პორტუგალია
| პორტუგალიაშ რესპუბლიკა | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
|
||||||
| ჰიმნი: A Portuguesa |
||||||
 |
||||||
| ნანანოღა (დო უკაბეტაში ნოღა) | ლისაბონი / | |||||
| ოფიციალური ნინა(ეფი) | პორტუგალიური | |||||
| რელიგია |
|
|||||
| თარობა | უნიტარული გვერდო საპრეზიდენტო რესპუბლიკა | |||||
| - | პრეზიდენტი | მარსელუ რებელუ დე სოუზა | ||||
| - | პრემიერ-მინისტრი | ლუიშ მონტენეგრუ | ||||
| ფართობი | ||||||
| - | გვალო | 92,230[1][2] კმ2 (111-ა) | ||||
| - | წყარი (%) | 1.2 (2015)[3] | ||||
| მახორობა | ||||||
| - | 2023 ფასებათ | 10,639,726[4] (88-ო) | ||||
| - | მეჭედალა | 115.4 ად/კმ2 | ||||
| ედპ (ჸუპ) | 2025 ფასებათ | |||||
| - | გვალო |  $529.901 მილიარდი[5] (51-ა) |
||||
| - | ართ მახორუშე | $51,257 (40-ა) | ||||
| აგი (2022) | 0.874[6] (ძალამ მაღალი) (42-ა) | |||||
| ვალუტა | ევრო (EUR) |
|||||
| ბორჯიშ ორტყაფუ | +0 | |||||
| - | ზარხულიშ (DST) | +1 (UTC) | ||||
| ქიანაშ კოდი | PT | |||||
| Internet TLD | .pt | |||||
| ოტელეფონე კოდი | +351 | |||||
პორტუგალია,[კომ. 1] ოფიციალურო პორტუგალიაშ რესპუბლიკა,[კომ. 2] — სახენწჷფო იბერიაშ ჩქონს, ევროპაშ ობჟათე-ბჟადალშე. ქიანა, ნამუთ იდვალუაფუ კონტინენტური ევროპაშ ბჟადალი მუხურს, ოორუეშე დო ბჟაეიოლშე უხურგანს ესპანეთი, ნამუწკჷმათ უღჷ ევროპაშ რსხუშ არძაშე უგჷნძაში დო უმუჭყვადუ ხურგი; ობჟათეშე დო ბჟადალშე ომძღჷ ატლანტიშ ოკიანე; ბჟადალშე დო ობჟათე-ბჟადალშე იდვალუაფუ მაკარონეზიაშ არქიპელაგეფი, ნამუეფჷთ პორტუგალიაშ ჟირი ავტონომიური რეგიონიშ აზორეფიშ დო მადეირაშ აკოდგინალაუშა მიშმულა. ქიანაშ უკაბეტაში ნოღა დო ნანანოღა რე ლისაბონი, ნამუსჷთ სიკაბეტაშ მეჯინათ გეჸუნს პორტუ.
პირენეშ ჩქონიშ ბჟადალი ნორთი ირიათო რდჷ დოხორელი ისტორიაშახიან ბორჯიშე, ხორუეფიშ არძაშე უარდაში ნოქურეფი ითარიღებუ ჯვ. წ. 5500 წანათ.[7] კელტური დო იბერიული კათეფქ თაქ პირველაშე მორთეს ჯქ. წ. პირველი ვითოშწანურას. ჯვ. წ. II ოშწანურას, რეგიონქ რომაალეფიშ ხეშა გეგნორთჷ, ჩქ. წ. V-VIII ოშწანურეფს — გერმანალ კათეფიშ დო ალანეფიშ ხეშა. VIII ოშწანურას, მუსლიმეფქ გემნაკათეს კონტინენტურ პორტუგალიას, მარა თეშ-თეში გინორალირქ იჸუს ქირსიანული რეკონკისტათ, ნამუშ საბოლა რდჷ ალგარვეშ ეჭოფუა 1238-1249 წანეფს.[8][9] თეხანური პორტუგალიაქ გჷმუქომინუა თე პერიოდის დიჭყჷ, პირველაშე, 868 წანას, მუჭოთ ქირსიანული ლეონიშ ომაფეშ საგრაფოთ, უკული 1143 წანაშ სამორაშ აპიჯალათ, მუჭოთ სუვერენული ომაფეთ.[10]
მეგორაფეფიშ ეპოქაშ ართ-ართი პირველი მაკათური, პორტუგალიაშ ომაფექ მადეირა დო აზორიშ კოკეფი ქუდახორუ დო გეგმიქიმინჷ თარი ეკონომიკური დო პოლიტიკური ნძალათ, უმოსო ოზურე იმპერიათ, ნამუთ გჷნოზინდილი რდჷ ატლანტიშ ოკიანეშ ობჟათეშე დო ინდეოთიშ ოკიანეშ წყარპიჯეფშა.[11] პორტუგალიარეფი ართ-ართი ევროპალეფი რდეს, ნამუექფჷთ ობჟათე ამერიკას, აფრიკაშ საჰარაშ ობჟათეშე, ობჟათე დო ბჟაეიოლ აზიას გითინაკვერუეს დო მიოგორუეს ახალ ტერიტორიეფს დო ოზუღე რზეფსჷნ, გაჭყეს ხორუეფიშ გლობალური ოვაღრებე რშვილი, კოლონიეფი დო ოვაჭრე პუნქტეფი.[12] ორკვანალეფით, ჭკორეფით დო შხვადოშხვა მეკონ-მოკონეფით საფარო ვაჭრუაქ გადინდარჷ ომაფე დო ხე ქეშუნწყუ კულტურული გოპეულუას, მარა ვეშალებუ დინოხოლენი მაძინუ პოლიტიკური პრობლემეფიშ გაჩემება. 1580-იანი წანეფიშ დაჭყაფუშ დინასტიური კრიზისიქ გჷმიჭანუ იბერიაშ უნია (1580–1640), ნამუქჷთ აკოკათჷ პორტუგალია ესპანეთიშ გამაგებაშ გიმე,[13] ნამუთ შანენდჷ ქიანაშ მუჭოთ გლობალური ნძალაშ თაშ-თაში დონთხაფას.[14] 1688 წანას, ძვირი დო განწეხანიანი ლჷმაშ უკული პორტუგალიაშ სუვერენიტეტიქ აკიდგინჷ, 1755 წანას ლისაბონიშ დიხაშნწალუაქ აკარღჷ ნოღა დო იმპერიაშ ეკონომიკას კაბეტი გავალი მიორინუ.[15]
1807 წანას, ნაპოლეონიშ ლჷმეფქ აძვილჷ პორტუგალაიშ ომაფე ფანია გეგნოხორედუკო ბრაზილიაშა დო ბრაზილია კოლონიაშე ომაფეთ გჷნართინუკო; საბოლათ თე ქიმინუაქ 1822 წანას გჷმიჭანუ ბრაზილიაშ ზოხორინალა,[16] ნამუქჷთ მუშჸურე ქიანას გჷმიჭანუ ომენოღალე ლჷმა (1828–1834) ლიბერალი კონსტიტუციოური დო აბსოლუტური მონარქისტეფს შქას.[17] მონარქიას შური უდგუდჷ 1910 წანაშ 5 გჷმათუთაშახ, ნამუთ დოთირჷ პორტუგალიაშ პირველი რესპუბლიკაქ. რია-რიეფქ საბოლათ გჷმიჭანუ დიქტატორული რეჟიმეფიშ Ditadura Nacional-იშ დო Estado Novo-შ გოჭყაფა.[18] დემოკრატიაქ საბოლათ აკიდგინჷ 1974 წანაშ მიხაკეფიშ რევოლუციაშ უკული, ნამუქჷთ გათჷ პორტუგალიაშ კოლონიური ლჷმა დო აფრიკაშ ტერიტორიას ეკონია პორტუგალიურ ტერიტორიეფს ზოხორინალა მეჩჷ.[19]
პორტუგალიაშ იმპერიული ისტორიაქ, მუშ უკული ქჷდიტუ ქვერსემი კულტურული მონძალა: ედომუშამი მოსოფელს დოხოლაფირო 300 მილიონი პორტუგალიური ნინაშა მორაგადე რე. ასეშო პორტუგალია წუმოძინელი ქიანა რე წუმოძინელი ეკონომიკათ ნინალაშ, ხერეჭუაშ დო ტურიზმიშ სფეროს. გეჸვენჯი ერეფოშქაშე ორგანიზაციეფიშ მაკათური რე: გოერო, ევროპაშ რსხუ, შენგენიშ ზონა დო ევროპაშ სხუნუ; თაშნეშე NATO-შ, ევროზონაშ, OECD-შ დო პორტუგალიურნინამი ქიანეფიშ წორომაჸალობაშ დჷმარსხუაფალ-მაკათური ქიანა რე.
ჯოხოდვალა
[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]- ოფიციალური: პორტუგალიაშ რესპუბლიკა.
- ოდაბადური: Portugal; República Portuguesa.
- ეტიმოლოგია: ჯოხოდვალა მოურს ნოღა პორტუშე, ნამუშ ჯვეში ლათინური ჯოხო რე Portus Galle, ანუ გალეფიშ (ჯვეში კელტური ტომი) ონიშოლი. რომალეფს თე ქიანაშა ლუზიტანია უჯოხოდეს.
- ქიანაშ კოდი: PT.
გეოგრაფია
[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]- ფართობი - 92.100 კვ.კმ.
- ორთა - უმაღალაში კონკა - პონტა დუ პიკო (აზორიშ კოკეფს) 2.351, მალიაო და ეშტრელა 1.991; წყარმალუეფი (კმ) - დუერო 195 (გვალო 895), ტეჟუ 217 (გვალო 1.007); ტობა - ბარაჟემ-დუ-სანტა კლარა; კოკეფი - (კვ.კმ) - აზორიშ კოკეფი 2.247 (თენეფშე: სან-მიგელი 747), მადეირა 794; კლიმატი - ოკეანური (ატლანტიკური).
- ორთაშული რესურსეფი - ჩხომი, ტყალეფი, ვოლფრამი, რკინაშ მადანი, ურანი, მარმარილო, ოფუტეშ მეურნობაშ დიხეფი, ჰიდროენერგია.
სახენწჷფო
[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]- პოლიტიკური სისტემა - რესპუბლიკა.
- სახენწჷფოშ მადუდე - პრეზიდენტი ანიბალ კავაკუ სილვა(Aníbal Cavaco Silva, 2006).
- თარობაშ მადუდე - პრემიერ-მინისტრი.
- კანონიშდუმადვალუ ორგანო - ართპალატამი პარლამენტი (230 მაკათური).
- ადმინისტრაციული დორთუალა. პორტუგალიაშ რესპუბლიკაშ აკოდგინალუაშა მიშმურს 5 პროვინცია (distrito) - ალენტეჟუ, ალგარვი, ცენტრი, ლისაბონი დო ტეჟუს ველი, ოორუე დო 2 ავტონომიური რაიონი (região autónoma) - აზორიშ კოკეფი დო კოკი მადეირა.
- ჸოფილი კოლონიეფი: ბრაზილია – 1822-შახ; გოა – ანექსირებულქ იჸუ ინდოეთიშე 1962 წანას; გვინეა-ბისაუ – 1974-შახ;
მოზამბიკი, კაბო-ვერდე, სან-ტომე დო პრინსიპი, ანგოლა დო კაბინდა – 1975-შახ; ტიმორი - ანექსირებულქ იჸუ 1976 წანას; მაკაო – 1997 წანაშახ.
დემოგრაფია
[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]- მახორობა - 10.102 ვითოში (2003), თენეფშე 99,4% პორტუგალიარეფი.
- ოფიციალური ნინა - პორტუგალიური.
- რელიგია – კათოლიციზმი.
- ნოღეფი - (ვითოში) - ლისაბონი (559, აგლომ. - 2.618), პორტუ (264, აგლომ. - 1.213), ამადორა (176), ბრაგა (114), სეტუბალი (114), კოიმბრა (103), ფუნშალი (103).
ეკონომიკა
[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]- ართიანი ერუანული პროდუქტიშ სტრუქტურა(%) - ოფუტეშ მეურნობა 4, ხერეჭუა - 36, მოინალობა - 60;
- ართიანი ერუანული პროდუქტი (1 შურშე) - 11.010 $.
- ექსპორტი - ბარგი, ჩაფლა, პორტვეინი დო დარანეფი (ღვინეფი), ჩხომიშ კონსერვეფი, მანქანაშკიდანჯალაშ პროდუქცია.
- ბიუჯეტი - 45,000 მლნ $.
- ვალუტა - ევრო (EUR); 2002 წანაშახ ესკუდო.
მონძალა
[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]- არქიტექტურა - ჟერონიმუშიშ მონასტერი დო ბელენიშ ჯიხაზურგა ლისაბონს, ევორაშ, გიმარაინშიშ დო პორტუშ ისტორიული ცენტრეფი; ალტუ-დორუშ მეღვინალაშ რეგიონი, ნოღა ანგრა-დუ-ეროიჟმუ (აზორიშ კოკეფს), ალკობასიშ დო ბატალიაშ მონასტერეფი;
- ლიტერატურა - პორტუგალური ეპოსი: ლუზიადა (1572).
ჩინებული პორტუგალიარეფი
[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]- მეშარეეფი - ვასკო და გამა, ფერნანდო მაგელანი,
- ფილოსოფოსი - ურიელ აკოსტა,
- ჭარუეფი - ლუიშ დე კამოენში, ესა დი კეიროში, ფერნანდო პესოა, ჟოზე სარამაგო
- სპორტსმენეფი - ეუსებიო, ლუიშ ფიგუ,
- პოლიტიკოსეფი - ანტონიო დი სალაზარი, მარიუ სოარეში.
რესურსეფი ინტერნეტის
[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]- Official Portuguese Government website (ინგლ.)
- Official Parliament website
- Chief of State and Cabinet Members Archived 2007-06-12 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine.
- Portugal at UCB Libraries GovPubs
- Portugal in Photography 2007
- National English language newspaper
- Weather forecast for Portugal
- National Wine Website
კომენტარეფი
[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]- ↑ pt-PT
- ↑ პორტ. República Portuguesa pt-PT.
პორტუგალიაშ უჭიჭაშობეფიშ აღარაფილი ნინეფშა:- მირანდ. República Pertuesa.
სქოლიო
[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]- ↑ Statistics Portugal - Web Portal. INE. კითხირიშ თარიღი: 5 July 2023.
- ↑ Portugal country profile. BBC News (24 February 2020). კითხირიშ თარიღი: 27 January 2021.
- ↑ Surface water and surface water change. Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD). კითხირიშ თარიღი: 11 October 2020.
- ↑ População residente ultrapassa os 10,6 milhões - 2023. INE. კითხირიშ თარიღი: 18 June 2024.
- ↑ World Economic Outlook Database, October 2024 Edition. (Portugal). International Monetary Fund (22 October 2024). კითხირიშ თარიღი: 22 October 2024.
- ↑ Human Development Report 2023/24 (en). United Nations Development Programme (13 March 2024). კითხირიშ თარიღი: 13 March 2024.
- ↑ The World Factbook. CIA. კითხირიშ თარიღი: 14 September 2015.
- ↑ (2020) „'Neither age nor sex sparing': the Alvor massacre 1189, an anomaly in the Portuguese Reconquista?“. Journal of Medieval Iberian Studies, 12(2), 199–229. 12 (2): ხს. 199–229. DOI:10.1080/17546559.2019.1704043.
- ↑ O reino Alg. de pleno direito (PT). CCDR-Alg.
- ↑ Brian Jenkins, Spyros A. Sofos, Nation and identity in contemporary Europe Archived 5 April 2023 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine. , p. 145, Routledge, 1996, ISBN 0-415-12313-5
- ↑ (June 1970) „The Portuguese Seaborne Empire 1415-1825“. The Geographical Journal 136 (2): ხს. 296. DOI:10.2307/1796339. ISSN 0016-7398.
- ↑ Russell-Wood, A. J. R. (1998). The Portuguese Empire, 1415-1808. Johns Hopkins University Press. DOI:10.1353/book.77743. ISBN 978-1-4214-4120-7.
- ↑ António Henrique R. de Oliveira Marques, History of Portugal. 1972, p. 322. Boris Fausto, A Concise History of Brazil, p. 40.
- ↑ Newitt, Malyn (5 November 2004). A History of Portuguese Overseas Expansion 1400-1668. DOI:10.4324/9780203324042. ISBN 978-1-134-55304-4.
- ↑ Maxwell, Kenneth (1990). "Pombal: the Paradox of Enlightenment and Despotism", Enlightened Absolutism. London: Macmillan Education UK, 75–118 ხს.. DOI:10.1007/978-1-349-20592-9_4. ISBN 978-0-333-43961-6.
- ↑ (December 1990) „Brazil: The Forging of a Nation, 1798-1852.“. The American Historical Review 95 (5): ხს. 1663. DOI:10.2307/2162941. ISSN 0002-8762.
- ↑ Birmingham, David (28 March 2018). A Concise History of Portugal. Cambridge University Press. DOI:10.1017/9781108539951. ISBN 978-1-108-42419-6.
- ↑ (1998) "Portugal", Longman Companion to European Decolonisation in the Twentieth Century, 1st, Routledge, 45–46 ხს.. DOI:10.4324/9781315845296-16. ISBN 978-1-315-84529-6.
- ↑ (September 1998) „Counterinsurgency in Africa: The Portuguese Way of War, 1961-1974“. African Studies Review 41 (2): ხს. 182. DOI:10.2307/524850. ISSN 0002-0206.
| |||||||||||
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
| ||||||||||||||
