ააშ-იშ ისტორია

ათე სტატია რე ნორთი სერიაშე ამერიკაშ აკოართაფილი შტატეფიშ ისტორია
	;
	ააშ-იშ ისტორიაშ ქრონოლოგია
	კოლუმბიშახიანი პერიოდი
	კოლუმბიშ პერიოდი
	1776–1789
	1789–1849
	1849–1865
	1865–1918
	1918–1945
	1945–1964
	1964–1980
	1980–1991
	1991-ამუდღარშახ
	ამერიკაშ აკოართაფილი შტატეფიშ პორტალი; ძ • ს • რ

მეხოლაფირო 40 ვითოში წანაშ წოხოლე ოორუე დო ობჟათე ამერიკაშ კონტინენტეფი უდუხორუ რდჷ. თი ჟამს ზუღაშ დონეშ დოკინაქ გაჭყჷ ოსქირონე ხინჯი აზიაშ კონტინენტის დო ალასკაშ ჩქონიშ შქას. თე შარათ ადამიერეფი აზიაშე ამერიკაშა გინმიშეს დო წკჷმაწკუმობათ იხორუდეს ჟირხოლო კონტინენტიშ უკოჩარ დიხეფს. უკულიანშო ზუღაშ დონექ კინი გეიკინჷ დო მეჭყორდჷ რსხუქ აზიაწკჷმა, ათეშენი აზიარეფიშ დო ევროპალეფიშ უკულიან კულტურული მეჭირინაფეფქ ამერიკალეფიშო უჩინებუო ქჷდოსქიდჷ.

XVI ოშწანურაშ ოთებუს, მუჟამს ევროპაშ ქიანეფიშ ნიშეფი ოკიანეეფს გინმონჩურუნდეს დო შორ ტერიტორიეფშა ექსპედიციეფს ონწყჷნდესჷნ, ამერიკაშ კონტინენტის ოხორანდეს მიარე ტომეფი, ნამუეფით გოვითარაფაშ შხვადოშხვა ოკუჩხალეეფს გერდეს. მახორობაშ უდიდაშ ნორთის დუდი ჯინუათ დო ჩხომჭოფუათ მეუღუდჷ, თინეფს გიშმაჸუნდეს სპეციალური ჯიშიშ კულტურული ჩანარული ჯიშეფი, თინეფიშ დიდი მეჭირინაფა რდჷ ლაიტიშ - მაისიშ გიშაჸონაფა.

ამუდღანერი ააშ-იშ ობჟათე ტერიტორიეფს იფაჩუ აცტეკეფიშ იმპერიაშ დიდი გოლინა.

ინგლისიშ კოლონიეფი ოორუე ამერიკას

დიდი ბრიტანეთიშ მაფა ჯეიმზ I, წორას ჯეიმზიშ დუდალაშ ჟამს დიჭყჷ ამერიკაშ კონტინენტიშ კოლონიზაციაქ.

ინგლისარეფიშით დორსხუაფილ მაართა კოლონია ვირჯინია.

ინგლისარეფქ ამერიკაშ კონტინენტიშ კოლონიზაცია ალაზიმაფათ გვიანო დიჭყეს. მაართა ინგლისურ კოლონიეფქ ამერიკაშ კონტინენტის ჯეიმზ I-აშ ბორჯიშე გორჩქინდჷ. კოლონიეფიშ დორსხუაფაშ ნებაქ დუდშე ოვაჭარე კომპანიეფს ქიმიაჩჷ, თინეფს კოლონისტეფი ამერიკაშ კონტინენტიშა ოკო გინუჸონაფუდესკო დო ახალ აბანეფს დოკვირდაფაშა ხე ოკო აკუნწყუდესკონ.

1607 წანას ჯეიმზ I- ქ ოორუე ამერიკას ინდიარეფით დოხორინელი ატლანტიშ ოკიანეშ პიჯის, კოლონიაშ დორსხუაფაშ ნება ქჷმეჩჷ ლონდონიშ ოაქციე კომპანიას. თე კოლონიას ვირჯინიაქ ქჷგიადუ. მაფაქ დუდი გეიოჩილითუ ირნერ გამამინჯალას, დუთხილუდუკო თე კოლონიან. ვირჯინიაქ მოგებაშ თოლწოუათ აქციონერეფიშ მენდეფი ვა გამართლჷ. მოგვიანაფილო ოორუე ამერიკაშ ატლანტიშ ოკიანეშ ოძგაშეეფს უმოსი მოგებამი კოლონიეფიშ დორსხუაფა ქჷდიჭყეს.

ინდიარეფიშ ტომეფი თე პერიოდის გვარუანულ თემეფო ოხორანდეს. თინეფქ ჩეჟიერ გურით აკოხვადეს ინგლისარ კოლონიზატორეფს. ინდიარეფი დუდშე ინგლისარეფს ოხვარჷდეს ოჩამურით, ოგურუანდეს ლაიტიშ, თუთუმიშ მოჸონაფას. მალას ინდიარეფიშ დო ინგლისარეფიშ ურთიართობეფქ გილელჷ, თიშენ ნამუდა ინგლისარეფი ჭაშ ძივთო ჸიდულენდეს ინდიარეფიშ ოხორეს დო შხირას ნძალას ირინუანდეს. ინგლისარეფქ ღანკის ქჷმიოჭირინეს დო ინდიარეფი მუში ოხორეშე გეგნაჸათეს.

ინგლისარ კოლონიზატორეფს საქვარს უკვაჭუნდჷ ესპანეთი დო ნიდერლანდი. ესპანეთი აწურდჷ ინგლისიშ კოლონიეფიშ გოჭყაფას, ათეშენ ინგლისური კოლონიეფი პერმანენტული შქურანჯიშ თუდო რდეს. ნიდერლანდის ოკოდჷ მუს გოუჭყაფუდუკო ახალი კოლონიეფი ოორუე ამერიკას. XVII - XVIII ოშწანურეფს ინგლისის ლჷმეფი უღუდ ესპანეთიწკჷმა დო ნიდერლანდიწკჷმა, სოდგათ თე ქიანეფქ დემარცხეს. ინგლისიქ ესპანეთის ფლორიდაშ ჩქონი ქუდატებაფუ.

XVII - XVIII ოშწანურეფს ოორუე ამერიკაშ ატლანტიშ ოკიანეშ ოძგაშეეფს 13 ინგლისური კოლონია რდჷ. კოლონიეფი მეურნობაშ ხასიათიშ მეჯინათ სუმ ბუნათ ირთუდჷ. ოორუეშ ოთხ კოლონიას ახალი ინგლისის უძახუდეს, თაქ კოლონისტეფი ჭიჭე ოფუტეეფო ოხორანდეს, ირ ფანიას დამუშებელო მუში დორხველი დიხეფი უღუდჷ. თექიან მახორობა მეჩხომალას, მაჯინალას, მაზუღურობას, ხვამარდიშკიდუას მეთხოზუდეს. ოთხ ცენტრალურ კოლონიას ქობალი, ორტვინული, ლაიტი მოჸუნდეს დო მეორინჯალას მეთხოზუდეს.

ობჟათეშ ხუთ კოლონიას დოჭყანაფილ რდჷ შხუ მეურნობეფი-პლანტაციეფი სოდგათ მოჸუნდეს: თუთუმი, ორზა, ჩანარული ოღაფულა ინდიგი, მოგვიანაფილო ქჷდიჭყეს ბამბეშ მოჸონაფა.

ახალნაკიდას მამუშერ ნძალიშ სინორკე რდჷ, ათეშენ კოლონიეფშა ინგლისიშე ოჯღონანდეს სარჯელგედვალირეფს ვარა ღარტაკეფს. სარჯელგედვალირეფი პატიმარობაშ ვადაშ თებაშ უკული კოლონიეფს სქიდუდეს. ობჟათეშ შტატეფს ირინუანდეს ჭკორეფიშ ხანდას, პლანტატორეფს ვა დაჭკორინეს აბანობურ ინდიარეფქ, ათეშენი ჭკორეფო ომუშებაფუანდეს აფრიკას ნაჸიდერ ჭკორ ზანგეფს, ჭკორეფით ვაჭარობაქ ქვერსემ მაშტაბეფს ქჷმიოჭირინუ. ჭკორალა ედომუშამი რინას იგინძორებუდჷ დო გინმიშ გამნარყიშათ.

XVII ოშწანურაშ შქა ხანეფშო კოლონიეფს მახორობაშ მუდანობაქ 2 მილიონო გჷნირთჷ. მახორობაშ უდიდაშობა ინგლისარეფი რდეს. მახორობაშ შანულამ ნორთის აკმადგინანდეს შოტლანდიარეფი, ირლანდიარეფი დო გერმანალეფი.

ამერიკაშ სამეურვეო წჷმოძინეფი ვა მოწონდჷ ინგლისის. ინგლისური მეკონიშ ამერიკალი მეტროპოლიეფიშე თხილუაშ ღანკით ინგლისიშ პარლამენტი კოლონიეფს ვაჭრუა-წარმებაშ გოვითარაფაშ აკოხურგუას ლამენდჷ. ათეშენ მეტროპოლიაშ დო ინგლისიშ შქას ურთიართალაქ გილელჷ. 1756-1763 წანეფიშ ლჷმეფიშ უკულ ინგლისიქ დემინჯჷ საფრანგეთიშ კოლონია კვებეკის (კანადა) .

ამერიკულ კოლონიეფს გინაგაფურიშ დო ბეგარაშ მიშაღალაჟამს ინგლისიქ კოლონიეფიშე აქტიურ აწორინაფეფი ძირჷ. ინგლისიშ მაფაქ დო პარლამენტიქ გინოჭყვიდჷ ნძალაშ გჷმორინაფათ გუტახუდუკო კოლონიეფიშ აწორინაფეფი. თინეფქ ივარეს ამერიკაშ კოლონიეფიშ მაართა კონტინენტურ კონგრესიწკჷმა მორაგადაფა.

კონგრესიქ გაჭყჷ ნოღა ფილადელფიას 1774 წანას.

1775 წანას მასაჩუსეთსის ბოსთონწკჷმა ხოლოს ინგლისურ არმიას დო კოლონისტეფს შქას აკოანჯარაფილ რაგვინქ მოხვადჷ. თენა რდჷ ოორუე ამერიკაშ კოლონიეფიშ ზოხორინალაშო ლჷმაშ ოჭყაფუ. ბოსთონწკჷმა რაგვინიშ უკული ოორუე ამერიკულ კოლონიეფს გჷმორჩქინდჷ ინგლისიშ მოხუჯეეფქ დო აწმარინჯეფქ ტორეფი დო ვიგეფი (ლოიალეფი დო პატრიოტეფი). ტორეფიშ ბანაკის რდეს მაფაშა ლოიალურო მერინელი კათა. კოლონიეფს რინელ არმიაქ, ანგლიკანური ეკლესიაშ მოინალეეფქ, ფიოშეფქ, არისტოკრატეფქ, პლანტატორეფქ ვიგეფიშ ბანაკის ქუდუკინეს ხუჯი.

1775 წანაშ ფილადელფიას იშაყარჷ მაჟირა კონტინენტურ კონგრესიქ სოდეთ 13 კოლონიაშ წჷმმარინაფალი რდჷ. კონგრესიშ გინოჭყვადირუათ ინგლისწკჷმა ურთიართალაქ მეჭყორდჷ. მახორობაშე ქჷდარსხის არმია, არმიაშ ჯღვერო გიშეგორეს გჷმადუდიშალაფარი ყარაფიშ გიმორჩქინელი მაკათური ოურდუმე საქვარეფიშ მარჩქენჯი ჯორჯ ვაშინგტონი. თენერო, კონგრესიშ 13 კოლონიაშ წჷმმარინაფალეფიშ ოსხუნუე ოკანონმადვალუ ორგანოქ პარლამენტო გჷნირთჷ.

ამერიკაშ აკოართაფილი შტატეფიშ გოჭყაფა

მაჟირა კონტინენტურ კონგრესიქ გეჭოფჷ გინოჭყვიდირაფა ნამუშ ნძალათ 13 კოლონიაქ შტატო გჷშეცხადჷ. კონგრესიქ 1776 წანაშ 4 კვირკვეს დამტკიცჷ ზოხორინალაშ დეკლარაცია, ნამუთ ნაციონალურ ყარაფიშ თოლსაჩქო მაკათურქ თომას ჯეფერსონქ აკადგინჷ. ზოხორინალაშ დეკლარაციას ნათქუელი რდჷ ნამუდა ადამიერეფი წორომანგეფო გოჭყაფენა, თინეფიშ ხეუმკურაჸუ ნება რე რინა. ზოხორინალა დო ბედინერებაშა ნჭუაფა. დეკლარაციაშ გჷმაჭყაფალეფქ დაგუმეს კოლონიური დარუა დო ადამიერეფიშ ოკუჩხალეეფით დორთუალა. კოჩიშობაშ ისტორიას მაართათ ოკანონმადვალუე წესით მისპჷ ფეოდალური ოკუჩხალეეფქ, ქჷდირსხჷ პოლიტიკური პოსტეფქ. თენეფქ იფრელქ ხვალე ჩეტყებამ მახორობას მიკაწაწჷ. პლანტატორეფიშ კატეგორიული მოთხუალაშ უკულ დეკლარაციაშე გჷშაღალრიქ იჸუ ზანგეფიშ ჭკორალაშე გოდუდიშალაფა. კონგრესის მუთუნინერი გინოჭყვადირაფა ვა ეუჭოფჷ ინდიარეფიშენ.

თენერო მაჟირა კონტინენტურ კონგრესიქ ინგლისიშე დუდი ზოხორინელო გეგმაცხადჷ. ოორუე ამერიკაშ კონტინენტის გიჭყჷ ახალი სახენწჷფოქ ამერიკაშ აკოართაფილი შტატეფქ, კუნტას ააშ-ქ. 4 კვირკვე ამერიკაშ აკოართაფილ შტატეფიშ ნაციონალურ დღასანწულო გჷმიცხადჷ. ააშ-შ სახენმწჷფო შილაშა 13 ჩე ჭითა ზოლი დო მურიცხი გეგმოსახეს. უკულიანშო შტატეფიშ ძინაწკჷმა ართო სახენწჷფო შილას მურიცხეფიშ მუდანობაქ მირდჷ, თეჟამიშო მურიცხეფიშ მუდანობა 50-ის აკმადგინანს დო ზოლეფიშ მუდანობაქ უთირუო ქჷდოსკიდჷ.

ლჷმა ზოხორინალაშო

ზოხორინალაშო ლჷმაშ დოჭყაფაშ უკული ინგლისარეფქ ოზუღე დესანტი ააშ-შ ტერიტორიაშა გეგნახუნეს, გეჭოფეს წყარმალუ ჰუდსონიშ მიშაკათაფუწკჷმა დვალირ ნოღა ნიუ-იორკი დო ოორუეშა ეყარეს, ოდო კანადაშე გამშეჭკირჷ ინგლისიშ არმიაქ დო ობჟათეჸურე წყარმალუ ჰუდსონიშ მიშაკათაფუშახ ყარაფულენდჷ. წყარმალუ ჰუდსონიშ ღანჩოს თე ჟირ არმიაშ აკოართაფაშ შვანს ააშ ჟირო გირთუუდჷ ოდო ინგლისარეფი ჟირო გორთილ ქიანას უმოს ლექინას გეჭოფუნდეს. 1777 წანას სარათოგაწკჷმა ამერიკალეფქ კანადაშე მიშულირ არმია დამარცხეს. ირფელ თექ ინგლისიშ გეგმეფი აკარღჷ. ინგლისარეფს ოორუე შტატეფიშ აწორინალაქ ვა გატახჷ, ათეშენ ოლჷმორ ქიმინჯალეფი ობჟათე შტატეფშა დო ჯინჯიერო კაროლინაშა გეგნიღეს. ინგლისარეფს მენდი უღუდეს ნამუდა, ობჟათე შტატეფიშ გომორძგვაფაჟმს, კონსერვატორულო მერინელ პლანტატორ ჭკორმაჸვენჯეფწკჷმა საართო ნინას გეგშაგორუნდესჷნ.

ააშ-შით პარიზშა მეშკუმალირქ იჸუ ბენჯამინ ფრანკლინქ. თიში ინტერნაციონალურ ავტორიტეტიქ დო დიპლომატიურ ანჯაქ დუდჯინჯამო დოთირუ ააშ-შ ინტერნაციონალური რინა. დუდშე საფრანგეთი თე ლჷმას ვა ოკათუდჷ, თინა ხვალე ანჯარით, ფარათ დო სურსათით ოხვარუდჷ ამერიკალეფს. სარათოგაწკჷმა ამერიკალეფიშ გომორძგვაფაშ უკულ საფრანგეთიქ ქიჩინჷ ააშ-შ ზოხორინალა დო ინგლისის ლჷმა გეგმუცხადჷ. საფრანგეთის ქიგიაჸუნჷ ბრელ ქიანაქ დო თინეფქჷთ ქიჩინეს ააშ-შ ზოხორინალა. ამერიკაშ აკოართაფილ შტატეფიშ დო საფრანგეთიშ გოართოიანაფილ არმიაქ გომორძგვაფა 1781 წანას ქჷმიპალუ ვირჯინიას იორკთაუნწკჷმა. იორკთაუნიშ ლჷმას ინგლისური არმიაქ ანჯარი ქჷდარღჷ ჯორჯ ვაშინგტონ დო თიშ ფრანგ მორსხუე როშამბორსა ლაფაიეტიშ წოხოლე. ოურდუმე ქიმინჯალეფქ მეჭყორდჷ ქჷდიჭყჷ ოზჷე მორაგადაფეფქ.

ზოხორინალაშ ლჷმას გომორძგვაფაშ უკულ, 1783 წანას ააშ-ქ ჩეთხინუ ინგლისარეფიშ კოლონიური უღუ. ოთხი წანაშ უკულ 1787 წანას ფილადელფიას ჯორჯ ვაშინგთონიშ დუდალათ აკიშაყარჷ პარლამენტი-კონვენტიქ. კონვენტიქ ჯეიმს მედისონიშ პროექტიშ ოსხირშა, აკიმუშუ კონსტიტუცია, ნამუთ ამერიკაშ აკოართაფილ შტატეფს რესპუბლიკათ აცხადენდჷ. 1787 წანაშ კონსტიტუცია ამუდღა ხოლო ქიმინჯალენს. მარა თიშა სუმ ვითულ მიშათინუაშახ მიშეღეს. მაართა ვითი აშათინუა ”ნებეფიშ ბილიშ (კანონიშ)” ჯოხოდვალათ 1791 წანას მიშეღეს.

ააშ-შ მაართა პრეზიდენტო 1789 წანას გიშეგორეს ჯორჯ ვაშინგთონი. 1787 წანას ეჭოფილი კონსტიტუციათ ინდიარეფიშ დიხეფქ სახენწჷფო დორხველობათ გიმიცხადჷ. 1800 წანაშე ააშ-შ ნანანოღათ გჷნირთჷ ვაშინგთონიქ.

1787 წანას ეჭოფილი კონსტიტუციათ ირ შტატის დიდი ნებეფქ ქჷმიაჩჷ, თინეფს მუშით ოკო გეგნუჭყვადუდესკო ზანგეფიშ ჭკორალაშ ოკითხუ. გიშაგორუეფს კათინიშო დუდშე ქჷდარსხის ღმალური ცენზი, ანუ გიშმაგორუ ოკო ჸოფედუკო დორხველობაშ მაღვენჯი. XIX ოშწანურაშ მაართა გვერდის მიშეღეს ოგიშაგორაშე ნება არძა ჩეტყებამი ქომოლკოჩეფიშო.

ამერიკაშ აკოართაფილ შტატეფიშ ტერიტორიული გოფართანაფა

1783 წანას ინგლისწკჷმა დოდვალირი პარიზიშ ზჷთ ააშ-შ სახენწჷფო თანჯეფს მოხვადჷ ქვერსემ ტერიტორიაქ. 1803 წანას ნაპოლეონ ბონაპარტიქ ააშ-ს ჭაშ ძივთიშა მეჸიდჷ ინგლისური ფლოტიშით საფრანგეთიშე მოკვათილი ლუიზიანა, ნამუშ ტერიტორია ფორუნდჷ მისისიპიშე ბჟადალშა კირდამ გვალეფშახ. ათექ ააშ-შ ფართობი ჟირშა მორდჷ. ათე ერთით ნაპოლეონქ გამეკენჯჷ საფრანგეთ-ააშ-შ ურთიართალა დო გაკონწარჷ ააშ-ინგლისიშ ურთიართალა.

დასურო 1812 წანაშ ქჷდიჭყჷ ააშ-ინგლისიშ მაჟირა ლჷმაქ ნამუთ ზოხორინალაშო მაჟირა ლჷმაშ ჯოხოთ რე ჩინებული. ლჷმაქ ჟირ წარმოწანას გეგინძორჷ. თე ლჷმა გინმალი ჯგვინათ მითმეურდჷ. ართხანს ინგლისარეფქ ვაშინგთონი ხოლო გეჭოფეს მარა უკულ უკახალე დიკინეს დო ნოღა გეგნოჭვეს. ოეკონიეთ ათე ლჷმას წჷმოძინაშა ნამთინე განს ვა მიაჭირინუ.

ინგლისის ააშ-ქ ვა გინართინუ კოლონიურ სახენწჷფოთ. ვართ ააშ-ს შეალებუ კანადაშ აკოართაფაქ. 1812-1814 წანეფიშ ლჷმაშ უკულ კინე დირთჷ ლჷმაშახიანი სიტუაციაქ. მარა ათე ლჷმას ააშ-შო იშენით დიდი შანულობა უღუდჷ, თიშენ ნამუდა ინგლისიქ დერწუმჷ ახალი სახენწჷფოშ სინძალიერაშა, ათექ გიშეჭანუ, თინა ნამუდა მუჟამსით XIX ოშწანურაშ 40-ამ წანეფს ეტირხჷ დებაქ დიდ ბრიტანეთიშ დო ააშ-შ შკას ორეგონი-იშ ტერიტორიაშ გურშენინ, ინგლისიქ ქიმეჩჷ ააშ-ს ორიგონი, კოკი ვანკუვერი-შ გალე.

1821 წანას ესპანეთიშე გედუდიშალჷ მექსიკაქ, მექსიკაშ აკოდგინალუას რდჷ ტეხასი ათე ტერიტორიას მალას დიჭყეს დოხორინ ააშ-შე მოულირ ჭკორმაჸვენჯ პლანტატორეფქ. 1836 წანას ააშ-შე გიმოხორაფილ პლანტატორეფქ ტეხასიშე ქარაჸეს მექსიკარეფიშ არმიეფი დო ქუდარსხის ახალი სახენწჷფო ნამუქუთ დაკანონჷ ზანგეფიშ ჭკორალა. 1845 წანას ტეხასარი პლანტატორეფიშ კატეგორიული მოთხუალათ ტეხასიქ აკაართჷ ააშ-ს. ათექ გიშეჭანუ ააშ-მექსიკაშ ლჷმა.

1846-1848 წანეფიშ ააშ-მექსიკაშ ლჷმას მექსიკაქ კონწარო დემარცხჷ. 1848 წანაშ ზჷთ მექსიკაქ აძვილაფირქ იჸუ ააშ-შა გეგნუჩამუდუკო ახალი მექსიკა დო კალიფორნია. ააშ-ქ მეჭირინაფილით ვაეჸუ ბაღებულქ დო 1853 წანას მექსიკას ჩუთხინუ ოორუე ბჟადალ კუნთხუ. 1867 წანაშ ხეკირილით რუსეთიქ ააშ-ს მეჸიდჷ მუში ღალა ალასკა-ს.

უგჷნმალუ კონფლიქტი

თარი სტატია: ააშ-იშ ომენოღალური ლჷმა.

ამერიკაშ გოფართანაფაშ ალაჸუნელო ირდუდჷ შტატეფიშ მუდანობა. 1820 წანას ეჭოფეს მისურიშ კომპრომისი ნამუშ ნძალათ ოორუეშ შტატეფს ეიკრძალჷ ჭკორობაქ.

XIX ოშწანურაშ 40-50 წანეფიშე ააშ-შ ოორუე შტატეფი შხუ რეწუალას მაჸონაფალ ნძალათ გჷნირთჷ. XIX ოშწანურაშ შქა წანეფშე ააშ-ს იტომბარებუდჷ მერინაფა დუდიშული ხანდაშ მოხუჯეეფ და ჭკორალაშ მოკორინეეფიშ შქას. მისურიშ კომპრომისის ოსხირ ეთხიებუდჷ.ჭკორმაჸვენჯეეფი ედომუშამი ამერიკაშ კონტინეტის ჭკორალაშ დოკვირდაფაშა ნჭუაფულენდეს. ფიოშეფი, მამუშერეფი დო ზანგეფი ჭკორალაშ გოუქვაფას თხულენდეს. თენა ვა ჸოფე აშახვამილაფირი კონფლიქტი თინა მებუნაფილი რდჷ ააშ-შ გოვითარაფაშ სიტომბარეშურ პროცესეფიშა. მოგვიანაფათ ათე უგურიგინუ მერინაფას უგჷნმალუ კონფლიქტიქ ქჷგიადჷ. 1854 წანას ჭკორალაშ აწმარინჯეეფქ გაჭყეს რესპუბლიკური პარტია ნამუქჷთ 1860 წანას გიშაგორუეფს გემორძგჷ. ჭკორალაშ მახუჯე დემოკრატიულ პარტიაქ ნამუსჷთ 32 წანა ნძალანება ხეს უკებუდესჷნ, მიოდინუეს თინა. ააშ-შ პრეზიდენტო გჷნირთჷ რესპუბლიკარი აბრაამ ლინკოლნიქ.

1860 წანას ჭკორალაშ აწმარინე რესპუბლიკური პარტიაშ კანდიდატის აბრაამ ლინკოლნიშ გომორძგვაფას ქჷმაჸუნჷ, ჭკორმაჸვენჯური ობჟათე შტატეფიშ ეცჷმაქ. თინეფქ გაჭყეს ობჟათე შტატეფიშ კონფედერაცია.

1861 წანას ააშ-შ 34 შტატიშე 23 ცენტრალურ თარობას დუთმაჸუნუდჷ, 11 შტატიქ კონფედერაციას ქიმეჩჷ ხუჯი. 1861 წანაშო ოორუე შტატეფიშ მახორობა 22 მილიონს აკმადგინანდჷ. ოდო კონფედერაციაშა მიშმალი შტატეფიშ მახორობაშ მუდანობა 9 მილიონი რდჷ, თაჸურეშე 4 მილიონი ჭკორი რდჷ. კონფედერაციას დუდენდჷ 8 000 ფანია ნამუეფსჷთ ოშქარო 50 ჭკორი ჸუნდეს. ჭკორეფიშ ეცჷმაშ ქურინიშ გურიშენ დორსხუაფილი რდჷ ტერორისტული რეჟიმი, ნძალიერი ოურდუმე ორგანიზაციათ. ობჟათე შტატეფიშ ეკონომიკა აგრარული ხასიათიშ რდჷ. ოფუტეშ მეორინჯალას გოპატჷნაფილი რდჷ ბამბეშ კულტურა ნამუთ ჭკორი ზანგეფიშ ხანდათ მოჸუნდეს.

ოორუე შტატენოფიშ ეკომიკა ნძალიერო გოვითარაფილ რდჷ. თაქ მიშეშჷ ორეწუალე კაპიტალიშ 3/4. იფრელიშ უმკუჯინუო ,ომენოღალური ლჷმა-შ ინიციატორო ობჟათეშ შტატეფქ გიშართეს. ობჟათე შტატეფქ ჯგირო მიხაზირეს ომენოღალური ლჷმაშო. ჭკორმაჸვენჯეეფი ელჷდეს ოორუეშა ნჭაფიერ გომორძგვაფას. დუდშე ოორუე შტატეფიშ თარობა ვახვადუდჷ მეხოლაფირ ოშკურანჯობას. თინეფს მიოჩქუდეს, ნამუდა ობჟათე შტატეფიშ მოდუდე წირეეფწკჷმა საართო ნინას გჷშაგორუნდესჷნ.

1861-1865 წანეფიშ ომენოღალური ლჷმა

1861 წანაშ 13 პირელს 7 000 არყებულქ გეჭოფჷ ობჟათე კაროლინაშ სამტერიშ ფორტი, ნამუსჷთ ცენტრალური თარობაშ 83 მალჷმორი თხილანდჷ. ფლოტიშე გამუკონწყეს ააშ-შ შილა დო ქოგითაბუნუეს კონფედერაციაშ შილა. თე დღა იკოროცხუ ააშ-ს ომენოღალური ლჷმაშ დოჭყაფაშ დღათ.

1861-1862 წანეფს ობჟათარეფქ დახე ვოშინგთონით ქეშიჸოთეს ხეშა. არგამათ გჷნირთჷ, ნამუდა ქიმინჯალა ოორუარეფიშ გეგმაშ მეჯინათ, ნამუთ გურიშხუმენდჷ ობჟათარეფიშა ქართაშ გოლუაფას დო მოჯილიკუასჷნ ლჷმაშ ბორჯის გოზინდუას გჷშეჭანუანდჷ. ოორუარეფშო ლჷმას გომორძგვაფაშო უციო რდჷ ლჷმაშ ხასიათიშ დუდჯინჯამო თირუა.

1862 წანას ოორუეშ თარობაქ ეჭოფჷ კანონი ჰომსტედეფიშ გეშა. თე კანონი ითოლწონენდჷ თის, ნამუდა ირ ამერიკალს მიდგასჷთ კორინი აღვენუდჷნ შეულებუდჷ ობჟათეჸურე დიხაშ ნოკვეთეფიშ ეჭოფუა გვალო უფარეთ. 1862 წანას ლინკოლნიქ ხე ქჷმაჭარჷ გოდუდიშალაფშ პროკლამაციას, ანუ 1863 წანაშ 1 ღურთუთაშ არძო ჭკორი იდუდიშალებუდჷ. ათე ჟირ ღონეშკართუაქ ხე აკუნწყუ ააშ-შ ცენტრალური თარობაშ მოხუჯეეფიშ მუდანობაშ რდუალას დო მახორობაშ ნჭუაფას მუთ შილებე მალას ქუმუღალუდესკონ ეკონია არყებაშა. ათე პერიოდიშე ქჷდიჭყჷ ოორუე შტატეფიშ წჷმოძინეფქ.

1863 წანას ოორუე შტატეფიშ არმიაქ გეჭოფჷ წყარმალუ მისისიპიშ თუდონ წელი. თენა რდჷ უდიდაში წჷმოძინა, მუშენდა იზოლირებულქ იჸუ კონფედერაციაშ ბჟადალ ნორთიქ, მუთ ალექინენდჷ ოლჷმორ ოპერაციეფს. 1864 წანას ოორუეშ სუმ არმიაქ გენერალ შერმანიშ ნჯღვერალათ ქჷდიჭყჷ რალაფიქ ჯორჯიაშ შტატიშა. 1864 წანას შერმანქ ქჷდეკინჷ ნოღა ატლანტა ოდო ქირსეთუთაშ ეკონიას მექსიკაშ ჸუჯიშა ქჷმერთჷ. შერმანქ მასურჷ მუში არმიაშ წოხოლე დოდვალირი ღანკეფი, თიქ გემშეჭკირჷ აწმარენჯიშ ოჭიშიშა, ქჷდეკინჷ ჯორჯია დო დოკილუ ორკინაშარე მაგისტრალეფი. ათეშ უკულ გენერალ შერმანქ არმია აყარჷ ოორუე-ელახჸურე რიჩმონდიშა, სოდგათ აკოანჯარაფილი ნძალეფიშ თარმანჯღვერ გენერალ გრანტის კონფედერაციაშ ნანანოღაშა ქართა აფუდჷ გოლუაფირი. 1865 წანაშ 3 პირელს ცენტრალური თარობაშ ჯარეფქ გეჭოფეს რიჩმონდი. მუზმარენ დღაშ უკული 9 პირელს კონფედერაციაშ არმიეფიშ თარმანჯღვერი გენერალი ლიქ ანჯარ ქჷდარღჷ გენერალ გრანტიშ წოხოლე. 1865 წანაშ 14 პირელს კაროლინაშ შტატის დვალირ სამტერიშ ფორტშა გომორძგვილეფქ ომენოღალური ლჷმაშ თებაშ შანო გერხინესს ააშ-შ სახენწჷფო შილა.

არყებაშ გერჯგინაშ უკულ ობჟათე შტატეფს ოკო მუკუჸონაფუდესკონ სოციალური დო პოლიტიკური ხასიათიშ რეფორმეფი. პარლამენტარეფს ჯგირო არჩქილედეს ნამუდა ლინკოლნი ობჟათეს რეფორმეფს თეშ სიმეკენეფთ გამკიჸონანდჷ მუჭოთ ოორუესჷნ. ათეშენი პარლამენტარეფქ ქაშიჸიდეს სახიობი ნამუქჷთ ვოშინგთონიშ თეატრის 1865 წანაშ 14 პირელს ოღურალო დონჭყოლჷ აბრაამ ლინკოლნი. 1861-1865 წანეფიშ ომენოღალური ლჷმაქ ქეკიდინუ მიარე ადამიერი დო უდიდაში გავალი ქჷმიორინუ ქიანაშ ეკონომიკას. მარა ჰომსტედეფიშ კანონქ დო ჭკორალაშ გოუქვაფაქ ააშ-შ ეკონომიკაშ ნჭაფიერი გოვითარაფა გჷშეჭანუ.

რესურსეფი ინტერნეტის