ბჟაეიოლი ტიმორი
| ტიმორ-ლესტეშ დემოკრატიული რესპუბლიკა | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
|
||||||
| დევიზი: პორტ. - Unidade, Acção, Progresso (ართოობა, მონძა, პროგრესი) |
||||||
| ჰიმნი: პორტ. - Pátria (ოდაბადე) |
||||||
 |
||||||
| ნანანოღა | დილი | |||||
| უკაბეტაში ნოღა | დილი სითი | |||||
| ოფიციალური ნინა(ეფი) | პორტუგალიური დო ტეტუმი | |||||
| თარობა | გვერდო-ოპრეზიდენტე უნიტარული რესპუბლიკა | |||||
| - | პრეზიდენტი | ჟოზე რამუშ-ორტა | ||||
| - | პრემიერ-მინისტრი | ტაურ მატან რუაკი | ||||
| ფართობი | ||||||
| - | გვალო | 14,874 კმ2 (159-ა) | ||||
| - | წყარი (%) | უშინობურო | ||||
| მახორობა | ||||||
| - | 2013 ფასებათ | 1,172,390[1] (159-ა) | ||||
| - | მეჭედალა | 76.2 ად/კმ2 (132-ა) | ||||
| ედპ (ჸუპ) | 2012 წანაშ ფასებათ | |||||
| - | გვალო | $2.234 მილიარდი | ||||
| - | ართ მახორუშე | $1,847 | ||||
| აგი (2013) | 0.620 (მაღალი) (128-ო) | |||||
| ვალუტა | ააშ-იშ დოლარი (USD) |
|||||
| ბორჯიშ ორტყაფუ | (UTC+9) | |||||
| Internet TLD | .tl | |||||
| ოტელეფონე კოდი | [+670]] | |||||
ბჟაეიოლი ტიმორი, მაჟირა მერკე ჯოხოდვალა ტიმორ-ლესტე[2], ედომუშამი ოფიციალური ჯოხოდვალა — ბჟაეიოლი ტიმორიშ დემოკრატიული რესპუბლიკა — სახენწჷფო ობჟათე-ბჟაეიოლ აზიას, იდვალუაფუ კოკი ტიმორიშ ბჟაეიოლ ნორთის, კინე თე კოკიშ ბჟადალი ნორთიშ მოჭიჭე ექსკლავს (პროვინცია ოკუსი-ამბენო) დო ჭიჭე კოკეფს - ატაუროს (ოორუეშე) დო ჟაკუს (ბჟაეიოლშე).
ისტორია
[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]მეხოლაფირო 4 ვითოში წანაშ წოხჷლე, ტიმორი ავსტრალოიდური რასაშ წჷმმარინაფალით რდჷ დოხორელი, ნამუთ ჯვეშპაპუაშ ნინაშა იჩიებუდჷ. მოგვიანაფათ, ტიმორს ავსტრონეზიულ მონღოლოიდურ ტომეფქ ქიდიხორეს, ნამუთ ასეიანი ინდონეზიაშ კოკეფშე მორთეს. არძაშე ბოლოს მორთეს ტატუმეფქ — დოხოლაფირო, XVI ოშწანურას. ტეტუმეფს, კოკიშ თი ბორჯიშ მახორუეფიშ გოვითარაფაშო შანულამი გოლინა უღჷდეს — ტეტუმეფშე მაგალითიშ ეჭოფუათ, შხა ტომეფქ მაართარინ შაყარუობაშე დიხაშხანდუაშა გეგნორთეს, კერზოთ, ბრინჯიშ მოჸონაფაშა.
თიმ ბორჯიშო (XIV—XVI ოშწანურეფს), ტიმორშა გილეშეს ჯავანაარი, მალაიარი დო ჩინარი ვაჭარეეფი].
პორტუგალიარეფი მაართა ევროპალეფი რდეს, ნამუქჷთ XVI ოშწანურას მორთეს თე ტერიტორიაშა დო კოკი ტიმორს მუსხირენ დოხორალა ქუდარსხუეს. თიმ ბორჯიშო, კოკი ტიმორიშ ელმოლი კოკეფი ჰოლანდიარეფს აფუდეს კოლონიზირებული.
მაჟირა მოსოფელიშ ლჷმაშ ბორჯის, კოკი იაპონიას აფუდჷ ოკუპირებული (1942 წანაშე 1945 წანაშახ), ლჷმაშ უკული პორტუგალიაშ გოლინაქ გეახალჷ. 1974 წანაშახ, ბჟაეიოლი ტიმორი პორტუგალიაშ კოლონია რდჷ.
ბჟაეიოლი ტიმორიშ ინდონეზიური ოკუპაცია
[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]პორტუგალიაშ ტიმორიშ დეკოლონიზაციაშ პროცესიქ 1974 წანას დიჭყჷ, პორტუგალიაშ ავტორიტარული რეჟიმიშ დონთხაფათ. 1975 წანაშ 28 გერგობათუთას, ბჟაეიოლი ტიმორიშ ზოხორინალაშ დეკლარაციაქ გეგმიცხადჷ. მარა, 9 დღაშ უკული, ქიანაშა ინდონეზიაშ არმიაშ ნორთიქ გემიშეჭკირჷ დო ინდონეზიაქ ბჟაეიოლი ტიმორი მუშ 27-ა პროვინციათ გეგმაცხადჷ. ბჟაეიოლ ტიმორშა მიშაჭკირუა დო გეჸვენჯი რეპრესიეფი ააშ-იშ ოჭიშით მიშუ, ნამუთ ინდონეზიარ სპეცნაზიშ გჷნართს რწაფუნდჷ დო იარაღის არძენდჷ. ავსტრალიაქ ინდონეზიაშ თარობაშ ქიმინჯალფს ქელუდირთჷ დო ხურგაშგალე ტიმორიშ გოდუდშულაფაშ მონძაშ ხანდას წიმი აწურედჷ[3].
ინდონეზიური მართუა გჷშაკერძაფილო გიშეგორუდჷ სისატიკეთ დო ნძალადობათ. 27-წანიან ხანს, 100-შე 250-შახ ვითოში ადამიერი რდჷ ჸვილირი (მუჟამსით, დოხოლაფირო, 600 ვთშ. ადამიერი რდჷ ქიანაშ მახორობა, ინდონეზიაშ ოკუპაციაშ ბორჯის), დოხოლაფირო ჸვილირსხი რაილეფი რდჷ.
1999 წანას გოეროშ გენჭირათ ბჟაეიოლ ტიმორს დუდგუმორკუაშ რეფერნდუმქ იტარჷ. შედეგო, მახორობაშ 78,5%-იქ ზოხორინალა ისხუნუ. თექ ნძალადუაშ ახალი ნაციცხალი გაჭყჷ, სოდეთ ოერეფოშქაშე შვიდობაშ კონტინგენტიშ მიშაჸონაფაქ საჭირო იჸუ. 2002 წანაშ 20 მესის, პორტუგალიაშ რინელი კოლონია, ოფიციალურო ზოხორინელი სახენწჷფოთ რდ გჷმოცხადაფილი.
გეოგრაფია
[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]
თარი სტატია: ბჟაეიოლი ტიმორიშ გეოგრაფია.
ქიანაშ ტერიტორია უმენტაშო გვალამიე, სოჸურეშეთ ბანდაშ დო ტიმორიშ ზუღაშა ჭიე-ჭიე გვალაშ წყარმალუეფი დინმახჷრჩინანა. ბჟაეიოლ ტიმორს დიხაშნწალუეფი დო ცუნამეფი უჩქჷ.
ბჟაეიოლი ტიმორიშ კლიმატი სუბეკვატორული მუსონურიე, ზომიერი მუდანობაშ ნოლექეფით. ლეჟერე მუსონს მენწყერეფი დო წყარალეფი უჩქჷ.
ქიანაშ ბჟაეიოლს გოფაჩილიე 500-700 მეტრაშახ ვართფერი დიდი პლატოეფი. ტიმორიშ ზუღაშ წყარპიჯი, შელფი დო გჷშაკერძაფილო ქვინჯი დიდარიე ნაფთობით დო გაზით.
მახორობა
[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]
მახორობაშ მუდანობა — 1,172,390 (2013 წანაშ მუნაჩემეფით).
წანმოწანური ძინა — 2%.
ონოღე ძინა — 27%.
მახორობას ჭარუა-კითხირიშ რჩქინა — 58 % (2002 წანაშ ფასებათ).
ეთნიკური აკოდგინალუა — ავსტრონეზიარი კათეფი (ტეტუმი — 45 %, მამბაი — 15 %, ტოკოდე — 12 % დო შხვ.), პაპუასიარი კათეფი (ბუნაკი — 11 %, მაკასაი — 3 % დო შხვ.), ჩინარეფი — 1 %.
რელიგიური აკოდგინალუა: კათოლიკეფი — 98 %, მუსულმანეფი — 1 %, პროტესტანტეფი — 1 % (2005 წანაშ შეფასებათ).
რესურსეფი ინტერნეტის
[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]- სტატია ჟურნალ «Вокруг света»-ს
- ETAN — ბჟაეიოლი ტიმორი დო ინდონეზიაშ ოკითხი(ინგლისურო)
- სტატია რუსულო. ბჟაეიოლი ტიმორი: დოჭყოლადირი გენოციდი, გიჸურსილენფერი პრობლემეფი
- ↑ https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/tt.html |title=Timor-Leste in CIA World Factbook |publisher= United States Central Intelligence Agency |accessdate=გერგობათუთა 4, 2013
- ↑ მოსოფელიშ ქიანეფიშ კლასიფიკატორი (ОКСМ)
- ↑ http://scepsis.ru/library/id_2799.html ბჟაეიოლი ტიმორი: დოჭყოლადირი გენოციდი