ალპეფი

ალპეფი
იუნგფრაუ, ბერნიშ ალპეფი, შვეიცარია
კონტინენტი	ევროპა
ორენი	საფრანგეთი  მონაკო  იტალია  შვეიცარია  ლიხტენშტაინი  გერმანია  ავსტრია  სლოვენია
ეგაფილი რე	კრისტალური ქანეფით, კვარც-ფილიტური ფიქალეფით, გრანიტული ინტრუზიეფით, ფილიტური ფიქალეფით, ქვიშაქუალეფით, კირქუალეფით, ფლიშით, მოლასეფით.
სიგინძა	1200 კმ
სიგანა	50-260 კმ
კონკა	მონბლანი
სიმაღალა	4808 მ

ალპეფი, ალპიშ გვალეფი (გერმ. Alpen; იტალ. Alpi; ფრანგ. Alpes; ბერძ. Αλπεις, ტრანსლიტერაცია Alpeis; ოქსიტანური Aups/Alps; რომანული Alps; სლოვენური Alpe) — ართ-ართი უმაღალაში გვალეფიშ ბუნა ევროპას. გინოზინდილი რე სქირონაშქა ზუღაშ წყარპიჯეფშე შქა დუნაიშ რზენშა. ალპეფიშ გეოგრაფიული თანჯეფიშ ფარგალეფს ედომუშამო, ვარა ნორთობურო მილარე 6 სახენწჷფოშ ტერიტორია, თენეფი რე: საფრანგეთი, მონაკო, იტალია, შვეიცარია, ლიხტენშტაინი, გერმანია, ავსტრია დო სლოვენია. ალპეფი გინოზინდილი რე დოხოლაფირო 1200 კილომეტრის, სიგანა რე 50-260 კმ. უმაღალაში ჭურჭულიშ სიმაღალა რე ზუღაშ დონეშე 4808 მეტრას (მონბლანი, ბჟადალ ევროპაშ უმაღალაში კონკა). ალპეფიშ გვალეფიშ სისტემაშ ოართე ფართობი რე დოხოლაფირო 207,000 კმ².

ალპეფი ბჟადალ ევროპაშ შქაბანიშ მაღალგვალამი ოლქი რე. თინა მუში თირით დო ჸინეფით აკმონაზირანს ბჟადალ ევროპაშ მიარე დიდ წყარმალუს დო მუნეფიშ ნადუეფს, დიდ გოლინას ოხვამილუანს შქა ევროპაშ ჰავაშე დო ორთაშ ლანდშაფტეფიშ მუშობური კომპლექსეფით იხასიათებუ. გჷშაკერძაფილო გჷშაგორილი რე ალპეფიშ გეოლოგიური ეგაფილობაშ გჷშაკერძაფილო სირთულა დო გვალეფიშ რელიეფიშ ფორმეფი. გვალეფიშ შანულამი ედომუშამი სიმაღალა, მუნეფიშ კვათჷრას დორთუალაწკჷმა ართო, გჷთმოთანჯჷნს ვერტიკალური ლანდშაფტეფიშ ზონეფიშ კვათჷრას გჷმოხანტილ თირუას დო ტიპიური ალპური ლანდშაფტეფიშ ფართო გოვითარაფას. თე მუშებეფიშ მეჯინათ, ალპეფი გჷშეგორუ, მუჭოთ ევროპაშ, გჷშაკერძაფილო, დიდი ფიზიკურ გეოგრაფიული ოლქი.

ალპეფი აკმოქიმინჷნა ძალიერ ართოიან გვალაშ რკალს, ნამუთ სქირონაშქა ზუღაშ გენუაშ ლუბაშ წყარპიჯიწკჷმა იჭყაფუ, თაქ აკონჭირელ დო დოდაბალაფირ რაიონს, ართიანს აკმოხვადუ ჟირი მაღალგვალამი გვალაშ ბუნა: ალპეფი დო აპენინეფი. თაჸურეშე ალპეფი დიო ობჟათე-ბჟადალშა მეურს, ზუღაშ წყარპიჯიშ მანგის, სოდეთ მუში სისქვამათ ჩინებული საფრანგეთიშ რივიერა იდვალუაფუ, უკული კვათჷრას აკმოღჷრკუ ოორუე-ბჟადალშე დო ორუეშე. თე რაიონი ჩინებული რე ზუღაშპიჯიშ ალპეფიშ ჯოხოდვალათ. უკული ოორუეჸურე, მაღალგვალამი ზონა, ოგინაფალო იმაღალებუ დო იფართებუ, იძინანს მუჭო გვალეფიშ სიმაღალა, თაშნეშე ქვერსემი გვალაშ მასივეფიშ დო კონკეფიშ, თირამი, ძალიერი ჯიშთეფით ფორილი გერგენი გვალეფიშ რიცხუ.

ალპეფიშ, პირენეეფიშ დო კარპატეფიშ გვალამი სისტემა, ევროპაშო პიჯალობურ თანჯას ქიმინჷნს ტიბუ ობჟათეს დო რგილ ოორუეს შქას.

ეტიმოლოგია

ართ-ართი არძაშე გოფაჩილი ჰიპოთეზაშ მეჯინათ, ჯოხოდვალა „ალპეფი“ მოურს კელტური alp „მაღალი გვალაშ“ ჯოხოდვალაშე. თაშნეშე რე არზი ჯოხოდვალაშ ინდოევროპულშახიან გორჩქინაშე, ნამუსჷთ კერძოთ, ოსხირო უძჷ *al- / *ar- „მაღალი“, ნამუთ შხვადოშხვა დობოლაფეფით (alb, alp, arb დო შხვა) აფხვადუნა ართგან ომონიმეფს. ჯოხოდვალა „ალპეფი“ alpis ფორმაშ სახეთ, ჩქინ წანაშეკოროცხუაშახ V ოშწანურას მოშინაფილი რე ჯვეში ბერძენი ისტორიკოსიშ ჰეროდოტეშე (დოხოლ. ჯვ. წ. 484 — დოხოლ. ჯვ. წ. 425); ჯვეშ რომს — Alpes, ალმახანურ გერმანულს — Alpen, ფრანგულს — Alpes, იტალიურს — Alpi. გერმანულო Albe, Alpe ვარა Alp, ოქსიტანიურო Alp/Aup, ფრანგულო — Alpage ვარა Alpe ხვალობით რიცხუს ეშანჷნს — ალპურ ოდიარეს, მარა მიარეობით რიცხუს ჯოხოდვალა ქჷნდჷრეფიშ ართოიანი ემაშანალი რე.

ჯოხოდვალაშ მიარეობითი რიცხუშ ფორმეფიშ ტრადიციული გჷმორინაფა მერსხუაფილი რე მუდგაზმარენი ალპეფიშ რინაწკჷმა: ჩინებული რე დოლომიტამი, პენინიშ, ზუღაპიჯიშ, იულიუსიშ დო თაშ ალპეფი, ნამუეფშეთ ირი იკათუანს ქჷნდჷრეფს დო გვალაშ მასივეფს, სოდეთ ამხვადუნა ტერმინი ალპეფი.

რელიეფი

ალპეფიშ სატელიტური ფოტო

ალპეფიშ ბჟადალი ნორთი რე კოტიშ ალპეფი, ნამუთ საფრანგეთის დო იტალიას იფაჩუ. მაქსიმალური სიმაღალა ზუღაშ დონეშე 3841 მეტრას (მონტე-ვიზო), ოორუეშე იფაჩუ გრაიშ ალპეფი, ნამუსჷთ გრან-პარადიზოშ მასივი იდვალუაფუ; უკული მოურს კრისტალური მონბლანიშ მასივი, ნამუთ თე ჯოხოდვალაშ კონკათ რე დოგურგინაფილი (დაგვირგვინებული). ზუღაშპიჯიშ ალპეფშე მონბლანშახ ალპეფიშ რკალს უმოსო მერიდიანული გეზა უღჷ. გვალეფიშ ბჟაეიოლიშ კართეეფი გიმურს წყარმალუ პოშ რზენშა. ბჟადალი კართე ალაზიმაფათ ფართო რე, წყარგჷმართუ ქჷნდჷრიშ პარალელურო, დოდაბალაფირო ზოლით, თიშე გჷშართილი, ხასჷლაშ მასივეფიშ მაღალი ქჷნდჷრი მეურს, უკული ოშქაშე სიმაღალაშ გვალეფიშ (წოხოლენალპეფიშ) ფირჩა ფართობი დო გვალაშწჷმოხონეფი, ნამუეფით ჭიე-ჭიეთ გიმულა წყარმალუ რონაშ ლეხერიშ რზენშა. თე გვალაშწჷმოხონიშ ზოლშე ოორუეშა, ალპეფშე ჸალეფო გჷშმერთუ ოშქაშე სიმაღალაშ იურიშ გვალეფი, ნამუეფით წყარმალუ რონაშ ბირგულით რე გჷშართილი (ჟენევაშ ტობაშ თუდო) დო გინოზინდილი რე ოორუეშე-ბჟაეიოლშა.

ალპეფიშ უმაღალაში კონკა — მონბლანი.

ბერნიშ ალპეფი, ფინსტერაარჰორნი.

გინაჯინუ სენ-გოტარდიშ ჸალაიბონშე.

ალპეფიშ ენასხილიტეფი.

ალპეფს დო იურიშ გვალეფს შქას იფაჩუ შვეიცარიაშ გაბარი. საფრანგეთიშ ალპეფიშ ოორუე რაიონი, მონბლანწკჷმა ართო, ჩინებული რე სავოიაშ ალპეფიშ ჯოხოდვალათ. მონბლანიშ რაიონს ალპეფიშ ფარგა მაქსიმალურ სიმაღალას ოჭირინდუანს. თეწკჷმა, ოგინაფალო იინწროებუ დო კვათჷრას ღჷრკუ ოორუე-ბჟაეიოლჸურე. უკული გვალონაშ თი ნორთი იდვალუაფუ, ნამუსჷთ შვეიცარიაშ ალპეფს უძახჷნა. თე მუნაკვათას ალპეფიშ ფარგა ოორუე-ბჟაეიოლჸურე მეურს დო მიშმურს შვეიცარიაშ ფარგალეფშა. იტალიას ორხველჷ თე მუნაკვათაშ ხვალე ობჟათე კართეეფი.

შვეიცარიას იდვალუაფუ ალპეფიშ მაღალგვალამი მუნაკვათა, ნამუთ ჩინებული რე მუში გოსოფური ლანდშაფტეფით. თაქ რე ეპონილი ალპეფიშ მაღალი გვალაშ ზოლიშ მაღალი მასივეფი, ნამუეფშათ დიდი ჯიშთეფი გიმულა. თესალი რე ჟირი თარი ქჷნდჷრი, ნამუეფით ართიანიშ პარალელურო მეულა ოორუე-ბჟაეიოლჸურე; თენეფ შქას იდვალუაფუ დახე თინღოზამი ღარტაფი, ნამუსჷთ წყარმალუეფი რონა დო რაინიშ ჟიმოლენი წელი მეურს. მონბლანიშ დო გოტარდიშ მასივეფს შქას იფაჩუ პენინიშ ალპეფი, უმაღალაში კონკეფით მონბლანიშ უკული. ეიოშანალი რე კონკეფი: მონტე-როზა (4634 მ), მატერჰორნი (4478 მ), ვაისჰორნი (4506 მ). პენინიშ ალპეფი დო მუნეფიშ ოორუე-ბჟაეიოლი გოგინძორაფა — ალაზიმაფათ დაბალი ლეპონტინიშ ალპეფი (გოტარდიშ მასივწკჷმა ართო) ალპეფიშ თარი წყარგჷმართუ ქჷნდჷრიშ ცენტრალურ ნორთიშა მიშმულა.

რონაშ ჟიმოლენი წელიშ ოორუეშე გონოზინდილი რე ბერნიშ ალპეფი, ნამუთ ბჟაეიოლიშ აარიშ მასივით იბოლოებუ; თე ეკონიაშ ჯიშთეფშე ოდუდეს ეთმეჭოფუნს მასივშა ტომბას ინოჭკირილი წყარმალუ აარე. ბერნიშ ალპეფიშ გოგინძორაფას წჷმარინუანს გლარნიშ ალპეფი, ნამუთ რაინიშ ოდუდეს თანჯჷნს ოორუეშე. ბერნიშ ალპეფიშ კონკეფი მუში სიდიდათ დო ჯიშთეფიშ სიჭყანიერათ პენინიშ კონკეფს უჭანა მოტაბიკობას. ეიოშანალი რე: იუნგფრაუ (4158 მ), ალეჩჰორნი (4193 მ), ფინსტერაარჰორნი (4274 მ). გლარნიშ ალპეფი სიმაღალათ ბერნიშ ალპეფს კჷნასქიდუნა.

გლარნიშ ალპეფიშ თარი კონკა რე ტედი (3614 მ). ლეპონტინიშ დო გლარნიშ ალპეფი ოგინაფალო იდაბალებუნა ბჟაიოლშა დო თაქ თელი ალპეფიშ მუკი-მუკის, დახე მერიდიანული გეზათ (ოორუე-ოორუე-ბჟაეიოლი — ობჟათე-ობჟათე-ბჟადალი) ინოჭკირილი ტომბა ღარტაფი იდვალუაფუ. თე ღარტაფის ოორუეშე ბოდენიშ ტობაშახ შარას იჭვარჷნს ჟინი რაინი დო მუშ ჟირ თარ ოდუდეშე უმოს ობჟათეშე დვალირი — უკოხოლენი რაინი, თიწკჷმა, მუჟამსჷთ მაჟირა ოდუდე — წოხოლენი რაინი მანგის ლეხერს მეურს. შპლიუგენიშ ჸალაიბონს გინმურს უკოხოლენ რაინიშ ლეხერშე წყარმალუ ლირო-მერაშ მერიდიანულ ლეხერს (ლირო წყარმალუ მერაშ ნადუ რე); ლირო-მერა კომოშ ტობაშ ოორუე ძგას აკათუ. კომოშ ტობა გინძე დო ინწრო რე, ობჟათეშე ჟირო რე გორთილი, მერიდიანული გეზათ რე გოგინძორაფილი დო ტომბას რე ინოჭკირილი ალპეფიშ ობჟათე კართეეფშა.

ალპეფიშ ძალიერ მაღალგვალამ ზოლს ოორუეშე დო ობჟათეშე ოხოლჷ ოშქაშე სიმაღალაშ ალპეფი, ნამუეფით ბონას გინმურს რზენეფშა, დახე, გალამი წოხოლენგვალეფიშ უმუშოთ. შვეიცარიაშ დო იტალიაშ წოხოლენგვალეფშო დჷმახასიათაფალი რე დიდი გჷშმალი ტობეფი, ნამუეფით ტომბას რენა მიშაჭკირილი გვალეფშა მუნეფიშ ჟინი ბოლოეფით, თუდონი ნორთეფით გვალაშწჷმოხონეფიშ რზენეფშა გჷშმულა. თე ტობეფი დო წყარმალუეფიშ ტომბა ლეხერეფი ძალამო რთჷნა გვალეფიშ რელიეფის დო აეფენა ადამიერიშ დო თელი ფაუნაშ გვალეფშა მიშაჭკირუას.

ბჟაეიოლი ალპეფი, ოროგრაფიული დო ტექტონიკური მეჯინათ მეჭედას რე მერსხუაფილი ბჟადალიშ ალპეფწკჷმა. თინა სიგანეფიშ გეზაშ რე შქა დუნაიშ რზენშა, სოდეთ ბჟაეიოლ ალპეფიშ ძგა იჭყაფუ. ბჟადალ ალპეფიშ გინაწონს, ბჟაეიოლი ალპეფი ნორკე სიმაღალაშ რე, მარა უმოსი განიერი რე. ნოღა ვერონას მერიდიანს ალპეფი უდიდაშ სიგანას ოჭირინდუანს. ბჟაეიოლი ალპეფი ფართო რე თელ სიგინძას, მუში ბოლო რაიონი იდაბალებუ დო ოშქაშე სიმაღალაშ გვალეფშა გინმურს, მარა ვეინწროებუ. პიჯიშო, თაქ მასუმური ნოჭიროკეფიშ ვირგაციას უღუ აბანი; ქჷნდჷრეფი მარაოსალო იფაჩუ, თეწკჷმა ობჟათე ჸა (იულიუსიშ ალპეფი) ბალკანეთიშ ჩქონიშ დინარიშ გვალეფს აკათუ. ოორუე ჸა მოკვათილი რე ვენაშ ღანჩოშ ახალი ნოსხილეტი რღამილით, მარა ტექტონიკურო კარპატეფიშ რკალს იგინძორებუ.

ბჟაეიოლი ალპეფიშ მაღალგვალამი ზოლი თი მერიდიანული რობუშე, ნამუსჷთ ჟინი რაინიშ დო ლიო-მერაშ ლეხერეფი იდვალუაფუნა, რეტიშ ალპეფიშ ოორუე ქჷნდჷრს დო ბერნინიშ ალპეფიშ ობჟათე ქჷნდჷრს იგინძორებუ; თე ქჷნდჷრეფი გორთილი რე (ოორუე-ბჟაეილოიშ გეზათ) ჟინი ინიშ ლეხერით. ბერნინიშ მასივიშ სიმაღალა 4082 მეტრას ოჭირინდუანს. თე აბანს მაღალგვალამ ორტყაფუშა მიშმურს შვეიცარიაშ ბჟაეიოლი რაიონი დო მუშ გოხოლუას დვალირ იტალიაშ რაიონი, უკული მაღალგვალამი ორტყაფუ გინმურს ავსტრიაშ დო ოორუე-ბჟაეიოლ იტალიაშ ფარგალეფშა. რეტიშ დო ბერნინიშ ქჷნდჷრეფიშ ოორუე-ბჟაეიოლიშ გოგინძორაფას წჷმარინუანა ოორუეშე — ეცტალიშ ალპეფი (3768 მ) დო ობჟათეშე — ორტლერიშ ალპეფი (3905 მ), ნამუეფით გორთილი რენა წყარმალუ ადიჯეშ ჟინი წელით. ოართეთ გვალეფიშ ოროგრაფია თაქ რთული ხასიათიშ რე, ქჷნდჷრეფს დო წყარმალუეფიშ ლეხერეფს შხვადოშხვა გეზა უღუნა.

ინიშ ლეხერს დო შქა ადიჯეს შქას დვალირი ღარტაფი, ბრენერიშ ჸალაიბონწკჷმა (1370 მ) ართო ეცტალიშ დო ორტლერიშ ალპეფიშ სისტემას ბჟაეიოლშე აკმობორკჷნს. უკული მაღალგვალამი ზოლი, ოართეთ, იინწროებუ დო უმოსი ართგვარი ხასიათიშ რე. რელიეფის ლირული (ლირე-ღერძი ქორთ.) წყარგჷმართუ ქჷნდჷრი რე გოპატჷნაფილი, თეცალი რე ცილერტალიშ ალპეფიშ (3510 მ) ქჷნდჷრი, ნამუთ ბჟაეიოლშა გოზინდილი, გინძე, მაღალი ტაუერნიშ მასივშა (3798 მ) გინმურს; თე ეკონიაშ გოგინძორაფას წჷმარინუანს გინძე, ბჟაეიოლ ჸურე დოდაბალაფირი, დაბალი ტაუერნიშ ქჷნდჷრი (ბჟადალ ნორთის 2863 მ). ალპეფიშ ლირული ზონაშ ოძგაშე ოშქაშე სიმაღალაშ რაიონი, ობჟათეშე დვალირ ქჷნდჷრეფამო, შტირიაშ ალპეფიშ ჯოხოდვალათ რე ჩინებული. ალპეფიშ თელი ფარგაშ სიგჷნძა გენუაშ ლუბაშე შქა დუნაიშ რზენშახ დოხოლაფირო 1200 კილომეტრი რე.

ბჟაეიოლ ალპეფიშ ზოლი იშხვავებუ ბჟადალშე ნორკე სიმაღალათ, აკოჸინალუაშ ფართობი მუს უმოსო ნორკე უღუ დო ჯიშთი ხოლო ნორკე სიდიდაშ რე, მარა თარ კონკეფს დო ქჷნდჷრეფს თაქ ხოლო ბრელი ირალი ჸინი რე შაყარელი. ბჟაეიოლ ალპეფიშ ლირულ მაღალგვალამ ზოლს ოორუეშე დო ობჟათეშე ოხოლჷ ოშქაშე სიმაღალაშ წოხოლენალპეფიშ ოორუე დო ობჟათე ფართო ზონეფი. ოორუეშე თაქ იდვალუაფუ ფორარლბერგი დო ალგაიშ ალპეფი, ნამუეფით ზალცბურგიშ დო უკული, ავსტრიაშ წოხოლენალპეფშა გინმურს, ობჟათეშე კომოშ დო გარდაშ ტობეფს შქას, იდვალუაფუ ლომბარდიაშ წოხოლენალპეფი, შქა ადიჯეშ ბჟაეიოლშე — ობჟათე ტიროლიშ დოლომიტამი ალპეფი (დოლომიტეფი). უკული ბჟაეიოლშე — ვენეციაშ წოხოლენ, კარნიაშ ალპეფიშ, კარავანკიშ დო იულიუსიშ ალპეფიშ ქჷნდჷრეფით. უმაღალაში წოხოლენალპეფიშ ზოხო მასივეფიშ სიმაღალა 3000 მეტრაშ უმოსი რე. თენეფს იფაჩუ ჭიჭე ზომაშ ჯიშთეფი დო ირალი თირი, ნამუეფით გარტყჷნა ნორთობურო მაღალი გვალაშ ორტყაფუს. კვათჷრას დორთილი ოშქაშე სიმაღალაშ გვალეფიშ ლანდშაფტის მუკი-მუკის გარტყჷ ინწრო, გალამი გვალაშწჷმოხონიშ ზონეფი.

ალპეფიშ 22 არძაშე მაღალი, 4 კილომეტრის ეჩილათირი კონკეფიშ ერკებული

ჯოხო	სიმაღალა	ქჷნდჷრი	ჯოხო	სიმაღალა	ქჷნდჷრი
მონბლანი	4810 მ	გრაიშ ალპეფი	დან-დ’ერანი	4171 მ	პენინიშ ალპეფი
მონტე-როზა	4634 მ	პენინიშ ალპეფი	იუნგფრაუ	4158 მ	ბერნიშ ალპეფი
დომი	4545 მ	პენინიშ ალპეფი	აიგუილე-ვერტე	4122 მ	გრაიშ ალპეფი
ვაისჰორნი	4506 მ	პენინიშ ალპეფი	მენხი	4107 მ	ბერნიშ ალპეფი
მატერჰორნი	4478 მ	პენინიშ ალპეფი	ბარ-დეზ-ეკრენი	4102 მ	დოფინეშ ალპეფი
დან-ბლანში	4357 მ	პენინიშ ალპეფი	შრეკჰორნი	4078 მ	ბერნიშ ალპეფი
გრან-კომბენი	4314 მ	პენინიშ ალპეფი	ობერ-გაბელჰორნი	4063 მ	პენინიშ ალპეფი
ფინსტერაარჰორნი	4274 მ	ბერნიშ ალპეფი	გრან-პარადიზო	4061 მ	გრაიშ ალპეფი
გრანდ-ჟორასი	4208 მ	გრაიშ ალპეფი	ბერნინა	4049 მ	ბერნინიშ ქჷნდჷრი
რიმპფიშჰორნი	4199 მ	პენინიშ ალპეფი	ვაისმისი	4017 მ	პენინიშ ალპეფი
ალეჩჰორნი	4195 მ	ბერნიშ ალპეფი	ლაგინჰორნი	4010 მ	პენინიშ ალპეფი

რელიეფიშ გენეზი დო ხასიათი

ოორუე ლომბარდია, სოდეთ წჷმორინაფილი რე იურული ხანიშ გოქუალაფირი ამონიტეფი.

მოლასეფი. აპენცელიშ ალპეფი.

საფრანგეთიშ ალპეფიშ ჭირაკუაშა, ნამუთ დიო ხოლო ჟიდონ მიოცენს ხვადუდუნი, თია მიშეღეს გალამი გვალაშწჷმოხონიშ მიოცენურ ქვიშაქუალეფქ და კონგლომერატეფქ, ნამუეფით ნორთობურო წოხოლენალპეფიშ კირქუალამ ზონაშა გინმულა. თე კონგლომერატეფიშ ქუალეფიშ სიდიდა თი ბორჯიშ ალპეფიშ შანულამი სიმაღალაშ მაძირაფალი რე. შვეიცარიაშ ალპეფიშ ოორუე ძგაშ ზოლიშ გვალაშწჷმოხონიშ მოლასეფი ქვერსემი სიფსქაშ რე, ნორთობურო ძალამი დისლოცირაფილი დო უმოსი ჯვეში რე, თარ მასას ოლიგოცენური რე.

კონგლომერატიშ ფალეფი მაქსიმალურ სიძალიერას ოჭირინდუანა ჟინ ოლიგოცენს. თაქიანი ქუალეფიშ ზჷმა თი ბორჯიშ ალპური გვალონაშ ინტენსიური ეშაკინაშ მაძირაფალი რე. გოთანჯილ აბანეფს, ნამუეფით ალმახანურ განიერ ლეხერეფიშ გჷშაულარეფს ემანგებუ, კონგლომერატული მოლასური ნორღვეფი გჷშაკერძაფილო დიდი რე ჯვეში წყარმალუეფიშ გჷშაზინდუაშ კონუსის წჷმარინუანს. თაქ წყარმალუეფიშ ოდუდეეფი ასეიანშე უმოს შორს, ობჟათეშე ოკო ჸოფედჷკო, თარ წყარგჷმართუ ქჷნდჷრს.

თიწკჷმა დიო ხოლო ვა რდჷ დიდი დინოხოლენალპური მანგური ღარტაფი. ჯვეში გჷშაზინდუაშ კონუსეფიშ ქუალეფს შქას ვამიპალუაფუ ჰელვეციური შარიაჟიშ დო გალენი მასივეფიშ ქანეფი. რეყეშ ქუალეფიშ თარ მასას ბჟაეიოლი ალპეფიშ შარიაჟული სისტემა ირზენდჷ, მიოცენს — მუს ჟიდოხური კომპონენტეფი ხოლო გიაძინუდუ. თენა ანტკიცენს, ნამდა შვეიცარიაშ ალპეფიშ შარიაჟული სტრუქტურა ოლიგოცენს ფორმირაფილი რე დო ჟი დვალირი ნოჭიროკეფი ძალიერო ჸოფენა გინნარჩხი.

მოლასური კონგლომერატეფი ოლიგოცენურშე ჟინ მიოცენურშახ ინტენსიურო დისლოცირაფილი რე, მუქჷთ გჷმიჭანუ თინეფიშ ჭირაკუა დო ეშაკინა, უკული — ჰელვეციური ნოჭიროკეფიშ ნორთობური მიშახოხუა თინეფშა. თაში, შვეიცარიაშ ალპეფს უკვე პლიოცენს ხვადუდუ შანულამი ვერტიკალური დო თაშნეშე ჰორიზონტული (მიშახოხუათ) ყარაფეფი. უმოს ბჟაეიოლშე, ბავარიაშ დო ავსტრიაშ ალპეფიშ ძგაშ ზონას გვალაშწჷმოხონიშ მოლასეფი, ნორთობურო, კინე ძალიერო დისლოცირაფილი დო ჟი ეკინელი რე, თინეფს გჷშახანტილი რე კონგლომერატეფიშ ჟირი ფაშ მორიგობა (ჟინი ოლიგოცენი დო ჟინი მიოცენი); თე ჟირ ფას შქას ჭიფეკაკალამი ქვიშაქუაშ დო მერგელეფიშ (თუდონი მიოცენიშ) ფა იდვალუაფუ. თენა გვალეფიშ ეშაკინაშ ჟირი ფაზაშ მაძირაფალი რე — ოლიგოცენს დო მიოცენს; თე ფარანეფს შქა ეშაკინა მეჭყვადილი რე დო ძალიერი გინორჩხუალაშ გეშა, გვალაშ რელიეფი დოდაბალაფირი რე.

თაქ მეგორაფილი რე ჯვეშ მოიცენურ მოთინილ ჟიდოხეფშა, ნამუეფით ნორთობურო მოსარკილი კვარციშ და კრისტალური რეყეშ ქუალეფით რე ფორილი, მამუეფით მუშ განშე, დულექჷ გვალაშ ლირულ ზონაშე გჷმნაულა წყარმალუეფს. თინა მერსხუაფილი რე გვალაშწჷმოხონიშ ჭიფეკაკალამ მოლასურ ნოლექეფწკჷმა.

შილებე ირაგადინუას, ნამდა ბჟაეიოლ ალპეფიშ ალმახანური რელიეფიშ გოვითარაფა შქა დო ჟინ მოიცენს რე დოჭყაფილი, ენერგიულ ახალ ტექტონიკურ ყარაფეფწკჷმა მერსხუაფათ, ნამუეფქჷთ აკარღუ შქამოიცენური, მოსარსალერი ჟიდოხი, თე ყარაფეფი წოხოლენგვალაშ მოსალეფიშ დისლოცირაფაწკჷმა ართო ხვადუდუ, მარა შხვა ფორმეფს.

ოორუე კირქუალამ ალპეფს შანულამ როლს ლაჸაფენდ ინოხუალეფი დო ბერტული ყარაფეფი. ცენტრიშ ლირეშ ზონას ახალგროჩქინაშ ყარაფეფი მუჭოთ რჩქჷნი, რელიეფიშ ფირჩა მანგიშ ორგალიშობურ ღჷრიკუას გჷმილინებუდუ, მარა თაქ ხოლო გვალეფიშ ბჟაეიოლ ძგაშ გოხოლუას, ნამუეფით ინოხულაეფით დო ნოსხილოტეფით რე მუკოხურგილი, ძალამი დჷმახასიათაფალი რე ლოდა ყარაფეფი დო ტექტონიკური ინალაფუეფი გვალაშწჷმოხონეფს. თე ქვიბეფს მასუმური ნოლექეფიშ აკოდგინალუა დო მუეფიშ დისლოცირაფილობა რელიეფიშ ახალგორჩქინაშ ტექტონიკური გოვითარაფაშ ზოხოური სტადიეფიშ მაძირაფალი რე.

ალპეფი

მაგალითო, ნორიაშ ღარტაფიშ (წყარმალუეფიშ მურაშ დო მიურციშ ლეხერეფიშ) მანგის ინორანწკილ მასუმურ ქვიბეფს იდვალუაფუ მიოცენური ნოშქერიშ მაკათაფალი ქანეფი, მუთ ადასურენს, ნამდა მუნეფიშ გორჩქინაშ ბორჯის მუკი-მუკის დვალირ აბანეფს დაბალი რელიეფი უღუდეს. თე ფალეფიშ მულდიშობური დვალირობა ადასურენს, ნამდა უკვე თიწკჷმა ოკო დოჭყაფედჷკო უმოსი დიდი ოორუე ლეხერეფიშ ფორმირაფა. უკული ეშაკინაშ გოძალიარაფაშ დო რელიეფიშ მეტი სიმაღალაშ მაძირაფალი რე ჟინიმიოცენური შხუ რეყეშ ქუალეფი, ნამუეფით ჭიფე კაკალამ ნოლექეფს ფორნჷს. უკული ნოლექეფიშ თელი თე კომპლექსი დისლოკაციეფს რდჷ მოჸუნაფილი, ობჟათე ძგაშა რდჷ მიშახოხილი დო ძალიერი ნოსხილეტეფით რდჷ დორთილი.

ალპეფიშ სატელიტური ფოტო.

ალპეფიშ გინაჯინუ ჟიშე.

დოლომიტეფი.

კონკა მატერჰორნი.

ლუნგაუს, მურაშ ჟინ ლეხერს, მასუმურ ნოშქერიშ მათირალ ნოლექეფქ ხვალე ინიკინეს დო თეშ გეშა წჷმიქიმინჷ ქჷრქექ, ნამუშ დიდ ფლექსურას ლეხერშა დაბალი ტაუერნიშ ქჷნდჷრი გიმურს. მასუმური ნოლექეფი ენსიშ მანგის ლეხერს გინოკვათილი რე ნოსხილეტეფით, ნამუშ ამპლიტუდათ დოხოლაფირო 900 მეტრა რე. ლევანტიშ თუდონ ლეხერს ოჭირინდუანდჷ თუდონმოიცენური ზუღა, ნამუშ ნოლექეფით კონტინენტურ, ნოშქერიშ მიშმაკათაფალ ნოლექეფშა გინმურს, ბჟაეიოლ ძგას თინეფი მუკოკვათილი რენა დიდი ნოსხილეტით, მუთ მერიდიანულ ბერტულ კორალპეშ ქჷნდჷრს (2144 მ) ბჟადალშე აკმობორკჷნს. კორალპეშ ნოსხილეტიშ გოგინძორაფა იძირებე შორს, მუჭოთ ოორუეშა, თაშნეშე ობჟათეშა. თინა აკმადგინანს ალპეფიშ ბჟაეიოლ ძგაშ ნორთიშ დიდ განივ აკოხუალას, ობჟათეშე თინა ჭკირჷნს ბჟაეიოლიშ განშე კარავანკიშ ქჷნდჷრს. დიდ ტექტონიკურ რღამილს ორჩქინანს თაშნეშე კლაგენფურტიშ ღანჩო; თინა გოზინდილი რე სიგანედიშ გეზათ, ობჟათეშე გოხურგილი რე კარავანკიშ ქჷნდჷრით დო თელ სიგინძას წყარმალუ ფრავათ რე გინოკვათილი. თენა ეშაფშაფილი რე პლიოცენური კონგლომერატეფით, ნამუეფი ლინგიტეფიშ შქამიოცენურ თიხეფს ფორჷნს. უმოს ახალ, ფირჩა ტექტონიკურ რღამილს წჷმარინუანს ლიუბლიანაშ აუზი; თინა კარავანკიშ ობჟათეშე, იულიუსიშ ალპეფიშ ბჟაეიოლშე, ალპეფიშ დო დინარიდეფიშ თანჯას იდვალუაფუ. ლიუბლიანაშ რღამილიშ არძაშე ჯვეში ფალეფი ჟინი პლიოცენური რე; თე აუზიშ ფორმირაფაშ ახალი ისტორია უკვე მაოთხურ ფარანს ორხველჷ. ჟინმასუმურიშ მაგური ტექტონიკური ყარაფეფი: ნორთობურო — ნოსხილეტეფი, ნორთობურო ორგალიშობური (თაღისებრი ქორთ.) ფლექსური ტიპიშ გინოღირიკუეფი გოთანჯჷნა ალპეფიშ ირიბო მერინელ ბჟაეიოლ ძგას, ნამუსჷთ თაშნეშე ოხოლჷ ახალეშნასოფა ქანეფიშ გჷშაულარეფი დო ალმახანურ ფარანშახ აფუ ასქილადირი სეისმურობა.

ვენაშ აუზიშ (ნამუთ ალპეფიშ ოორუე-ბჟაეიოლ კუნთხუს კარპატეშე რთჷნს) ტექტონიკური დეპრესიაშ ფორმირაფაქ შქა მიოცენს დიჭყჷ, ნამუქჷთ უკული მაჟირაშა მახორცქჷ ქვიბის, მუკი-მუკის ქჷგარტყჷ ნოსხილტეფიშ სახეთ. ობჟათე-ბჟაეიოლ ალპეფს გვალეფიშ ზონალური გოვითარაფაშ შანეფი, ცარცული პერიოდშე დოჭყაფილი, გვალო ახალი დო ჭირაკილი ზონეფიშ ჭიე-ჭიეთ რდუალა, უმოს ნათელო იძირებე, ვინდარო ოორუეშ ალპეფს. უმოსი ჯვეში ზონეფი გინორჩხუალათ ისარსალუ. გვალაშწჷმოხონეფიშ ინალაფუეფს დოლექილი ბერჯეკი ნორღვეფი მასალეფი აკოჭირაკუაშ ახალ ფაზეფს მაჸუნუდუ, თეწკჷმა ასიმეტრიული ნოჭიროკეფი გინონჯირას დო ქერცუან მიშახოხუას განიცადენა. თეშ მოხ, თაქით ხვადუდუ დიდი ვერტიკალური ეზინდუეფი, ნორთობურო — ორგალიშობური, ნორთობურო ბერტული ინოხუალეფით დო ნოსხილეტეფით. თეწკჷმა ართო, ახალ გორჩქინაშ ტექტონიკური ყარაფეფიშ ამპლიტუდა, მუჭოთ რჩქჷ, ბჟაეიოლშე ბჟადალშახ იძინანდჷ. გვალეფს ახალგორჩქინაშ ჟინ მასუმურ დო მაოთხურ ეშაკინეფს, მუთ დიფერენცირაფილო, ორგალიშობური ყარაფიშ სახეთ ხვადუდუ, მიდასურენა მიარერუცხუანი მიოცენური, პლიოცენური მაოთხური ხანიშ ტერასული ჟიდოხეფიშ ნოსქილედეფი გვალეფს დო ლეხერეფიშ კართეეფს. თეცალი მოთინილი ჟიდოხეფი დო ტერასეფი მუჭოთ ობჟათეშე, თაშნეშე ოორუე-ბჟაეიოლ ალპეფს, ფართას რე გოფაჩილი, მარა თინეფი ძალიერო დოსვარილეფი რენა დო მიარე შვანს, ძალიერი აკოჸინალუაშ ინტენსიური წყარმალური ეროზიაშ გეშა, გეგნორჩხელენა.

ეიოშანალი რე, ნამდა ბჟაეიოლ ალპეფშო ძალიერო დჷმახასიათაფალი რე დო მინ აბანს ფირჩა მოთინილი ჟიდოხეფი თაქ შურო ვამიპალუაფუ, მუთ რელიეფიშ გოვითარაფაშ, ნორთობურო შხვანერი მალუობაშ მაძირაფალი რე. ოართეთ, ბჟადალიშ ალპეფქ, ოლიგოცენშე მოჸუნაფილი მაოთხურ პერიოდშახ, ბჟაეიოლიშ გინაწონს, უმოს ძალიერო ეშეკინჷ. გვალაშ რელიეფიშ ეროზია ინტენსიურო მიშჷ, მარა გვალეფიშ ძალიერ დოდაბალაფაშახ ვემიშჷ. რე თიშ შანეფი, ნამდა ნეოგენს გვალეფი თაქ ხოლო გინორჩხელენა მონჭინაფაშ სტადიაშახ, მუშ გეშათ ჟინ პლიოცენს მოხვალამე ახალი ძალიერი ეშაკინა დო რელიეფიშ გოახალაფა, თეს მაჸუნუ მაოთხური ალპეფიშ აკოჸინალუაქ.

შვეიცარიაშ ალპეფს, ეკონია შარიაჟული მიშახოხუაშ თებაშ უკული, მიოცენიშ დო პლიოცენიშ თანჯას ჰელვეციურ ზონას ოკო მოხვალამდეკო გვალეფიშ ედომუშამი ინტენსიური ეკინა. მაღალი რაიონეფშო გინორჩხუალა უმოს ძალიერო მიშჷ, დჷნოლექ ოფორუქ გეგნირჩხჷ, კრისტალურ მასივეფქ გეტარკალჷ, ლირულ ნოღირიკეფს დჷნოლექ ქანეფქ უმოსო ქჷდოსქიდჷ. თიწკჷმა გვალეფიშ თელ ასაგასას დიდ განივ ინოღჷრიკუაქ წჷმიქიმიჷ, მუქჷთ გჷმიჭანუ ბჟადალი დო ბჟაეიოლი ალპეფიშ თანჯას წყარმალუეფიშ ლეხერეფიშ დორთილი ღარტაფიშ გოვითარა. შვეიცარიაშ ალპეფიშ მუშობურობას, ბჟაეიოლ ალპეფიშ გინაწონს, აკოხუალაშ დო ნოსხილეტი დისლოკაციეფიშ ალაზიმაფათ სიმორჩილე წჷმარინუანს. ახალგორჩქინაშ ტექტონიკური ყარაფეფი უმოსო ხვადუდუ ოართე დო დიფერენცირაფილი ორგალიშობური ეშაკინეფიშ სახეთ, ნამუეფით უმოსო დოშქუმალირი რდეს ძგალეფჸურე, გჷშაკერძაფილო — ობჟათეჸურე. ალპეფიშ ლეხერეფიშ რშვილიშ გოვითარაფას, შილებე უთოლჸუჯუათ თუდონი მიოცენშე, წოხოლენგვალეფიშ დო დინოხოლენგვალეფიშ წყარმალური დო ტობაშ ნოლექეფიშ ხასიათიშ მეჯინათ. თეწკჷმა, ირდიხას კონსტანტირაფილი რე წყარმალური ეროზიაშ დუდშეიანი კონსექვენტური მალუობაშ უჯგუშობა, წყარგჷმართუშე გჷმჷმალი წყარმალუეფიშ დიდი განიერი ლეხერეფით. ხვალე უმოს გვიანო — ჟინ მიოცენს დო პლიოცენს იჭყანს ფორმირაფას ალპეფიშ ალმახანურ რელიეფშო ძალიერო დჷმახასიათაფალი რე დიდი ლეხერეფი. ლეხერეფიშ დუდშეიანი გოვითარაფა, დიო ხოლო დორთილი ალპეფიშ კართეეფიშ ზოგად გეზაშა რდჷ მუკობუნელი, მუსჷთ აეფენდჷ ჭიროკილი გვალეფიშ დო ჭიროკილი შარიაჟეფიშ ლირეშ მანგის დოკინა ჭიროკილი მასეფიშ ეშაკინაშ დო ნწყუალაშ რაიონეფიშ მორიგობა.

ოორუე შვეიცარიაშ ალპეფიშ დიდი განიერი ლეხერეფი, მუჭომით რე აარეშ, რაისიშ დო ლინთიშ ლეხერეფი, თი სახეთ მუჭოთ თინეფი ჯვეშ ბორჯის რდეს გოჭყაფილი, ხვალე ნორთობურო რენა აკოფარდაფილი ჭიროკილი მასივეფიშ მანგიშ დოკინაწკჷმა. შვეიცარიაშ დიდი მანგური დინოხოლენი ღარტაფი, ახლაგორჩქინაშ ტექტონიკური ინოღჷრიკუაშ ზონას იდვალუაფუ. თეშ მაგური გენეზისი უღუ ალპეფიშ ობჟათე (იტალიაშ) კართეეფს, პენინურ ჯინჯურ ზონას (ინსუბრიშ ღარტაფის) დვალირ ვალტელინიშ მანგის ღარტაფის წყარმალუ ადაშ ლეხერით.

გეოლოგიური ეგაფილობა

ალპიდეფიშ გვალაშ ორტყაფუშ რუკა.

ალპეფიშ გეოლოგიური ეგაფილობა დო ტექტონიკა რთული ხასიათიშ რე. ალპეფქ აკიქიმინჷ ალპური გვალეფიშგორჩქინაშ მალუობაშ ბორჯის, ნამუქჷთ დიჭყჷ დოხოლაფირო 65 მილიონი წანაშ წოხოლე. აფრიკაშ ბაქანიშ ევროპაშ კონტინენტიწკჷმა რაგვინიშ უკული ბჟადალი ალპეფი ბჟაეიოლ ალპეფიშ გინაწონს ბრელით უმოსო აკოკორობილი რდჷ. თეშ გეშა ბჟაეიოლ ალპეფს გაჩქჷ არძაშე დიდი დიამეტრი, თი ბორჯის, მუჟამსჷთ ბჟადალ ალპეფს ამხვადუნა არძაშე მაღალი პიკეფი. არძაშე ჯვეში ართურეფი ორხველჷ ჰელვეციურ შარიაჟის, ნამუთ იკათუანს პრეკემბრიულ, პალეოზოურ დო ჰერცინულ ჭირაკუეფს.

ალპეფიშ გეოლოგიურ ეგაფილობაშ უდიდაშ როლს ლაჸაფენს შარიაჟული სტრუქტურა — ნოჭიროკეფიშ ძენწარეფიშ რთული შაყარუა, გინონჯირა დო მიშახოხუა ბჟადალშა დო ოორუე-ბჟადალშა — ბჟადალ ალპეფს, ბჟაეიოლ ალპეფშა — ოორუეჸურე. თაურეშე ოკო გჷმითიშას ობჟათე-ბჟაეიოლ ალპეფიშ ოლქიქ, ნამუთ ტექტონიკურო „ალპიდეფს“ ვარინ, ორხველჷ „დინარიდეფს“. თეშ მოხ, ალპეფიშ ფართობიშ დიდ ნორთის, ოღონც ედომუშამო ვარ, აკმადგინანს ალოქტონური შარიაჟული ნოჭიროკეფიშ ოფორუეფი, უმეტაშო აკოხუალეფით დო ეროზიათ რენა დათხიული ნოჭიროკეფიშ ჯინჯეფს. ბჟადალ ალპეფშო ძალიერო დჷმახასიათაფალი რე თაშნეგედვალირი "გალეიანი" ჯვეში (კრისტალური) ავტოქთონური (ე.ი. აბანური გორჩქინაშ) მასივეფიშ რანწკი. თინეფი ბჟადალშა ეშაკინელი ფარგათ მეულა ზუღაშპიჯიშ ალპეფშე (ობჟათეშე) დო ოორუე-ბჟაეიოლშე აარიშ მასივს იბოლოებუნა; თაშ ნამდა, თინეფი ბჟადალ ალპეფიშ მაღალგვალამი ორტყაფუშ გალეიან ქჷნდჷრს აკმადგინანა. თე მასივეფი ჯვეში ჰერცინული ნოჭიროკამი ქჷნდჷრიშ საბოლო აკოციმას დო გინორჩხუალას გინოსქილადირ ნოსქილედო იკოროცხუ, ნამუთ ნორთობურო ახალგორჩქინაშ მასუმური გვალეფიშ — ალპეფიშ ოსხირს იდვალუაფუ.

ჯვეში მასივეფიშ მოხ ავტოქთონური რე თაშნეშე ბჟადალ საფრანგეთიშ წოხოლენალპეფიშ წესიერო ეგაფილი მასუმური ჭიროკილი ქჷნდჷრეფი, მუშ წოხოლენ გვალეფს დო იურიშ გვალეფიშ ჸალეფწკჷმა ართო. ალპეფიშ ოორუე ზონაშ მანგის გინოზინდილი რე ახალგორჩქინაშ ავტოქთონური ნოჭიროკეფიშ ინწრო ზოლი, ნამუთ ნეოგენური წოხოლენგვალაშ „მოლასეფშე“ (კონგლომერატეფშე, ქვიშეფშე დო თიხეფშე) რე ეგაფილი, თე ნოჭიროკეფი შარიაჟული ოფორუშ ფრონტალურ ღოზის უხურგანა.

ალპეფი აკმოდირთუ ევროპაშ ფილეფიშ ნორთეფშე. რანგით მაჟირა ალპური დოჭიროკუაქ (ე.ი. ოროგენული) მოხვადჷ ჟინ ეოცენს დო ოლიგოცენს, პენინიკურ ოკიანექ გოქჷრჷ დო დიჭყჷ ალპეფიშ ზუღაშ დონეშე ეზინდუაქ. თარი ეზინდუაქ დიჭყჷ მიო-პლიოცენს, მარა რეგიონული ეზინდუა რთული ხასიათიშ რდჷ. ამდღარშო ბჟადალ ალპეფშო (შვეიცარიას დო საფრანგეთის) დჷმახასიათაფალი რე ჰელვეციური დო პენინიკური ტექტონიკური შარიაჟი, ნამუეფით ბჟაეიოლ ალპეფს გჷმოლინაფას ხვალე უძგაშაშ ოორუე ნორთის ძირაფულენს. ევროპაშ მეჩეჩის ჰელვეციური ტექტონიკური შარიაჟი დეპონირაფილი რდჷ მეზოზოურს დო თუდონ მასუმურს. თეშენი ეგაფილობას ბრელი რე კირქუალეფი, ნამუეფით ეიოგანა ალპეფიშ ანდა ჩინებულ პიკის. ბჟაეიოლ ალპეფს პენინიკური შარიაჟი ტკიცას რე ფორილი ბჟაეიოლ ალპეფიშ ართურეფით. პენინიკური ართურეფი ვანაფერო რჩქინდუნა ტექტონიკურ ოჭკორიეეფს. თინეფშე არძაშე უდიდაში რე ტაუერნიშ ოჭკორიე.

ალპეფი ეგაფილი რე შხვადოშხვა ხანიშ ქანეფით. ჭიროკილი სისტემაშ ოსხირს ქიმინჷნს კამბრიულიშწოხოლენი კრისტალური ქანეფი (გნაისეფი, ფიქალეფი), ჟინპროტეროზოული დო კვარც-ფილიტური ფიქალეფი, გრანიტული ინტრუზიეფი. კრისტალური ოსხირი ფორილი რე თუდონპალეოზოური ფილიტური ფიქალეფით, ქვიშაქუალეფით, კირქუალეფით, ჟინპალეოზური მოლასური კომპლექსით, მეზოზოური ფიქალეფით დო კირქუალეფით, მეზოზოური დო პალეოგენური ფლიშით დო დიდი სიფსქაშ ნეოგენური მოლასური ფათ. ანთროპოგენულშე წჷმორინაფილი რე ტიპური ჯიშთური ნოლექეფი.

ბჟაეიოლ ალპეფს გოპატჷნაფილ კირქუალეფს დო უმოს ჯვეშ, ცენტრალურ, ბჟაეიოლ ალპურ შარიაჟეფს შქას, ლირულ ზოლს, უმოს ეშაკინელ დო მეტო გინორჩხილ რაიონეფს დიდ „ოჭკორიეეფს,“ გუშურს უმოს ტომბას პენინიშ შარიაჟეფი. თეცალი „ოჭკორიე“ ჟინი ინიშ აუზის (ბიუნდნერიშ ფიქალეფს დვალირი კრისტალური მასივი სილვრეტას) დო მაღალ ტაუერნის, ნამუშ მასივით ბჟაეიოლ ალპეფიშ პენინიშ დუდ „ოჭკორიეთ“ იკოროცხუ. თაქ ცენტრალურ გნაისეფშე აკოდგინელი გური დო შხვა მეტამორფიზაფილიფალეფი, ნამუეფით მუდგამზმარენ ართიანშა მიშახოხილ ნოჭიროკშე აკმოდირთუ, ბჟაეიოლ ალპეფიშ სისტემაშ ფალეფით რე გოხურგილი. მასუმა „ოჭკორიე“, უმოს ბჟაეიოლშე, ზემერინგიშ რაიონს რე. ბჟაეიოლ ალპეფიშ სისტემაშ ჯინჯიშ ზონა იძირებე ბჟაეიოლ ალპეფიშ ლირულ-კრისტალური დო ფიქალეფიშ ორტყაფუშ ობჟათე ძგას, კირქუალეფშე ეგაფილი დინარიდეფიშ თანჯას, სოდეთ ალპეფიშ შხვანერი ეგაფილობაშ ობჟათე-ბჟაეიოლი ოლქი რე.

გნაისი, ნამუთ ეიოგანს ალპეფიშ დიდ ნორტის

გნაისიშ თოლი

კონგლომერატი

ოორუეშ კირქუალამი ალპეფიშ ნორთი

ალპურ-დინარული „ენაკაკაშ“ (ნაჭდევი ქორთ.) მანგის, ნამუთ გჷმოხანტილი რე ძალამი გინძე ტექტონიკური ღარტაფით, თის წყარმალუეფიშ მანგიშ ლეხერეფით, ობჟათე კირქუალამი ალპეფიშ სისტემა ითამ მერსხუაფილი რე ბჟაეიოლ ალპეფიშ ლირულ-კრისტალურ დო ფიქალამ სტრუქტურაწკჷმა. ობჟათე კირქუალამი ალპეფიშ ალპების სისტემა ზოხორინელი გეოსინკლინური აუზიშე რე წჷმოქიმინელი, იხასიათებუ ნოჭიროკეფიშ ობჟათეშა გინონჯირათ დო მიშახოხუათ, თაშნეშე გვალეფიშ ზონალური გოვითარაფათ ობჟათეჸურე; თეწკჷმა, მუშ ეგაფილობას დიდ როლს ლაჸაფენს აკოხუალეფი, ნოსხილეტეფი დო ვულკანური გიშაულარეფი.

ალპეფიშ გეოლოგიური ეგაფილობაშ მეტო შანულამ მუშობურობას აკმადგინანს კვათჷრას გჷმოხანტილი მანგური ტექტონიკური დო ლითოლოგიური ზონალობა, მუთ გიოხე გვალეფიშ გეომორფოლოგიას. შვეიცარიას ბჟადალ ალპეფიშ მაართა (ოორუეშე) გეოლოგიურ დო მორფოლოგიურ ზონას აკმადგინანს დოჭიროკუა დო მიშახუხუას მოჸუნაფილი გვალაშწჷმოხონიშ მოლასეფი, ნამუეფით კვათჷრას რენა ეკინელი, შვეიცარიაშ ჰაბარიშ ვადისლოცირაფილ გაბარეფს. თაქ შანულამ სიმაღალას ამხვადუნა ოლიგოცენ-მიოცენური კონგლომერატეფი, ინტენსიურო დორთილი გვალეფიშ რელიეფიშ ფორმეფით.

უკული ობჟათეჸურე მეურს რთულას დისლოცირაფილი ზოლი, ნამუსჷთ ცარცის ჭიროკილი ფლიში, კირქუალეფი დო მერგელეფი რენა მეჭედას გინონჯირელეფი დო გინოფორილი იურული ფაშ დჷნოლექ ქანეფს — ჰელვეციურ ქერამ შარიაჟეფს. თეშ მაგურო რე გინოჯვარედინაფილეფი იურული ფალეფი დო ფლიშიშ ზოლეფი ხოლო გალენ ავტოქთონურ მასივეფიშ ქჷნდჷრეფიშ კრისტალურ ქანეფწკჷმა. შვეიცარიას თეცალი რე აარიშ დო გოტარდიშ მასივეფი, ნამუეფიშ ჟირხოლო განშეთ მეზოზოური ფაშ ნოლექი ფალეფი, ტექტონიკურ ღარტაფშახ ოჭირინდუანა (ჟინი რაინიშ, ჟინი რაისიშ დო წოხოლენი რაინიშ ლეხერეფით). თე ღარტაფი ნორთობურო ბიუნდნერიშ ფხვიერი ფიქალეფიშ ზოლს ომანგჷ დო ოორუე შვეიცარიაშ ალპეფს ობჟათეშე რთჷნს. ეკონია შხვადოშხვა, მეტამორფიზაფილი პენინური შარიაჟული ქანეფიშ ფალეფშე რე ეგაფილი. თაქ უმოსო რე კრისტალური მაღალი გვალაშ რელიეფიშ ფორმეფი. შვეიცარია-იტალიაშ ალპეფიშ ობჟათე-ბჟაეიოლ ძგაშ ნორთის კვათჷრას გჷშერთუ მეზოზოური კირქუალეფიშ ზონაშ ნოსქილედეფი, თე ზონაშ ბჟადალი გოგინძორაფა დოკინელი რე წყარმალუ პოშ რზენიშ ალუვიური ნორღვეფით რე ფორილი.

საფრანგეთიშ ალპეფი შვეიცარიაშ ალპეფშე იშხვავებუ ფართო, წესიერო ეგაფილი ავტოქთონური ჭიროკილი ქჷნდჷრეფიშ ზოლით, ნამუეფიშ ეგაფილობასჷთ უმოსო მეზოზოური ნოლექი ფალეფი ღებულენა მენორთობას, გჷშაკერძაფილო — კირქუალეფი (საფრანგეთიშ კირქუალამი წოხოლენალპეფი). საფრანგეთიშ ალპეფს გალენი ავტოქთონური კრისტალური მასივეფიშ ზონა უმოს კვათჷრას რე გჷმოხანტილი, მარა იშენი მეჭყვადილო რე წჷმორინაფილი ზოხოური მასივეფიშ სახეთ (მონბლანიშ, ბელდონიშ, გრანდ-რუსიშ, პელვუშ, მერკანტურიშ მასივეფი). თინეფ შქას გჷმოციკინაფილეფი ნორთობურო ბჟადალშა გინმულა, თინეფი გინოზინდილეფი რენა „ბრიანსონის ზონაშ“ ბჟაეიოლჸურე, თე ზონა ფხვიორი კარბონიშ დო ბიუნდერიშ ფიქალეფიშ ფალეფით რე ეგაფილი დო რელიეფის დოდაბალაფაშ ზოლს წჷმოქიმინჷნს.

უკული მოურს პენინური შარიაჟეფიშ დინოხოლენი მაღალი წყარგჷმართუ ზონა, ნამუსჷთ ფიქალეფი დო გნაისეფი რე უმოსო. თე ზონა უხურგანს წყარმალუ პოშ რზენს. გჷშაკერძაფილო კვათჷრას რე გჷმოხანტილი დო ართიანშე გჷშართილი რე ბჟაეიოლი ალპეფიშ მანგიშ გეოლოგიური დო მორფოლოგიური ზონეფი. შვეიცარიაშე გოგინძორაფილი ჭიროკილი მოლასეფიშ ზონა შანულამ სიგანას დო სიმაღალას თაქ ხვალე ბჟადალ რაიონს ოჭირინდუანს. თიშ ჟი, ვარა გალამი გვალაშწჷმოხონეფიშ ზოლიშ ჟი, ეპონილი რე ფლიშური ზონა, ნამუსჷთ უბრალო, ოშქაშე სიმაღალაშ გვალეფიშ რელიეფიშ ფორმეფი ახასიათენს. ბრეგენცერ-ვალდიშ ბჟადალ რაიონიშ მოხ, ფლიშური ზონა თაქ სოთინი ვეგნურს დინოხოლენ მაღალგვალამ ოლქიშა. უკული მეჸუნს კირქუალეფიშ ოორუე ზონა. თიშ მეჯინათ, ნამდა მუჭო რე თის ცარციშ ძალიერი კირქუალეფიშ ფა დვალირი, თაქ ამხვადუნა ქირქე კართეეფამი ინწრო ქჷნდჷრეფი დო კუნწულეფი, ვარა ფლატეძგალამი კარსტული ტაბაკიშობური მასივეფი დო პლატოეფი (ზონაშ ბჟაეიოლ გვერდის).

ეიოშანალი რე, ნამდა კირქუალამ ალპეფს, ნამუთ დიდ სიმაღალას ოჭირინდუანს, ირო კირქუაშ წოხოლენალპეფიშ ზოლი ოხოლჷ, თინეფს უმოსი დაბალი, ნორკეთ კვათჷრი ფორმეფი უღუნა, მარა უმოსი რთული ეგაფილობაშ რე. თაქ გვალეფიშ ეგაფილობას, ტრიასული დოლომიტამი ქანეფიშ მოხ მენორთობას ღებულენა თაშნეშე იურული დო ცარცული კირქუალეფი დო მერგელეფი. ოორუეშ კირქუალამი ზონაშ ობჟათეშე გინოზინდილი რე ზოლი, ფშხირას თიშ მანგის ლეხერეფით დოშორაფილი, სოდეთ უმოსო რე პალეოზოური ფიქალეფი (თაშნეგედვალირი „გრაუვაკული ზონა“) ოშქაშე სიმაღალაშ ტიპიშ გვალეფით, ნამუეფიშ სიმაღალა ვანაფერო ეკმაჩირთუ 2000 მ-ს. თე ზოლიშ უკული იდვალუაფუ წყარმალუეფიშ ლეხერეფამი დიდი ღარტაფი, ნამუსჷთ მეჸუნს ფართო ცენტრალური (გნაისამი) ზონა; გნაისამ ზონას დიდ გოძვენას მაღალი გვალამი ტიპიშ რელიეფი უღჷ, ნამუთ უძგაშაშ ბჟაეიოლ რაიონს (შტირიაშ წოხოლენალპეფს) ოშქაშე გვალეფშახ დო გალამ განშახ ხოლო იდაბალებულ. უმოს ობჟათეშე კინე გინმურს ფიქალამი ზოლი, ნამუშ მანგისჷთ გინოზინდლილი რე ობჟათეშ დიდი ღარტაფი, წყარმალუეფიშ ლეხერეფით. თინა გჷშმართჷნს ართიანშე ობჟათე კირქუალამ ზონას, ნამუთ ხოლო უმოსი რთული ეგაფილობაშ რე, ვინდარო ოორუეშ ზონა.

მინდორიშ შპატიშ (ქვიშაქუაშ) ფოტომიკროგრაფია. თარი გჷმოსახილობა ომანგჷ პოპორეფიშ პოლარიზაციას; თუდონი გჷმოსახილობა ომანგჷ განივ პოლარიზაციას. ლურჯი ეპოქსიდური ფისი აკმაფშანს ფოროამ ფირჩეფს.

იურული პერიოდიშ ალპეფიშ ოშქაშე ფაშ პალისნსპასტიკური დო პალეოგეოგრაფიული მოდელეფი. ბლოკ-სქემეფი.

კარული წჷმჷნაქიმინა ალპეფს.

თაქ ტიპიური რე ობჟათე ტიროლიშ დოლომიტამი გჷშაკერძაფილი, ჸორშიშობური კონკეფამი მასივეფი, თენეფწკჷმა ართო, კირქუაშ გინძე ქჷნდჷრეფი დო თხემეფი რე ადიჯეშ ბჟადალშე დო ბჟაეიოლშე — კარნიაშ ალპეფს. თე ზონაშო დჷმახასიათაფალი რე ჯვეში დო ახალგორჩქინაშ ეშნასოფა ქანეფიშ ძალიერი გჷშაულარეფი (გრანიტული დო პორფირიტული მასივეფი). კირქუაშ მაღალი გვალეფიშ ზოლს თაქი ხოლო ოხოლჷ უმოსი დაბალი წოხოლენალპეფიშ დო გვალაშწჷმოხეფიშ კირქუალამი ზონა, ნამუთ წყარმალუ პოშ რზენს უხურგანს (ვენეციაშ წოხოლენალპეფი). ალპეფიშ რთული ნოგაფუშ ფორმირაფაშ გეოლოგიური ისტორია უკული დუდ ეტაპეფს ისახუ. დუდშე, შანულამი რე ჟინპალეოზოური გვალეფიშ წჷმოქიმინუაშ ფაქტიშ რენჯობა; მუქ აკოქიმინჷ ჰერცინული ჭიროკილი გვალეფი. უკული თე გვალეფქ ძალამო გეგნირჩხჷ დო აკოციუ, მარა ნორთობურო იშენი რე დვალირი ალპეფიშ მასუმური სტრუქტურაშ ოსხირო. ჰერცინული გვალეფიშ გეოსინკლინური გენეზისი დო თინეფიშ სიტომბაშ სტრუქტურა ოგინაფალი რე ბჟადალ ალპეფიშ გალეიანი ზონაშ მასივეფს, სოდეთ კრისტალური ფიქალეფი დო გნაისეფი გრანიტამ ინტრუზიულ ბირთვეფს იკათუანა. შხვა გრანიტ-გნაისამი მასივეფი, მუჭომეფით რე მაღალი ტაუერნი, გეოლოგიურო უმოს ახალგჷნარჩქინათ შილებე იკოროცხანი.

ჰერცინულ გვალეფიშ წჷმოქიმინუაშ უკული წჷმიქიმინჷ ჟინი კარბონიშ გვალამ სქირონაქ. პერმულ ნოლექეფსჷთ ალპეფს თაშნეშე კონტინენტური ვარა კონტინენტურიშ მაგური ხასიათი უღუ; მუს ოხოლჷ ძალიერი, ერუპტიული მინაძინეფი (ბოცენიშ დო ლუგანოშ ტობაშ დო შხვა რაიონეფიშ პორფირეფი); უკვე თუდონი ტრიასი ხოლო წყარპიჯიშ ნოლექეფით იხასიათებუ. ხვალე ტრიასის, ტეტისიშ ფარგალეფს, იჭყაფუ ალპური გეოსინკლინიშ ტომბა ინოკინა; მუს მუდგაზმარენი, ძალამი თირაფადი სიტომბაშ დო გოფაჩუაშ გიმე ლაფაშ ზონა უღუდუ, მუქჷთ გოთანჯჷ მეზოზოური ფალეფიშ ფაციალური გინორთი (შხვაობა) მუჭოთ ბორჯიშ, თაშნეშე ოფირჩაშ მეჯინათ. თაქ ვეძირებე ნოლექეფიშ წესიერი ეკერეცხული მორიგობა.

თაში, ბჟაეიოლ ალპეფს ტრიასი წჷმორინაფილი რე კირქუალეფიშ დო დოლომიტეფიშ (სუფთა ზუღური გენეზისიშ) ქვერსემი ფათ (მუდგაზმარენი ვითოში მეტრაშ სიძალიერაშ). ობჟათე-ბჟაეიოლ ოლქეფს ტრიასიშ რიფეფიშ მასიური დოლომიტამი კირქუალეფიშ ფალეფი ვულკანურ წჷმჷნაქიმინეფწკჷმა მორიგენა. ბჟადალ ალპეფს პიჯიშო, ტრიასიშ ნოლექეფი მორჩილი სიძალიერაშ, კონტინენტური ფაციესიშ მაგურეფი რენა დო გვალეფიშ რელიეფის შანულამ როლს ვა ლაჸაფენა. იურულ პერიოდის კუნტახანური რეგრესიაშ უკული, მოხვადჷ ზუღაშ ახალ აკოკინაქ, მარა თიწკჷმა, მუჟამსჷთ შქა იურული სილაქუალეფი დო ჟინი იურული კირქუალეფი (შვეიცარიაშ „მაღალი გვალაშ“ კირქუალეფი) ალპეფიშ გალენი ზოლიშ რელიეფის დიდ როლს ლაჸაფენა, ბჟაეიოლ ალპეფიშ იურული ქანეფი უმოს ნორკეთ რე გოვითარაფილი (თინეფიშ უკულიანი გოვითარაფაშ გეშა) დო, თეშ მოხ, თინეფი წჷმორინაფილი რენა ძალიერო თირაფადი ფაციესეფით (მარა თაქ ხოლო კირქუალეფი რე უმოსო). „ბარჩხალა ფიქალეფიშ“ ფაციესი, ნერჩი ქანეფიშ ერუპტივეფწკჷმა ართო, მერსხუაფილი რე ხვალე ბჟადალ ალპეფიშ პენინური შარიაჟეფიშ ზონაწკჷმა; ხანით თინა უმოსო იურულო იკოროცხუ.

ცარცული ნოლექეფი, თეში მუჭოთ ტრიასული დო იურული, ჯინჯიერო გინორთელი (გოშხვავაფილი) რე ბჟადალ დო ბჟაეიოლ ალპეფს. ცარცულ კირქუალეფს დო მერგელეფს დიდი შანულობა უღუ ალპეფიშ დო ბრეგენცერ-ვალდიშ გალენი ზონაშ ნოჭიროკამი ქჷნდჷრეფიშ ეგაფილობას. ცარცული პერიოდიშ მალობას თაქ უმუჭყვადუო წარმენდჷ სედიმენტაცია. ნეოკომიშ უკული, ბჟაეიოლ ალპეფიშ ოლქის მოხვადჷ გვალეფიშ ძალიერ წჷმოქიმინუაქ დო ინტენსიური ჭირაკუაშ პროცესეფქ. ცარცული პერიოდიშ შქას წჷმოქიმინელ გვალეფქ თაქ ენერგიულო გეგნირჩხეს დო აკოციეს. გინორჩხილი მასივეფი დო მუნეფიშ ლეხერეფი დეკინჷ ჟინცარცულ ზუღაქ, ნამუშ ნოლექეფით კონგლომერატეფით იჭყაფუ. თე ჟინი ცარცული ზუღა აკმიშქუმალუდუ ალპეფიშ ძგაშ ზუღაწკჷმა, ნამუსჷთ ილექუდუ ფლიშური ნოლექეფი (ბჟაეიოლ ალპეფს ფლიში ნორთობურო ცარცის ორხველჷ, შვეიცარიას ფლიში პალეოგენური ხანიშ რე, ხვალე ეგზოტიკურ მასივეფს რე თინა ნორთულო ჟინცარცული).

ჭირაკუაშ ცარცული ფაზა ალპეფიშ ობჟათე-ბჟაეიოლ ოლქის უმოს მორჩილო რე გჷმოლინაფილი. ცარციშ ბოლოშო ალპეფიშ ფართობიშ უმეტაში ნორთიშე ზუღაქ უკოხოლე დიკინჷ, თენა რდჷ დიხაუჩაშ ქერქიშ ლარამიული ფაზაშ ეშაკინაშ მოღალუ, ნამუშ გჷმოლინაფასჷთ იულიუსიშ ალპეფიშ დო კანკალე შხვა რაიონიშ ჭირაკუა წჷმარინუანს.

ოორუე ალპეფს ეშაკინას შანულამ სიდიდაშა ვემიაჭირინდუ. თიწკჷმა წჷმოქიმინელ კანკალე ღარტაფის (კერძოთ, წყარმალუ ინიშ დო ზალცახიშ ლეხერეფს) ჟინი ეოცენი ოჭირინდუანს, მარა მუჭოთ თუდონი ოლიგოცენი, თინა სქიდუ ალპეფიშ ოორუე ძგაშ ზონაწკჷმა მერსხუაფილო დო ჟირი — ნუმულიტური დო ფლიშური ფაციესით რე წჷმორინაფილი. ოლიგოცენს დიხაუჩაშ ქერქიშ მასუმური ალპური ჭირაკუაშ თარი ფაზაშ ყარაფი მაქსიმალურ ზჷმას ოჭირინდუანს. უმოსო თე ბორჯის იქიმინუ ალპეფიშ გრანდიოზული ტექტონიკური სტრუქტურა დო წარმენს გვალეფიშ ძალიერი ეშაკინა, მუთ ნეოგენს დო მაოთხურ პერიოდის ხოლო იგინძორებუ. ალპური ჭირაკუაშ დო მიშახოხუაშ ეკონია ქჷრაფადი ფაზეფი ალპეფიშ პერიფერიულ ზონეფს მიოცენს დო თუდონ პლიოცენს ხოლო იძირებე.

გეოლოგიური სტრუქტურეფი

შვეიცარიალი გეოლოგი არნოლდ ეშერი (1807—1872), ნამუთ 1856 წანაშე რდჷ ციურიხიშ პოლიტექნიკური სკოლაშ გეოლოგიაშ პროფესორი. თინა შვეიცარიაშ გეოლოგიაშ ართ-ართი დჷმარცხუაფალი რე. ალმაავტორალათ აკადგინჷ შვეიცარიაშ გეოლოგიური რუკა.

ნოღა გლარუსი იდვალუაფუ ნოღა ციურიხიშე მუდგზმარენ ვითურ კილომეტრის. თე ტერიტორია წჷმარინუანს შვეიცარიაშ ართ-ართ უჯვეშაშ რაიონს, ნამუთ იდვალუაფუ წყარმალუ ლინციშ ლეხერიშ მანგის. XVIII ოშწანურაშ შქა წანეფს გლარუსი რდჷ შვეიცარიას ტექსტილიშ წარმებაშ ცენტრი, XIX ოშწანურაშ დაჭყაფუს გინირთჷ ალპინიზმიშ თარ ცენტრო. დოხოლაფირო თი პერიოდის, გეოლოგ არნოლდ ეშერქ, თე აბანეფიშ მახორუქ, აწარმუ შანულამი გეოლოგიური დაკვირებეფი.

წყარმალუ ლინციშ ლეხერი წჷმარინუანს U-შობურ ლეხერს, ნამუთ დოჭაჭილი რე რისულ-ვიურმული პერიოდიშ ჯიშთეფით. გარტყჷ გოტარკალერი კონკეფი, ნამუეფიშ სიმაღალა რე 2000-3000 მ. ეშერქ გური გუჩჷ, ნამდა პერმული ხანიშ ვულკანური კონგლომერატეფი, ნამუსჷთ ვერუკანოშ ფორმაციას უძახჷნა, ფართას რე გოფაჩილი თე რაიონს კონკეფწკჷმა, ქვიშაქუაშ დო მერგელეფშე ეგაფილი ეოცენური ფალეფი, შვეიცარიას ჩინებული, მუჭოთ ფლიში, ირო ჯინჯიწკჷმა რე გოფაჩილი.

გეოლოგ ჩარლზ ლაიელქ გჷმაბჟინუ მუში ჩინებული ნახანდი „გეოლოგიაშ ოსხირეფი“, სოდეთ ეჭარილი რე, ნამდა თუდონ (ჯინჯიწკჷმა დვალირი ფალეფი) ხანით უმოსი ჯვეში რე, ვინდარო ჟი დვალირი ფალეფი, მუქჷთ გინირთჷ აღიარებულ ომენცარე ფაქტო. ეშერი, ნამუთ თიშ მოხ, ნამდა რდჷ გეოლოგი, თეწკჷმა ჯგირი ალპინისტით გოხოლჷდეს. თინა სკეპტიკურო გენწყილ კოლეგეფს არწუმენდჷ მუშ სიმართეშე დო ფშხირას გვალეფშა მეჸუნდუ. მალე მითინს ვაუჭუდუ, ნამდა თენა რე სტრატიგრაფიული ინვერსია, ნამუთ გინოზინდილი რე 20-30 კილომეტრის. ეშერქ ლინციშ ლეხერი ეზჷმუ დეტალურო და დარწუმუ მარკვიებელეფი, ნამდა თი პერიოდის ხვადუდუ უნიკალური, დიხაუჩაშ ქერქიშ უნელი ყარაფეფი.

ვერუკანოშ ფორმაცია, ნამუქჷთ დილექჷ თუდო დვალირ დონეეფს, გეგნიაბანჷ მასუმური ფალეფიშ ჟი, დახე ჰორიზონტალური ყარაფათ გინნაკინაშ მანგის. თეცალ შხუმასშტაბურ ნოკინწჷმოქიმინუას გიადუ მიშახოხუათწჷმოქიმინუაქ, (overthrusting); გჷმირკვიუ, ნამდა შვეიცარიაშ ალპეფიშ მაღალ გვალაშ პიკეფქ წჷმოქიმინჷ თე პროცესიშ რეზულტატიშ ხარჯიშე. ქანეფიშ გერგენი მასივი, ნამუქჷთ შანულამ სიგინძას გეგნიაბანჷ მიშახოხუათწჷმოქიმინუაშ უკული, ჯოხო „შარიაჟი“ (nappe). |XIX-XX ოშწანურეფს აღიარეს, ნამდა მიშახოხუა წჷმარინუანს რჩქვანილობურ სტრუქტურას, შვეიცარიაშ ალპეფს ეჭარჷნდეს მიარე ოხემანჯღვერეს, მუჭოთ ოროგენული პროცესეფით გოპიჯალაფირ გეოლოგიური სტრუქტურაშ მოდელს. ნოკინი, ნამუსჷთ ეშერქ მიოგორუ ვერუკანოშ ფორმაციას დო ფლიშის შქას, გიადუ გლარნიშ მიშახოხუაქ. შვანდენიშ დოხორალაშ მანგის, ნამუთ გლარუსიშე 5 კილომეტრით რე დოშორაფილი, რჩქჷ ჯგირო გჷმოკვათილი ნოკინი. შვეიცარიაშ ალპეფიშ სტრუქტურაშ აკოგურაფა გაგინძორჷ ალბერტ ჰეიმქ, ნამუქჷთ ჭარჷ ნახანდი ჯოხოდვალათ „შვეიცარიაშ გეოლოგია“ (1919-1922). ჰეიმიშ ეშანილი წინგი ალმახანურ ბორჯის ხოლო წჷმარინუანს შანულამ გეოლოგიურ ნახანდის ალპეფიშ გეშა, თის მოჸონაფილი სტრუქტურეფიშ კლასიფიკაცია ამდღა ხოლო გჷმირინუაფუ მენცარობას.

შვეიცარიაშ ალპეფი გეოლოგიური სტრუქტურეფიშ მუშობურობეფიშ მეჯინათ დორთილი რე: მოლასური აუზით, ჰელვეციური, პენინური, დო თაშნეშე ავსტრიული დო ობჟათეალპური ზონეფით. არძაშე შანულამი ნორთეფი — ჰელვეციური დო პენინური ზონეფიშ სტრუქტურაშ მუშობურობეფი მერსხუაფილი რე მიშახოხუათ გოჭყაფაწკჷმა. პენინური ზონაშ დიდი ნორთი დოჸუნს მეტამორფიზმის, მუშ აკმადგინალ სტრუქტურეფქ გერთულუ, მუშ გეშათ ირთულებუ ორდოიანი ისტორიაშ გოვითარაფაშ დეფორმაცია.

გლარნიშ მიშახოხუა დო ჰელვეციური შარიაჟეფი

გეოლოგი ალბერტ ჰეიმი (1849—1937), ნამუთ ჩინებული რე მუში სუმტომამი ნახანდით შვეიცარიაშ გეოლოგიაშე. ჰეიმქ, შვეიცარიაშ ალპეფს გაგინძორჷ არნოლდ ეშერიშ დოჭყაფილი გჷმორკვიებეფი დო მუში ომენცარე ნახანდეფი ამდღა ხოლო აქტუალური რე გეოლოგიაშ დარგის.

კონკა იუნგფრაუშე ბჟაეიოლ ჸურე დოხლაფირო 50 კილომეტრის იდვალუაფუ ტერიტორია, ნამუთ გჷშაგორილი რე მაღალი გვალეფით დო გჷშაკინელი პიკეფით, ნამუეფიშ სიმაღალა დოხლოაფირო 3000 მეტრა რე. მიარერიცხუან თირამ კონკეფშე არძაშე მაღალი რე გვალა ტედი (3620 მ). თიშე ობჟათეჸურე იდვალუაფუ ცენტრალური მასივეფი, ნამუეფიშ გოჭყაფა მერსხუაფილი რე ჰერცინულ ორიგენიულ ყარაფეფწკჷმა დო ეგაფილი რე მეტამორფულ ქანეფით და გრანიტეფით. ჰელვეციური ზონა ეგაფილი რე შხვადოშხვა ხანიშ ფორმაციეფით (პერმულშე დოჭყაფილი პალეოგენით თებული).

პერმული ფორმაციაშ დუდი ნორთი წჷმორინაფილი რე ვულკანოგენური კონგლომერატეფით, ნამუეფსჷთ ვერუკანოშ ფორმაცია ჯოხო და გლარუსიშ გოხოლუას დო მუში საძალიერე 1000 მეტრას ოჭირინდუანს. ტრიასულ დჷნოლექეფს გაჩქჷნა ალაზიმაფათ ნორკე სიძალიერე დო იკათუანს მოჭითე ფიქალეფს. ჰელვეციური ზონა დჷნოლექეფიშ მეჯინათ აკმოდირთუ იურულ დო ცარცული ხანიშ კარბონატულ ქანეფშე. იურული ხანიშ დჷნოლექეფიშ სიძალიერა დოხოლაფირო 1000 მეტრა რე, ინ ნორთის თინეფი ჟინ ნორთის უმოსო წჷმარინუანს ჭიფეკაკალამ კირქუალეფს. ჟინიურული კირქუალეფი ფართას რენა გოფაჩილი შვეიცარიაშ ალპეფშე დოჭყაფილი იურიშ გვალეფით თებული.

ჰელვეციურ ზონას უმოსო რე მოუჩე ფერიშ კირქუალეფი დო ნორთობურო ჭუბერამი, მარა ოორუეშე თინეფი გინმულა მოტუტაშფერო რიფულ კირქუალეფშა. ცარცული პერიოდიშ დაჭყაფუს ტერიტორიაქ (დვალირი ალმახანური დგომარობათ აარიშ მასივიშ ობჟათეშე), ოეგებიეთ, გინირთჷ ნოლექეფიშ შაყარუაშ ცენტრო. თუდონცარცული ხანიშ დჷნოლექეფიშ სიძალიერა (აარიშ მასივიშ ოორუეშე) ვემიკმაჩირთუ 100 მეტრას. ობჟათეშე სიძალიერა იძინანს 1500 მეტრაშახ. შქაცარცული ხანიშ დჷნოლექეფი წჷმორინაფილი რე „გოლტო“ გედვალირი გლაუკონიტამი ფორმაციეფით, ნამუეფიშ სიძალიერა რე 10-80 მეტრა.

გლარნიშ მიშახოხუაქ აკიქიმინჷ თიწკჷმა, მუჟამს პერმულ დო ცარცულ დჷნოლექეფს დვალირი ქანეფიშ ფალეფიშ კომპლექსეფქ გაგშერთეს დო გეგნიაბანეს აარიშ დო გოტარდიშ მასივეფიშ ოორუეშე. შარიაჟიქ გეგნიაბანჷ ჟინი რაინიშ ოორუეშე 40 კილომეტრით, ნამუთ ყარენდჷ აარიშ მასივიშ გოულათ, იურული, ცარცული დო თაშნეშე მასუმური ფორმაციეფიშ დუდის. მიშახოხუაშ ალმახანური სიბირტყაშ გოთოლწონაფათ, შილებე ირაგადინუას, ნამდა თინა ინმურს მაღალი პიკეფიშ გოულათ, მუჭომეფით რე ჰაუსშტოკი (3158 მ), სუბჰორიზონტალურო, ზუღაშ დონეშე დოხოლაფირო 2800-3000 მეტრაშ სიმაღალას, მარა ოორუეშე 14 კილომეტრიშ დოშორაფათ, შვანდენიშ ძგას, სიმაღალა ანთხუ დახე 700 მ-შახ, თეშენი მიშახოხუაშ სიბირტყაშ ოშქაშე გინოწონუა ომანგჷ 8°-ს ოორუეშე.

გლარნიშ შარიაჟი ამდღარშო უმოსო ეგაფილი რე ვერუკანოშ ფორმაციაშ ქანეფით, მარა შარიაჟიშ ოორუე ნორთის, ვერუკანოშ მოხ, ასქილადირი რე ფსქელი ფალეფი (იურულშე პალეოგენშახ), მუშ გეშათ გლარნიშ მიშახოხუა, ოეგებიეთ, გინიაბანებუდუ დაფინალეფით, 2000 მეტრაშახ. გლარნიშ მიშახოხუათ გინოაბანაფილი, ეგაფილი რდჷ დჷნოლექ ქანეფით. ფა, ნამუქჷთ დილექჷნ რე აარიშ მასივიშ ოორუეშე, ფაქტიურო აბანს დოსქიდჷ დო გინოფორილი რდჷ კინ თი შარიაჟეფით. თეჯგურა სტრუქტურას, ნამუთ გინოფორილ უგინუაბანაფუ რენ, ჯოხო ავტოქთონი, მიშახოხუათ გინოაბანაფილ სტრუქტურას — შარიაჟი.

მიშახოხუა ბერნიშ ალპეფს. რჩქჷ კირდეამი ფურიალე, ტარკალე ფერდეფი (შვეიცარია).

მაჟირა მოსოფელიშ ლჷმაშ უკული, შვეიცარიაშ ალპეფს იჸუ ტარებულქ შანულამ გეოლოგიურ რკვიეფქ, ნამუქჷთ იჸუ მეჯღუნელქ თე ტერიტორიეფიშ მიშახოხუაშახიან, სედიმენტოლოგიურ დო პალეოგეოგრაფიულ აკოგურაფაშა. გეოლოგი რუდოლფ ტრიუმპი (1960), ნამუთ ირკვენდჷ შვეიცარიაშ ალპეფს, ფლიშურ ფორმაციეფს აკაჯამუ ფაციესეფიშ მიარეფერუანობა. თე სქემაშ აკოდგინათ, ქიმიღეს ზიტყვასქვილი, ნამდა ავთოქთონური ორტყაფუ დო ჰელვეციური მიშახოხუეფი დვალირი რდეს აარიშ მასივიშ ოორუე დო ობჟათე ფერდეფს, თაშ ნამდა, ულტრაჰელვეციურ ზონას ჯოხო შარიაჟეფი, ნამუთ ყარენდჷ უმოსი ობჟათეშე დვალირ ოლქეფშე.

კანკალე აბანს, გლარნიშ მიშახოხუას დო ფლიშის შქას, შელებუანი რე ჟიცარცული დო პალეოგენური ფორმაციეფიშ ძირაფა. თენა რე ჰელვეციური დო ულტრაჰელვეციური შარიაჟეფი, ნამუეფქჷთ ქიმკიმარგეს ობჟათეშე ზოხოურ მიშახოხუეფს. ირთულებუ გლარნიშ მიშახოხუეფიშ გარკვიება ლინციშ ლეხერიშ ბჟადალ განშე. თაქ გოტარკალაფირ ტიპიურ სტრუქტურეფს შქას, გჷმოლინაფირი რე აქსენიშ დო სენტის-დრუსბერგიშ შარიაჟეფი. აქსენიშ ხანი ტრიასული რე, მარა ურნერიშ ტობაწკჷმა, შქა იურულიშ, ვარა თუდონ ცარცულიშ ფორმაციეფი ფლიშის რე წჷმორინაფილი. თეწკჷმა, სენტის-დრუსბერგიშ შარიაჟეფს თუდონცარცული ფორმაციეფი დვალირი რენა აქსენიშ შარიაჟეფს. ხაპაკაკალამი ნოტახი ქანეფი, ნამუეფით იკათუანა მეტო შხუ რეყეშ ქუალეფს, იფაჩუნა ჰელვეციური ზონაშ ოორუე ნორთის. თენა რე თაშნე გედვალირი მოლასა (Molasse), ნამუშ გოჭყაფა იკათუანდჷ პერიოდეფს შქა ოლიგოცენშე პლიოცენიშ მეკოროცხუათ.

შარიაჟული სტრუქტურეფიშ გოჭყაფა

გლარნიშ შარიაჟი, ნამუთ 2008 წანა იუნესკომ მოსოფელიშ მონძალაშ ერკებულშა გემშეღჷ.

ჰელვეციური ზონაშ სიგინძა 200-300 კილომეტრი რე, სიგანა — დოხოლაფირო 50 კილომეტრიშახ. სტრუქტურული მეჯინათ თინა ვარე გინორთელი ფუნდამენტალურო თი სტრუქტურეფშე, ნამუეფით გლარუსიშ მუკი-მუკის რე დვალირი. მერჩქინელი რე, ნამდა პენინური ორტყაფუშ ჭიროკილი სტრუქტურეფი, ჰელვეციური ზონაშ ჭიროკილი სტრუქტურეფიშ ანალოგიური რე. გლარნიშ ზონას, კერძოთ, შვანდენიშ ელჷ-მოლეფს გოტარკალერი გლარნიშ მიშახოხუა დეტალურო ეჭარჷ გეოლოგ ჰეიმქ (1921-1922).

ვერუკანოშ ფორმაცია დო ფლიში მუჭოთ წესინ დორთილეფი რენა გინმალი ფალეფით, ნამუეფიშ სიძალიერა რე 1-3 მეტრა დო აკმოდირთუ ჭიფეკაკალამ კირქუალეფშე, ნამუეფით მუშ განშე, იკათუანა მიარერიცხუან ფიქალიშობურ ლაქეფს, ნამუეფიშ სიგანა რე მუდგაზმარენი მილიმეტრი დო ჯოხო ლოხშეიტენიშ კირქუა. ჰელვეციურ ზონას დეფორმაციაშ უძგაშაში ოკუჩხე (საფეხური ქორთ.) წჷმორინაფილი რე ჭიფე ჭირაკუეფით, ნამუეფით გოვითარაფილი რე კირქუაშ ფალეფს დო გაჩქჷ 3-5 მეტრა სიძალიერა. 1959 წანას ჰიუბერტიქ დო რუბიქ აკიმუშუეს ქანეფიშ მექანიკაშ პრინციპეფი მიშახოხუაწკჷმა მემართებას.

თიშ უკული, მუთ ეშერქ მიოგორუ გლარნიშ მიშახოხუას, 100 წანაშ მალუობას შვეიცარიაშ ალპეფი მერჩქინელი რდჷ, მუჭოთ გეოლოგიური სტრუქტურაშ მოდელი. მარა, კანკალე პრობლემა, მუთ ოწაწჷ მიშახოხუაშ გოჭყაფას დო მექანიზმის, ამდღარშო კინე სქიდუ უგინუჭკირუ პრობლემათ. მაგალითიშო, სოჸურეშე რდჷ მიშახოხილი ჰელვეციური შარიაჟეფი? ტრიუმპიშ (1960) მეჯინათ, შვეიცარიაშ ალპეფიშ სიგანა 150 კილომეტრიშახ რე, თის დუორთინუანთ დაჭყაფუ დგომარობაშა და, მუში სიგანა 300 კილომეტრიშახ იჸუაფუდუ.

დინოხოლენი წყარეფი

ზოგადი დოხასიათაფა

წყარმალუ ლეხი.

წყარმალუ რონა.

წყარმალუ რაინიშ ოდუდეეფი.

წყარმალუ ადიჯე.

ალპეფი მუში რელიეფით დო გეოლოგიური ეგაფილობათ კვათჷრას გჷშერთუ ბჟადალ ევროპაშ შხვა ქიანეფიშ ფონს. ალპიშ გვალეფი წჷმარინუანს ბჟადალ ევროპაშ თარ ჰიდროგრაფიულ ნოსქვის. თინა მუშობურო დიდი ცენტრალური, მაღალგვალამი რეგიონი რე, მუშ მუკი-მუკის დვალირ რზენი, გალამ დო ოშქაშე სიმაღალაშ რაიონეფს შქას. ალპეფიშ რელიეფიშ თე მუშობურობეფი გოთანჯჷნა მუში ჰავაშ (კლიმატიშ) მუშობურობასჷთ. დუდშე, ალპეფი ედომუშამო მაღალი ტენამობაშ აკანი რე, სოდეთ გჷმოხანტილი რე ხვეიანი ატმოსფერული ნოლექეფიშ, ირალი ჸინეფიშ ზოთონჯიშ თირიშ ძალიერი შაყარუაშ დო ფშხირი ჰიდრორშვილიშ თირუა. წყარმალუეფი ალპეფშე შხვადოშხვა გეზათ მეულა მეძობელ ქიანეფშა. ალპეფიშ ჸინეფი, თირი დო მიმალი წყარეფი შქა ევროპაშ დიდ წყარმალუეფიშ უმიარაშობას აკმონაზირანს.

ხვეიანი ატმოსფერული ნოლექეფი, ჰაერიშ სილამიე, თირიშ დო ჸინეფიშ ძალიერი შაყარუა წყარიშ არტერიეფიშ აკონაზირუაშ შანულამ წყუს წჷმარინუანა დო გოთანჯჷნა ალპეფიშ სიდიდარას დინოხოლენი წყარეფით — მიარერიცხუანი წყუეფით, წყარიშ ნადუეფით დო წყარმალუეფით, მორჩილი დო დიდი ტობეფით. ხვალე კარსტული მასივეფიშ გოვითარაფაშ რაიონეფს გჷშაკერძაფილო ავსტრიაშ კირქუალამ ალპეფს, წყარმალუეფიშ რშვილი უმოსი ვანაფერი რე დო გვალეფიშ ჟინი ნორთეფი ალაზიმაფათ ღარჷბი რე წყარით. კირქუალამ წოხოლენალპეფს, კარსტული ფორმეფიშ დო რშვილეფიშ მოლინეფიშ რენჯობაშ უმკუჯინუო, მიარე წყუ დო ჰიდრორშვილი ფშხირი დო დიდარი რე წყარიშ აკნაზირათ, თიშენი, ნამდა წყარმალუეფიშ უმიარაშობას ოდუდე მაღალგვალამ კრისტალურ დო ფიქალამ ზონას უღუ. თეშ მოხ, კირქუალეფი ძალიერო დისლოცირაფილი რე, თინა მუჭოთ რჩქვანილობურო, ჭუბერიშ, ქვიშაქუალეფიშ, მერგელეფიშ ფალეფწკჷმა მორიგენს, მუთ უნარღელჸონს წყარუგუულ ჰორიზონტეფიშ რენჯობას დო ნორმალური, ხვეიანი, წყარმალური გუმნაულეფიშ პიჯალეფს.

ალპეფიშ გვალეფიშ ქჷნდჷრეფშე ოდუდეს ეჭოფუნა ევროპაშ უდიდაში წყარმალუეფი: რაინი, რონა, დუნაი, პო დო თინეფიშ მიარერიცხუანი ნადუეფი, ნამუეფშეთ არძაშე შანულამეფი რე: აარე, რეისი, დიურანსი, დრომი, იზერი, დრავა, ენსი, ინი, ოლო, ადა, ტიჩინო დო თაში.

წყარმალუეფი

წყარმალუ პოშ ოდუდე ალპეფს

წყარმალუ პოშ ნადუ ადა.

წყარმალუეფიშ აარეშ დო რეისიშ აკაკათაფუშ აბანი

ალპეფიშ წყარმალუეფი ორხველჷნა ოორუეშ ზუღას (რაინიშ ნადუეფამო), უჩა ზუღაშ (დუნაი დო მუში მარძგვანი ნადუეფი ილერი, ლეხი, ინი, ენსი, დრავაშ ჟინი მალობა), ადრიატიკაშ ზუღაშ (ადიჯე, პოშ კვარჩხანი ნადუეფით), ლიგურიაშ ზურაშ დო ლიონიშ ჸუჯიშ (რონა კვარჩხან ნადუეფამო) აუზეფს. წყარმალუეფი ჩქარი რე დო წყარხვეიანი. უმეტაშო ირდუნა ჯიშთური, თირიშ დო ჭვემაშ წყარეფით. წყარიშ მაქსიმუმი წყარმალუეფს აფუნს, ზარხულიშ მაართა გვერდის დო დამორჩილს იფიქსირებუ.

გვალეფიშ სიმაღალაშ დო ქირქეამი სუკეფიშ რინაშ გეშა ალპეფს წყარმალური გჷმნაულაშ მუდანობა, ევროპაშ შხვა ქიანეფიშ გინაწონს, გჷშაკერძაფილო დიდი რე. გვალაშ წყარმალუეფს, ნამუეფით ირალი თირით დო ჯიშთეფიშ ნდღულაფათ აკმინაზირუნა, ხოლო უმოსი დიდი გუმნაულაშ კოეფიციენტი უღჷნა. წყარმალუეფი, ნამუეფიშ აუზეფით უთარაშო წოხოლენალპეფწკჷმა რე მერსხუაფილი დო ნამუეფსჷთ ჯიშთეფიშ წყარით აკმონაზირანა შურო ვაუღუნა, ვარა ჭიჭე მუდანობათ — წყარხვეიანეფი რე, მარა ალაზიმაფათ ნორკებო, ვინდარო თე წყარმალუეფი, ნამუეფით ჯიშთეფით ირდუნა. ალპეფიშ დიდი წყარმალუეფიშ უმიარაშობას, დო თაშნეშე, დახე არძა მაღალგვალამი ზონაშ წყარიშ ნადუეფს ტიპიური ალპური გჷმნაულაშ რეჟიმი უღჷნა, ნამუთ რეგულარულ, კვათჷრას გჷმოხანტილ, ზარხულიშ თუთეფიშ მაქსიმუმწკჷმა დო თაშნეშე წესიერ დო ირალ ზოთონჯიშ მინიმუმეფწკჷმა (ღურთუთა-ფურთუთა) რენა მერსხუაფილი. ჯიშთეფიშ დო ირალი თირიშ ძალიერი ნდღულაფაშ ბორჯის რაინიშ მაღალი დონეშ ოშქაშე სიდიდა ვითშახ ეკმაჩირთუ დაბალი დონეშ ოშქაშე სიდიდას. ალპურ წყარმალუეფს, ნამუეფიშ ოდუდეეფიშ აკონაზირუას ჭვემეფი დო თირიშ ნდღულაფა დიდ როლს ლაჸაფენა, ნორკებო ტიპიურო გჷმოხანტილი ალპური რეჟიმი უღჷნა; თეცალი წყარმალუეფიშ ზოთონჯიშ დონე უმოს ორდო იძინანს — ფურთუთა-მელახშე; თაშნეშე მაქსიმუმი ხოლო რჩქვანილობურშე ჭიჭეთ ორდო — მანგიშე მოურს. თეცალი რეჟიმი უღჷნა მაგალითო წყარმალუ დიურანსიშ ჟინ წელს, თაშნეშე წყარმალუეფს: იზერს, ენსს, დრავას დო ბრელ შხვას.

წყარმალუეფს, ნამუეფიშ აუზეფით ოორუე წოხოლენალპეფს რე, გუმნაულაშ სეზონური კონტრასტი ნორკებო კვათჷრი უღჷნა თი წყარმალუეფიშ გინაწონს, ნამუეფი ოდუდეს მაღალგვალამ ზონას ეჭოფუნა. თინეფიშ ზოთონჯიშ მინიმუმიშ ბორჯი ძალამი მორჩილი რე. მინიმუმი კანკალეშა დამორჩილს ხოლო მოურს, ე.ი. ზარხულიშ აორქაფაშ გეშა გრუნტიშ წყარეფიშ ნაზირაშ მორკებაშ ბორჯის; მაქსიმუმი — აფუნს (მესის) უჩქჷ. გვალო შხვა ტიპიშ რეჟიმი ახასიათენს ობჟათე წოხოლენალპეფიშ წყარმალუეფს, სოდეთ სქირონაშქა ზუღაშ ჰავაშ გოლინა რე; თენა მეტ-ნორკებო გიოხე გუმნაულაშ მალუობას, მუთ გჷმიხანტუ ზარხულობათ წყარიშ დონეშ ოგინაფალო დორკებას. კერძოთ, თეცალი რე ვენეციაშ წოხოლენალპეფიშ დო საფრანგეთიშ ალპეფიშ ობჟათე რაიონიშ წყარმალუეფი, ნორთობურო ობჟათე ტიროლიშ დო ლომბარდიაშ წოხოლენალპეფიშ წყარმალუეფი ხოლო. თიშ უმკუჯინუო, ნამდა ტალიამენტოს, პიავეს დო ბრენტას მაღალ ალპეფს უღჷნა ოდუდე, ზარხულს თინეფი წყარიშ სინორკეთ იხასიათებუნა დო ვენეციაშ წოხოლენალპეფიშ ლეხერეფშე ფართო, დახე სქირე, რეყეშ ქუალეფით ფორილ კალაპოტის მიხარჩალჷნა. დონეშ კვათჷრი მოძინა დო წყარალა თაქ აფუნს უჩქჷ, გვალეფს თირიშ ნდღულაფას დო აფუნიშ ჭვემეფიშ ბორჯის. მაჟირა მაქსიმუმს დამორჩილიშ ჭვემეფი გჷშეჭანუანს.

ზარხულიშ აორქაფა ობჟათე ალპეფს თი ზომაშა ოჭირინდუანს, ნამდა თიცალ დიდ ალპურ წყარმალუეფს ხოლო გიოხე, მუჭომეფით რე ადიჯე, ნამუშ აუზით უმოსო მაღალგვალამ ორტყაფუს იდვალუაფუ, მუში ოდუდე ირალი თირით დო ჸინეფით ირდუ.

ოორუეშ ზუღას ორხველჷ წყარმალუ რაინი, ნამუთ ოდუდეს ეჭოფუნს ალპეფს დო ჟინ მალობას კვათჷნს იურის, შვარცვალდიშ გვალეფიშ ჸაქჷნდჷრეფს, უკული გინმურს ბოდენზეეშა. წჷმარინუანს ბჟადალ ევროპაშ უშანულამაშ ოერეფოშქაშე წყარიშ მაგისტრალს. სიგინძა რე 1233 კმ, აუზის ფართობი — 185 ვითოში კმ². თარი ნადუეფი რე: ნეკარი (სიგინძა 367, აუზიშ ფართობი 13 900 კმ²), მაინი (სიგინძა 527, აუზიშ ფართობი 27 292 კმ²), რური (სიგინძა 217, აუზიშ ფართობი 4 485 კმ²) (კვარჩხანი); აარე (სიგინძა 295, აუზიშ ფართობი 17 779 კმ²), მოზელი (სიგინძა 545, აუზიშ ფართობი 28 286 კმ²) (მარძგვანი). რაინი მიორსხუანს ოორუეშ ზუღას დო ალპეფიშ გვალეფს.

წყარმალუ დუნაი ოდუდეს ეჭოფუნს შვარცვალდიშე, ზუღაშ დონეშე 678 მ სიმაღალას. სიგინძა რე 2857 კმ. მალობაშ ჟინ მუნაკვათას მარძგვანშე აკათუ ალპეფიშ კართეეფშე გჷმჷმალი მიარე წყარმალუ, ნამუეფშეთ შანულამი რე: ლეხი (სიგინძა 264, აუზიშ ფართობი 3 926 კმ²), იზარი (სიგინძა 295 კმ, აუზიშ ფართობი 8 370 კმ²), ინი (სიგინძა 517 კმ, აუზიშ ფართობი 25 700 კმ²), ენსი (სიგინძა 254 კმ, აუზიშ ფართობი 6 000 კმ²) დო შხვა.

წყარმალუ ადიჯეშ ლეხერი

რონა ოდუდეს ეჭოფუნს ლეპონტინიშ ალპეფს. ჟინ მალობას დო შქაწელს უთარაშო ირდუ თირიშ დო ჯიშთეფიშ წყარით. სიგინძა რე 812 კმ. მარძგვანი ნადუეფი რე ენი (სიგინძა 190 კმ, აუზიშ ფართობი 3 630 კმ²), სონა (სიგინძა 473 კმ, აუზიშ ფართობი 29 900 კმ²), არდეში (სიგინძა 125 კმ, აუზიშ ფართობი 2 430 კმ²), კვარჩხანი: იზერი (სიგინძა 286 კმ, აუზიშ ფართობი 11 800 კმ²), დიურანსი (სიგინძა 324 კმ, აუზიშ ფართობი 14 225 კმ²).

წყარმალუ ტალიამენტოშ ლეხერი

წყარმალუ ადიჯე ოდუდეს ეჭოფუნს ოორუე იტალიას, ალპეფს. სიგინძა რე 410 კილომეტრი. შანულამი რე თაშნეშე წყარმალუ პო, ნამუშ სიგინძა რე 652 კილომეტრი. ჟირხოლო წყარმალუ ალპეფიშ დო ადრიატიკაშ ზუღაშ მიმარსხუაფალი არტერიეფი რე.

წყარმალუ ტალიამენტო იკოროცხუ ეკონია დიდ ალპურ წყარმალუთ, ნამუთ წჷმარინუანს ალპეფშო წყარმალუშ ეკოსისტემაშ მინუშის. მუში ოდუდეეფი იდვალუაფუ იტალიაშ ალპეფიშ ოორუე-ბჟაეიოლ კირქუალამ ზონას, ზუღაშ დონეშე 1195 მეტრაშ სიმაღალას. აკათუ ადრიატიკაშ ზუღას. სიგინძა რე 178 კილომეტრი, აუზიშ ფართობი 2 916 კმ². გოფართაფილ რზენ აბანეფს წყარმალუშ სიგანა 3 კილომეტრიშახ ოჭირინდუანს. ტალიამენტოშ გარჩქჷ ლეხერიშ რთული დო ჯვეში მორფოლოგიური ხასიათი. წყარმალუ ართიანწკჷმა მიორსხუანს ალპეფიშ გვალეფს დო ადრიატიკაშ ზუღას.

ალპეფიშ წყარმალუეფი, მუნეფიშ დიდი ფეიკარობაშ, განივი პროფილიშ კვათჷრი გარდატეხაშ დო გვალეფს მერეხი ჭვემეფიშ დო თირიშ ნდღულაფაშ ბორჯის, დონეშ ფეიკარი ეკინაშ გეშა, ვარე მოღე წყარიშ ტრანსპორტიშო, მარა მანგიორი თინეფი დიდარეფი რენა წყარიშ ენერგიაშ უდიდაში ნაზირათ, მუში გჷმორინაფაქჷთ უშანულამაშ ფაქტორო გინირთჷ XIX ოშწანურაშ ბოლოს დო XX ოშწანურაშ დაჭყაფუს ოორუე იტალიას, შვეიცარიას დო საფრანგეთის შხუ ხერეჭუაშ ფეიკარი გოვითარაფაშო.

ტობეფი

ალპეფიშ გვალაშწჷმოხონეფიშ ტობეფი, გჷშაკერძაფილო შვეიცარიაშ დიდი დო ჟინი იტალიაშ ტობეფი შანულამ როლს ლაჸაფენა გვალეფიშ დო მახორობაშ რინას. წყარიშ დიდი აუზეფი — ტობეფი, ნამუეფით ზოთონჯის რჩქვანილობურო ვეჸინუნა (ოორუე ტობეფი რგილ ზოთონს მინშა ნორთობურო იჸინუნა), ალჷბორენა მუნეფიშ წყარპიჯეფიშ დო ელჷ-მოლეფიშ ჰავას.

ლაგო-მაჯორე

მუნეფიშ წყარპიჯეფი მეჭედას რე დოხორელი დო ფორილი რე ბაღეფით. ჟინი იტალიაშ გვალეფით თხილერი ტობეფიშ გოხოლუას ლჷბუ დო ლამე ჰავა რე; თაქ ბრელით უმოსი ლჷბუ ზოთონჯი უჩქჷ, ვინდარო წყარმალუ პოშ რზენს, თეშენი თაქი გოფაჩილი რე სქირონაშქა ზუღაშ ირალწვანე ფლორა, ნამუთ რზენს ვაჩანს. თეშ მოხ, ტობეფი წჷმარინუანს წყარით მეულა-მოულაშ მოხუჯურ საშუალებას. თაურეშე იჭყაფუ გვალეფშა მიშაულარი შარეფი, ნამუეფით ფართო დო ტომბა ტროგულ ლეხერეფს იგინძორებუ დო უშანულამაშ გინაულარეფშა მეურს. თეშენი თე შარეფი დო მუნეფიშ წყარპიჯეფი შანულამ როლს ლაჸაფენდეს ევროპაშ ქიანეფიშ ურთიართალას.

ლომბარდიაშ ალპეფიშ ბჟადალ ნორთის, ზუღაშ დონეშე 193 მეტრაშ სიმაღალას, ტექტონიკურ ქვიბის აშახვილჷ ლაგო-მაჯორეშ ტობა, ნამუშ სიგინძა რე 65 კილომეტრი, სიგანა რე 11 კილომეტრი. გოხურგილი რე უმოსო ქირქეამ დო მარალ წყარპიჯეფით. ტობაშ ქვიბი გჷმომუშებული რე გვალეფშე მოულირ ჯვეშ ჯიშთიშე. ობჟათეშე დოვილირი რე ჯვეში ჯიშთიშ მორენით. ტობაშ სიტომბა რე 372 მეტრა. გჷმირინუაფუ ონიშეთ. ტობას ოორუეშე ობჟათეშა კვათჷნს წყარმალუ პოშ კვარჩხანი ნადუ ტიჩინო. ბჟადალ ნორთის იდვალუაფუ ჩინებული კოკი ბორომეო. XV ოშწანურაშე ტობაშ მუკი-მუკის დიხორჷ ბორომეოშ ფანიაქ, ნამუეფით ამდღარშახ ოხორანა კოკის დო მეთხოზჷნა ჩხომიშ ჭოფუას. ლაგო-მაჯორე ჩხომით დიდარი რე, ხე კალმახა, ქაშაყი დო შხვა ბუნაშ ჩხომეფი. ჟინ ნორთის გოფაჩილი რე ალპეფი, შქა ნორთი გალეფს შქას რე გოდვალირი, თუდონ ნორთის გოფაჩილი რე ლომბარდიაშ რზენი. ბჟადალ წყარპიჯიწკჷმა ეგაფილი რე ჩინებული კურორტეფი: სტრეზა, ვერბანია, არონა დო კანობიო. ლაგო-მაჯორე ზიტყვაზიტყვით ითანგუ, მუჭოთ „დიდი ტობა“.

ლაგო-მაჯორეშ გინაჯინუ

კომოშ ტობა

ალპეფიშ ობჟათე გვალაშწჷმოხონეფს, ზუღაშ დონეშე 198 მეტრაშ სიმაღალას იდვალუაფუ ტობა კომო, ნამუთ გოხურგილი რე კირქუალეფით დო გრანიტეფით ეგაფილ მაღალ გვალეფით, ნამუეფიშ სიმაღალა ლაჸაფენს 2000 მეტრაშე (ობჟათეშე) 2400 მეტრაშახ (ოორუე-ბჟაეიოლჸურე). ქვიბი ტექტონიკურ-ჯიშთური გორჩქინაშ (გორჩქინა-წარმოშობა, თაქ) რე. წყარპიჯეფი უმეტაშო ქირქე რე, კირდეამი დო მაღალი რე. ტობაშ სიგინძა რე 47 კილომეტრი, სიგანა 4 კმ. მაქსიმალური სიტომბა 414 მეტრა. ტობას გინმურს წყარმალუ პოშ კვარჩხანი ნადუ ადა. ტობაშ მუკი-მუკის ფლორა მიარეფერუანი რე. ტობა დიდარი რე ჩხომით. ხე კალმახა, მარა ტობაშ დოწიმდორაფაშ გეშა, ჩხომიშ პოპულაცია ირკენს. ჰავა სქირონაშქა ზუღაშ ტიპიშ რე, ლჷბუ. წყარპიჯეფწკჷმა ეგაფილი რე ანდა კურორტი. ტობა ჩინებული რე მუში გოსოფური ლანდშაფტეფით, ველური ორთათ დო გვალაშ კურორტეფით. გოვითარაფილი რე სპორტიშ მუდგაზმარენი ბუნა. ფართას გოფაჩილი მეჯინელობაშ მეჯინათ, კომო იკოროცხუ იტალიაშ ართ-ართ არძაშე უსქვამაშ ტობათ.

ალპეფიშ გვალაშწჷმოხონეფს, ზუღაშ დონეშე 65 მეტრაშ სიმაღალას გეხვილჷ ტობა გარდა, ნამუშ ქვიბი ჯიშთურ-ტექტონიკური გორჩქინაშ რე. გჷმომუშებული რე პლეისტოცენური ჯიშთეფით. ოორუე ინწრო დო გინძე ნორთი ფიორდის ელაგენს დო გოხურგილი რე 2000 მეტრაშახ სიმაღალაშ გვალეფით. ობჟათე ნორთი ალაზიმაფათ განიერი რე დო ეგაფილი რე მორენული ნოლექეფით. გარდაშ ოორუეშე აკათუ წყარმალუ სარკა, ობჟათეშე გუშურს წყარმალუ პოშ კვარჩხანი ნადუ მინჩო. უდიდაში სიტომბა 346 მეტრა რე. ტობას რე 5 ჭიჭე კოკი, ნამუეფშეთ უდიდაში რე კოკი გარდა, ნამუსჷთ ფრანჩესკო ასიზელქ 1220 წანას დარცხუ მონასტერი, ნამუთ XVIII ოშწანურაშახ არსებენდჷ. წყარიშ ოშქაშე ტემპერატურა ომანგჷ 12°C-ს, სიტომბას (100 მ-მე) ტემპერატურა ირკენს 8 °C-შახ. გოვითარაფილი რე ნიშალა, გოხოლუას რე ანდა კურორტი. ბრელი ხე ჩხომი.

ფირვალდშტედტიშ ტობა

ლომბარდიაშ ალპეფს, ზუღაშ დონეშე 271 მეტრაშ სიმაღალას გეხვილჷ ჯიშთური გორჩქინაშ ლუგანოშ ტობა, ნამუშ წყარპიჯეფი ქირქეამი დო ღარკულერი რე. ტობა ინაზირუ მიარერიცხუანი ნადუეფით. ლუგანოშ ტობაშ მაქსიმალური სიტომბა რე 288 მეტრა. ახალი წანაშეკოროცხუაშ 590 წანას, გრიგოლ ტურელქ ტობას კერეზიო ქიგიოდუ. 804 წანას ართ-ერთ დოკუმენტის ტობა მიშინუაფუ, მუჭოთ ლაკო-ლუანასკო.

ალპეფიშ გვალაშ ჯინჯის, ზუღაშ დონეშე 433 მეტრაშ აბსოლუტურ სიმაღალას, გვალეფშქას ტექტონიკურ ქვიბის იდვალუაფუ ფირვალდშტედტიშ ტობა, ნამუსჷთ რთული მორფოლოგია გაჩქჷ. ქვიბიშ ჯინჯი ჯვეშ ჯიშთეფშე რე მოთინილი. ტობაშ მაქსიმალური სიტომბა რე 214 მეტრა. წყარპიჯიშ ღოზიშ დიდი ნორთი გოხურგილი რე 1500 მეტრაშახ სიმაღალაშ გვალეფით. აკმოდირთუ ოთხი დუდი აუზიშე, ნამუეფით ჯიშთურ აუზეფს წჷმარინუანა. ზარხულს წყარიშ ტემპერატურა ეშმურს 22 °C-შახ.

ალპეფს ეიოშანალი რე თაშნეშე ბრიენციშ ტობა, ნამუშ სიტომბა 261 მეტრა რე. გეხვილჷ ზუღაშ დონეშე 564 მეტრაშ სიმაღალას.

ჯიშთეფი

ზოგადი ეჭარუა

ალპეფიშ არძაშე გინძე დო ფართობით უდიდაში ალეჩიშ ჯიშთი

ალპეფი რთული ხასიათიშ გვალეფიშ სისტემა რე, აკოჸინალუაშ თარი ყებური რე გვალეფიშ სისტემაშ კუნწული. არძაშე დიდი ჯიშთეფი იფაჩუნა ალპეფიშ მაღალგვალამ ნორთეფს, თირიშ ღოზიშ ჟი. აკოჸინალუაშ ძალიერი აბანეფი რე: ფინსტერაარჰორნიშ, მონტე-როზა-მატერჰორნიშ, მონბლანიშ დო მაღალი ტაუერნიშ მასივეფი. აკოჸინალუა უმეტაშო ოორუე კართეს რე, უმოსი ნორკე ჯიშთეფი რე აკოშაყარელი ალპეფიშ ობჟათე ფერდეფს. ობჟათე ფერდეფს ჩხანაშ ინტენსივობა ძალამი დიდი რე. ლამე ბორიეფი ზოთონჯის ურქენა ბჟადალ დო ოორუე-ბჟადალ განშე. ობჟათეშ ბორიეფი ირქენს უმოსო აფუნს დო დამორჩილს. წანანშ მალობას ობჟათეშ ფერდეფი ბჟაშე მეტ ჩხორიეფს ღებულენა, ვინდარო ოორუე კართეეფი.

ალპეფს გლაციოლოგიური რკვიეფი 1800 წანაშე იჭყაფუ, თი პერიოდის აკოჸინალუაშ კანკალე აბანეფი ინტენსიურო გაკიგურეს, კანკალე — ზომიერო. ამდღარშო ჯიშთეფიშ აკოგურაფაშო ფშხირას მემართენა აეროფოტოსურათეფიშ მეთოდის. თეს ქიგიაძინჷ ზონდირაფაშ მეთოდიქ, ე.ი. ალმაშარულ გჷმოსახილობეფქ, ნამუთ შანულამო აეფენს ალპეფს გლაციოლოგიურ რკვიეფს. Landsat-იშ ალპეფიშ გჷმოსახილობეფქ დუდშე გჷმორჩქინდჷ 1972 წანას.

ავსტრიაშ ალპეფი

ვერნაგტფერნერიშ ჯიშთი (ავსტრიაშ ალპეფი).

ჰინტერეისფერნერიშ ჯიშთი (ავსტრიაშ ალპეფი).

ეცტალიშ ალპეფი. ირალთირამი ზონა.

ცენტრალური ბჟაეიოლი ალპეფი წჷმარინუანს აკოჸინალუაშ შანულამ ყებურს. ჩინებეფი ჯიშთეფშე მიპალუაფუ დიო ხოლო შქა ოშწანურეფშე. 1846 წანაშე ზოხოურ ჯიშთეფს ინწყუაფუ სპეციალური გლაციოლოგიური დო ტოპოგრაფიული რკვიეფი. 1969 წამაშ აეროფოტოსურათეფით გჷმილინჷ, ნამდა ავსტრიაშ ალპეფს რე 925 ჯიშთი, ნამუეფიშ ედომუშამი ფართობი რე 542 კვადრატული კილომეტრი. რკვიეფი იკათუანდჷ: ჯიშთეფიშ მასაშ დო ენერგეტიკული ბალანსიშ, ჯიშთიშ დო კლიმატიშ ურთიართალას, ფიზიკური გლაციოლოგიაშ, დისტანციური ზონდირაფაშ ტესტირაფაშ მეთოდეფს დო შხვა ოკითხეფს. აკოჸინალუაშ თარი ზონეფი იდვალუაფუ თარი ქჷნდჷრიშ მანგის. ოროგრაფიული ეფექტეფიშ გეშა ნოლექამობა ოორუე დო ობჟათე ფერდეფს ირკენს ალპურ დინოხოლენ ზონაშახ. ეცტალიშ ალპეფიშ ცენტრალურ ნორთის ნოლექამობა ჯიშთეფიშ დუდის დოხოლაფრო 1500 მმ ოჭირინდუანს წანამოწანას.

ცენტრალური ბჟაეიოლ ალპეფიშ ჯიშთეფიშ ეჭარუა, ნამუთ რე გერსხუაფილი ვერტიკალურ ოჰაერე ფოტოსურათეფს (1969 წანა ეკენია-გჷმათუთა) ავსტრიაშ ალპეფს გჷმალინჷ 925 ჯიშთი (542 კმ² ედომუშამი ფართობით), ნამუეფშეთ 5 ჯიშთიშ ფართობი მიკმაჩირთუდუ 10 კმ²-ს. 25 ჯიშთიშ ფართობი 4 კმ²-შ უმოსი რე, მარა ჯიშთეფიშ დიდი ნორთიშ ფართობი 1 კმ²-შე ნორკე რე. თიცალი ჯიშთეფი, ნამუეფიშ დონე თირიშ ღოზიშ ჟი იდვალუაფუ, ფორჷნს გვალაშ რეგიონეფს, სოდეთ ამხვადუნა ჯიშთიშ ნინა, ფირნიშ ვე დო შხვა. ფშხირ შვანს ჯიშთიშ ნინა გიმურს ინწრო ლეხერეფშა. უდიდაში ჯიშთიშ სიგინძა რე 9,2 კილომეტრი (პასტერზენ-კეესი (Pasterzen Kees), მაღალი ტაუერნი).

ბჟაეიოლ ალპეფიშ ჯიშთეფიშ წიაკალშა გითოგორუეფქ დიჭყჷ თიშ უკული, მუშ უკულით ხემიოჭირინდაფუქ გინირთჷ ტოპოგრაფიული რუკეფიშ გჷმორინაფაქ. 1807-1834 წანეფს იჸუ გჷშაშქუმალირქ 1:28800 მასშტაბამ რუკეფქ, 1845 წანაშ უკული დიჭყჷ ინტენსიური დაკვირებეფქ, სოდეთ აკიქიმინჷ ზოხოური ჯიშთეფიშ რუკეფქ დო დოგურაფილქ იჸუ ჸინიშ ყარაფიშ სიჩქარაქ. ჯიშთიელიშ ართ-ართი მაართა ეჭარუა ორხველჷნა ა. შლაგინტვეიტის, კ. სონკლერს დო ჯ. პეიერს. ბჟაეიოლ ალპეფიშ ჯიშთიეფი მაართათ ედომუშამო ეჭარჷ რიხტერქ (1988). XIX ოშწანურაშე დიჭყჷ ჯიშთიეფიშ აკოგურაფაქ, ნამუთ ამდღარ ბორჯიშა იგინძორებუ.

ისტორიული დოკუმენტეფიშ მეჯინათ, ბჟაეიოლ დო ბჟადალ ალპეფს ჯიშთეფიშ უკოხოლე დოკინა მეურს 400 წანაშ მალობას. XVII ოშწანურაშ დაჭყაფუს ჯიშთეფი სქიდუდეს აწოკინელ დგომარობას, ხვალე ჭიჭე ვარიციეფი რდჷ დჷმახასიათაფალი გეჸვენჯ 250 წანაშ მალობას. ბჟაეიოლ ალპეფიშ ჯიშთეფიშ უმეტაშობაქ ჯიშთურ მაქსიმუმს მიოჭირინდუ 1770-1780 წანეფს დო მაჟირაშა მეხოლაფირო 1850 წანას. კინ თი პერიოდშე ჯიშთეფი უკოხოლე მიშეს 1965 წანაშახ, მარა უკოხოლე დოკინაქ ჭიჭე აწოკინეფით დითირჷ 1890-1920 წანეფს შქას.

ჩხე ზარხულეფიშ დო მორკებული თირიშ მუდანობაშ გეშა, 1980-ამი წანეფიშ შქა პერიოდის ჯიშთეფიშ დიდი ნორთიშ წჷმჷ ულაქ აკიბორკჷ, 1988 წანაშო ავსტრიაშ ჯიშთეფიშ დოხოლაფირო 80%-ქ უკოხოლე დიკინჷ.

შვეიცარიაშ ალპეფი

ალეჩიშ ჯიშთი

რონაშ ჯიშთი

1973 წანას ეჭარილქ იჸუ ჯიშთეფქ, სოდეთ გჷმილინჷ 1828 ჯიშთიქ, 1342 კვადრატული კილომეტრი ედომუშამი ფართობით. ართ-ართი მაართა დეტალურ დაკვირებეფქ იჸუ რონაშ ჯიშთის, ნამუშ ჟიდოხი ანდაშა აკიგურეს. გჷმორკვიაფილქ იჸუ ყარაფიქ დო პულსაციაქ. უხოლაში დოკვირაფეფი იკათუანდჷ კლიმოტოლოგიურ დო ჰიდროლოგიურ რკვიეფს. შვეიცარიაშ ალპეფიშ ჯიშთეფს მონწყილი გლაციოლოგიური გითოგორუეფი იკათუანდჷ ჯიშთეფიშ შქურინჯიშ, ჯიშთეფიშ ნინაშ ქანცალიშ, ჯიშთიშ მექანიკაშ, ბირთვიშ დო მასაშ ბალანსიშ აკოგურაფაშ ოკითხეეფს.

ხარისხამი რუკეფი, სოდეთ გჷმოსახილი რდჷ ჯიშთეფიშ მოფინუალა იკათუანდჷ 1:25,000, 1:50,000, 1:100,000, 1:200,000, დო 1:500,000 მასშტაბამ რუკეფს. შვეიცარიაშ ალპეფი მაღალი გვალეფიშ სისტემა, ნამუთ ტომბა ღარტაფით დორთილი რე ოორუე დო ობჟათე სუკეფო. გოპატჷნაფილი ლამე ბორიეფი იფაჩუ ბჟადალ დო ოორუე-ბჟადალ განშე, მარა აფუნს დო დამორჩილს სიტუაცია ითირუ დო იფაჩუ ობჟათეშ ბორიეფი, ნამუეფით იჭანუანა ძალიერ დოლექუას ქჷნდჷრიშ ობჟათე კართეეფს. ბჟაეიოლ ბჟადალი ფირჩა ლეხერეფი ღებულენა არძაშე ჭიჭე ნოლექის, თიშენი, ნამდა გოხურგილეფი რენა ოორუეშე დო ობჟათეშე გვალეფით. მოჩამილი ვითარაფა გჷშაკერძაფათ ჯგირო რჩქჷ წყარმალუ რონაშ დო მუში ნადუეფიშ ლეხერეფს. არძაშე დიდი ჯიშთური მასეფი შაყარელი რე ბერნიშ, ლეპონტინიშ დო რეტიშ ალპეფიშ მაღალგვალამ ზონეფს.

XVIII ოშწანურაშახ ადამიერიშ მერინა ჯიშთეფიშ ჸურე უგუმუშითცნობიერებელი რდჷ. ჯიშთეფშე წარმოდგენაქ ხვალე XIX ოშწანურას გორჩქინდჷ. 1595 წანას პენინიშ ალპეფს დვალირ ართ-ართ ტობაშე მოულირ წყარქ ქეკიდინუ 160 ადამიერი. 1597 წანას ართ-ართ ჯიშთიშე გიმანჯირელ თირ-სვიმონქ 81 ადამიერი გოჭყვიდჷ.

ართ-ართი მაართა დეტალურ გჷმორკვიაფაქ იჸუ მონწყილქ რონაშ ჯიშთის. 1874-1914 წანეფს იჸუ მონწყილქ კომპლექსურ გჷმორკვიაფეფქ, ნამუეფიშ აკმაშქუმალარი ნახანდი გჷშაშქუ 1916 წანას შვეიცარიაშ ნაციონალურ აკადემიაქ. 1880 წანაშე მოჸუნაფილი ჯიშთიშ ნინაშ ქანცალს აკმიგურუანდეს ირწანურო დო შედეგეფს ობჟინუანსეს ჟურნალეფს.

მეჭედას დოხორელ აბანეფს ჯიშთეფიშ შქურინჯიშ ოკითხუ დიდი შანულობაშ რე, ჯიშთეფიშ ბალანსიშ უჭყვიდჷ გოზჷმუა მეურს მუდგაზმარენ ჯიშთის. ჰიდროლოგიური მოდელიშ საშუალებათ იჸუ აკოფასებულქ ალპეფიშ არძაშე დიდი ჯიშთიშ — ალეჩიშ ჯიშთიშ მასაშ ბალანსიქ.

საფრანგეთიშ ალპეფი

მერ-დე-გლასი, ლეხერიშ ტიპიშ ჯიშთი, ნამუთ იფაჩუ მონბლანიშ მასივიშ ოორუე კართეეფს. სიგინძა 12,3 კმ. ფირნიშ ღოზი გინმურს ზუღაშ დონეშე 2920 მ-ს.

საფრანგეთიშ ალპეფი ალპიშ გვალეფიშ ბჟადალი მუნაკვათა რე, ნამუთ იკათუანს ტერიტორიას ჟენევაშ ტობას დო სქირონაშქა ზუღას შქას. გოვითარაფილი რე ეროზიული რელიეფი.

საფრანგეთიშ ალპეფს დვალირი ჯიშთეფი აკმიართაფუნა ოთხ დუდ ბუნას, ნამუეფიშ ედომუშამი ფართობი რე 350 კვადრატული კილომეტრი. ოორუეშე დვალირი მონბლანიშ მასივს ჯიშთეფიშ ფართობი აკმადგინანს 110 კვადრატულ კილომეტრის. თაქი რე მერ-დე-გლასიშ ჯიშთი (ჟიდოხიშ ფართობი 40 კვადრატული კილომეტრი), ნამუთ წჷმარინუანს ბჟადალ ალპეფიშ არძაშე დიდ ჯიშთის. უმოს ობჟათეშე ვანუაზიშ მასივი იკათუანს 130 ჯიშთის, ნამუეფიშ საართო ფართობი რე 85 კვადრატული კილომეტრი. პელვუშ მასივიშ ჯიშთიშ ფართობი რე 120 კვადრატული კილომეტრი.

დოლექუა თელ საფრანგეთიშ ალპეფს ართმანგას რე თელ წანაშ მალობას. მონბლანიშ გვალაშ ობჟათეშე (შამონი) წანამოწანას მოურს 1020 მმ ნოლექი. პელვუშ მასივიშ ძგას წანამოწანას მოურს 600-700 მმ ნოლექი. ნოლექამობას გჷშეჭანუანს ბჟადალშე რინელი (ატლანტიშ ოკიანე) ზუღაშე მოულირი ჰაერიშ ნადუეფი.

მონბლანი რე აკა კაკალია გვალაშ მასივი, ნამუსჷთ გაჩქჷ დიდი, ალაზიმაფათ უჭყვადუ ჯიშთური ფართობი. თაქ ჯიშთიშ ფართობი რე 110 კვადრატული კილომეტრი. უდიდაში რე ჯიშთი მერ-დე-გლასი, ნამუშ ფართობი რე 40 კვადრატული კილომეტრი. მონბლანიშ მასივიშ ოჟათეშე გონჯირელი რე ვანუაზიშ მასივი, ნამუშ სიმაღალა რე ზუღაშ დონეშე 3861 მეტრა. მასივი იკათუანს დოხოლაფირო 130 ჯიშთის. პელვუშ მასივი ალპეფიშ არძაშე ობჟათეშე დვალირი ჯიშთი გვალაშ მასივი რე, ნამუშ სიმაღალა რე ზუღაშ დონეშე 4102 მეტრა (ბარ-დეზ-ეკრენი).

ჰავა

ტიპური ალპური რეგიონი. გოვითარაფილი რე ესთეტიკური ლანდშაფტი. კლიმატური პიჯალეფიშ გეშა გოპატჷნაფილი რე მიარეფერუანი ფლორა.

ალპური ორტყაფუ. ჩანს ჩანარეფი.

კონკა ვაისმისი, სოდეთ გოვითარაფილი რე კონწარი ზოთონჯი.

ფიონი შვეიცარიას.

ფიონი ალპეფს (კარავანკე).

ალპეფი წჷმარინუანს ევროპაშ ართ-ართი უშანულამაშ კლიმატგჷმართალს, ნამუსჷთ ილინუაფუ ზუღაშ, პანონიური დო სქირონაშქაზუღური კლიმატეფი. ჯინჯიერი კლიმატური გოლინა იგინაფუაფუ ლჷბუ ბჟადალიშ ბორიეფიშ, ატლანტიკაშ ლამე ჰაერიშ მასეფიშ, ოორუეშე მოულირი რგილი არქტიკული ჰაერიშ, ბჟაეიოლშე მოულირი სქირე კონტინენტური ჰაერიშ მასეფიშ დო ობჟათეშე მოულირი ტიბუ სქირონაშქაზუღური ჰაერიშ სახეთ. ალპეფი ედომუშამო მაღალი ტენამობაშ ოლქი რე, ხვეიანი ატმოსფერული ნოლექეფიშ, ირალი ჸინეფიშ დო ზოთონჯიშ თირიშ ძალიერი შაყარუაშ დო ფშხირი ჰიდრორშვილიშ მაღვენი რე. ალპეფიშ ჰავაშ მაჟირა შანულამ მუშობურობას წჷმარინუანს მუში ზონალობა სიმაღალაშ მეჯინათ, მუთ კვათჷრას გჷმისახუ ლანდშაფტეფიშ ვერტიკალური ზონეფიშ ფშხირ თირუას; თეს გიაძინუ რელიეფიშ ფორმეფიშ სიმიარე დო სირთულე; ირფელი თენა ორთაშობური პიჯალეფიშ დიდ მიარებუნობას ქიმინჷნს. მაღალ აბანეფს კლიმატური პიჯალეფიშ თირუა ხვადუ ტემპერატურაშ დორკებაშ დო სილამიეშ მოძინაშ სახეთ. ეიოშანალი რე, ნამდა სილამიე ხვალე გარკვეულ სიმაღალეშა იძინანს, მუშ უკული თინა კინე ირკენს. ჩხანათ განათებული კონკეფი ფშხირას „მუნაფეფიშ ზუღათ“ მოფინილ არეს რე ებიჯილი; მუნაფეფი გაქუნუ გვალეფიშ ორტყაფუს დოხოლაფირო 1500-2000 მეტრაშ სიმაღალას, სოდეთ ალაზიმაფონი სილამიე დო ნოლექეფიშ მუდანობა გჷშაკერძაფილო დიდი რე. თაში, გვალეფიშ „ალპური ზონა“ ტყაშ დო სუბალპურ ზონეფშე ონდეთ მეტი სისქირუეთ დო ნორკე მუნაფუანობათ იშხვანერებუ. ტემპერატურაშ რკება, სიმაღალაშ მეჯინათ, უმოსი კვათჷრი რე ზარხულს, ვინდარო ზოთონჯის.

ზოთონჯი თირამი კონკეფიშ ორტყაფუს ნამეტანი კონწარი ვარე (ოშქაშე ტემპერატურათ), მარა ხვეიანთირამი რე დო გლახა ტაროსის მეტო ოშქურანჯი რე, უჩქჷ ძალიერი ბორიეფი დო ქარშხუფი. ოართეთ, ზოთონჯი თაქ უმოსი ნათელი დო სქირე სეზონით გჷშეგორუ, ვინდარო ზარხული, ნამუსჷთ ფშხირი ჭვემეფი დო ნირსეფი ახასიათენს. აბანიშ აბსოლუტური სიმაღალა თარ, მარა ვარ გჷშაკერძაფილ, როლს ლაჸაფენს ჰავაშ თირუეფს. დიდი შანულობა უღუ კართეეფიშ ექსპოზიციას. კვათჷრას იშხვავებუ ბჟაჸურე მეჭოფაფილი ობჟათეშ („ბჟალამი“) დო ოორუეშ („ჩოროამი“) გვალეფიშ კართეეფიშ ჰავა. ობჟათე ქირქე კართეეფი ზომიერ ორტყაფუს გჷშაკერძაფილო მოხუჯურ პიჯალეფს რე, დღაშით ბჟაშ ჩხორიეფი გიანთხუ თინეფს. უფურაშ დგომარობას რე ბჟაშ ჩხორიეფს გვალო მორკებული ქირქე კართეეფი. თე გინორთელობა არგამათ გიოხე გვალეფიშ ობჟათე კართეეფიშ უმოს დიდარ დო მიარეფერუან ჩანარეფით გოქუნილ ლანდშაფტის.

კლიმატური გინორთი ძალამი დიდი რე გვალეფიშ პერიფერიულ დო დინოხოლენ ნორთეფს შქას, გჷშაკერძაფილო გვალეფიშ ტომბა, გალეიან გოლინაშე ჯგირო თხილერ ლეხერეფს. ალპეფიშ ოორუე დო ობჟათე კართეეფი (წოხოლენგვალეფიშ მოხ) ატმოსფერული ნოლექეფიშ უდიდაშ მუდანობას ღებულენს (ოშქაშეთ 1000 მმ-შე 2000-3000 მმ-შა წანაშ მალობას) დო ძალიერო ლამე ჰავათ იხასიათებუ. თინეფშე დიდი გოლინა უღუ ოორუე-ბჟადალშე მუმალი ზუღაშ ჰაერიშ მასეფი. უმოსი სქირე დო ბჟამი ჰავა ახასიათენს მუჭოთ მიარე ქჷნდჷრს, თაშნეშე, გჷშაკერძაფილო, ალპეფიშ მაღალგვალამი ორტყაფუშ დინოხოლენ ლეხერეფს, სოდეთ ატმოსფერული ნოლექეფიშ წანამოწანური მუდანობა ფშხირას 800-600 მმ-შახ ხოლო ანთხუ, მინ აბანს 600 მმ-შე ნორკე ხოლო რე. გვალაშ ლეხერეფიშ ჰავაშ მუშობურობას მუში მეტი კონტინენტურობა წჷმარინუანს. ზარხულს ლეხერეფი ძალამო ტიბუ, მუსჷთ ხეს უნწყჷნს თაშნეშე ქირქე კართეეფიშ ტიბაფა ხოლო. აკორანგვილი ლეხერეფი დო ქვიბეფი ზოთონჯის ნორკეთ მოხუჯურ პიჯალეფს რე, ვინდარო ქჷნდჷრეფიშ კართეეფი, თიშენი, ნამდა ჰაერს თაქი გარქიალი ვაუღუ დო ფშხირას კვათჷრას გჷმოხანტილი ტემპერატურული ინვერსია იჭყაფუ, გვალაშ მახორუეფი მუჭოთ წესინ ურიდანა ტომბა ლეხერეფიშ ქვინჯეფს დოხორალას.

ატმოსფერული ნოლექეფიშ რეჟიმი ალპეფიშ შხვადოშხვა რაიონს შურო ვარე ართგვარუანი, ირ რაიონს მუში დორხველი სპეციფიკური მუშობურობა ახასიათენს. მაგალითო, საფრანგეთიშ ალპეფიშ დო ობჟათე, ალაზიმაფათ — ჩხე დო სქირე ზარხულამ გვერდის ჯგირო იძირებე სქირონაშქა ზუღაშ ჰავაშ გოლინა. წყარმლუ დიურანსიშ აუზი ზარხულს ატმოსფერული ნოლექეფიშ წანამოწანური ჯამიშ 20%-შე ნორკეს ღებულენს; ნოლექეფიშ მაქსიმუმი, თეში მუჭოთ ობჟათე ტიროლს, დამორჩილს მოურს. პიჯიშო, დამორჩილიშ დო ზარხულიშ მაჟირა გვერდიშ სისქირუეთ იხასიათებუ ალპეფიშ ბჟაეიოლი რაიონი (შტირიაშ ალპეფი), ნამუთ შქა დუნაიშ რზენიშ კონტინენტური ჰავაშ გოლინაშ თუდო რე; თაქ ნოლექეფიშ მაქსიმუმი აფუნს მოურს. ალპეფიშ ოორუე ზოლს დო მაღალგვალამ ორტყაფუს უმოსო რე ნოლექეფიშ ზარხულიშ მაქსიმუმი დო ზოთონჯიშ მინიმუმი.

ალპეფშო მეტო დჷმახასიათაფალი რე ხვეიანითირამი ზოთონჯიშ სეზონი, მაღალი დო ხანგინძე თირიშ ოფორუ, გჷმონრკებუ რე გვალეფიშ თუდონი კართეეფი დო წოხოლენგვალეფი, სოდეთ ზოთონჯი ხანგინძე ვარე დო ვართ ტიპიური რე. ობჟათეშ დო ოორუეშ ფერდეფიშ კლიმატური გინორთი კვათჷრას გჷმიხანტუ თირიშ ოფორუშ დვალაშ სიმაღალათ. თაში, მაგალითო, წყარმალუ ინიშ ლეხერიშ კართეეფს, ინსბრუკიშ გოხოლუას, მელახის თირი ოროამ განშე 720 მეტრაშ სიმაღალაშე იჭყაფუ, ჩხანამ განშე — 960 მ სიმაღალას; მესის — 1540 მ დო 1700 მ, ეკენიას — 2760 მ დო 3210 მ. ალპეფიშ კლიმატურ პიჯალეფს დიდ როლს ლაჸაფენს აბანობური გორჩქინაშ გვალეფიშ ოროგრაფიაწკჷმა მერსხუაფილი ჰაერიშ მალობეფი. გვალო რჩქვანილობური რე, გჷშაკერძაფილო ზარხულს, გვალა-ლეხერიშ ბორიეფიშ დღა დო სერული თირაფა, დღაშით ჰაერი ეკე ეთმიკინანს ლეხერშა, მუთ ხეს უნწყჷნს მუნაფეფიშ გორჩქინას დო გვალეფს ჭვემეფიშ მოულას, მინშა ვალ დო გურგინს დო მერეხისჷთ. სერობათ კუნწულეფიშ კონკეფი ფშხირას იდუდიშულებუ ნირსიშე დო მუნაფეფშე დო კორტოხეფიშ გორგილაფირი ჰაერი გიმე გიმურს ლეხერშა.

ძალამი ტიპიური დო გოფაჩილი რე ალპეფიშ მაღალგვალამ ორტყაფუს დო ოორუე კართეეფს ფიონი, ნამუთ ფშხირას გჷშაკერძაფილო სიძალიერეს ოჭირინდუანს. თინა იგინძორებუ ჟირი-სუმი დღაშ მალობას. ფიონი ირქენს თი ბორჯის, მუჟამსჷ ალპეფიშ ოორუეშე ბჟადალ ევროპას გინმურს შანულამი ციკლონური დეპრესიეფი, ნამუეფით ობჟათეშე მუმალ ჰაერიშ მასეფს მიკმიზინდანა. ეკონია რჩქალა ეშმურს ალპეფიშ ობჟათე კართეეფშა

რონაშ ლეხერი, სოდეთ მისტრალიშ წინაღმდეგ აშენენა კვიპაროზის.

დო თექ ხვეიან ჭვემას იჭანუანს. სილამიეშ კონდენსაციაშ ბორჯის სიტიბა გჷშერთუ, ჰაერი ალაზიმაფათ მორჩილო რგიდუ დო კინ თე ბორჯის, ოდინუანს წყარიშ ორქიშ ნაზირას.

ჰაერიშ მასეფი წყარგჷმართუ ქჷნდჷრიშ გინულაშ უკული ფეიკარო გიმურს გიმე, ლეხერეფიშ კართეეფშა; ფეიკარი ლაფაშ გეშა ჰაერი უმოსო სქირუ დო ტიბუ, თეშენი ფიონეფი ტემპერატურაშ კვათჷრის ეკინას დო ჰაერიშ აკოფარდაფათ სილამიეშ მორკებას იჭანუანს. კანკალეშა ფიონი თი ზომაშა ძალიერი რე, ნამდა ჸუდეეფს ორთვალეფს მუნანწყჷნს დო იჭანუანს აკოციმეფს დოხორელ პუნქტეფს. თინა თაშნეშე თირიშ ძალიერი ფეიკარი ნდღულაფაშ გეშა გვალეფიშ წყარმალუეფიშ უნელ ადიდაფას დო წყარიშ მოლაფას იჭანუანს. გვალეფიშ ორთაშო დო მახორობაშო ფიონეფი მარგებელი რე: აფუნს თინა გვალეფს თირიშ ნდღულაფას აჩქარენს, დამორჩილს ჩხე ჰავაშ რქიათ ქობალიშ კაკალიშ დო ხილიშ ფეიკარო მონჭინაფას უნწყჷნს ხეს. ალპეფიშ კანკალე რაიონს ლაიტიშ დო ჸურძენიშ მოჸუნაფა ხვალე ფიონიშ გეშა რე შელებუანი.

ეიოშანალი რე თაშნეშე ძალიერი, რგილი დო სქირე, რჩქვანილობურო, რეგიონული ბორია — მისტრალი, ნამუთ საფრანგეთის ირქენს.

ხვეიანი ატმოსფერული ნოლექეფი, ჰაერიშ სილამიე, თირიშ დო ჸინეფიშ ძალიერო შაყარუა წყარიშ არტერიეფიშ აკონაზირუაშ შანულამ წყუეფს წჷმარინუა დო გოთანჯჷნა ალპეფიშ სიდიდარას დინოხოლენი წყარეფით — მიარერიცხუანი წყუეფით, გვალაშ ნადუეფით დო წყარმალუეფით, მორჩილი დო დიდი ტობეფით.

ალპიშპიჯიშ მუხურეფი

ალპეფიშ ოორუეშე იფაჩუ დიდი ფიზიკურ-გეოგრაფიული ართურეფი, ნამუეფით მუნეფიშ რელიეფიშ გორჩქინათ მეჭედას რენა მერსხუაფილი ალპეფწკჷმა დო თეშენი მერჩქინელეფი რენა ალპიშპიჯიშ ოლქეფო. ეიოშანალი რე: იურიშ გვალეფი, შვეიცარიაშ დო ბავარიაშ გაბარეფი.

იურიშ გვალეფი

კჷრდეამი ცირკი კრე-დიუ-ვანი. იურიშ გვალეფი.

იურიშ გვალეფი, დენ-დე-ვოლიონი (1483 მ).

იურიშ გვალეფი წჷმარინუანს საფრანგეთიშ ალპეფიშ ნოჸელას, ნამუთ გეომორფოლოგიურო ზოხო ოშქარი სიმაღალაშ ართურს წჷმარინუანს დო ალპეფშე შვეიცარიაშ გაბარით რე დოშორაფილი. შვეიცარიაშ დო ბავარიაშ გაბარეფი ალაზიმაფათ დოკინელ ზოლს — ალპეფიშ წოხოლენგვალაშ ინოღჩაღჷრიკუაშ ზონას იდვალუაფუ. ართი განშე, მუნეფს უხურგანს ალპეფი, მაჟირა განშე, იური დო შქა ევროპაშ ჰერცინული ოლქი.

იურიშ გვალეფი ახალგორჩქინაშ ჭიროკილი გვალონა რე, ნამუქჷთ წჷმიქიმინჷ ჟინ მასუმურს, თი ბორჯის, მუჟამს წოხოლენალპეფიშ მოლასეფიშ დო ალპეფიშ გვალაშწჷმოხონეფიშ ჭირაკუა ხვადუდუ. ინოღჷრიკუაშ ზონაქ ალპეფიშ ოორუეშე ალპეფიშ გვალონაშ ეშაკინაშ ბორჯის წჷმიქიმინჷ. თიქ ალპეფიშ გინორჩხუალაშ დო აკოციმაშ მოღალუთ წჷმოქიმინელ დო გიმაღალირ ჭიფე დო შხუ ნოტახერი მასალეფით ეიფშჷ — კინ თი მოლასეფით. ნამუეფით თაქ ვაჭირაკენა, თეშ მოხ, იფშაფუდუ მაოთხურ ალპურ აკოჸინალუეფიშ ფარანეფს წჷმოქიმინელი მორენული დო ფლუვიოგლაციალური ძალიერი ნოლექეფით. იური გინოზინდილი რე ობჟათე-ბჟადალშე ოორუე-ბჟაეიოლჸურე პარარელური ქჷნდჷრეფიშ ფალეფიშ სახეთ, ნამუსჷთ ასალი თუთაშ ფორმა უღუ — შქას გოფართელი, წვანთირელი დო ინოკინელი ობჟათე-ბჟაეიოლშე.

ოორუე-ბჟაეიოლშე იური ითებუ შვარცვალდიშ ბოლოწკჷმა დო დოშორაფილი რე თიშე წყარმალუ რაინიშ ლეხერით. იურიშ გვალეფიშ ფარგაშ სიგჷნძა დოხოლაფირო 300 კილომეტრიშახ რე, მუში უდიდაში სიგანა — 80 კმ-შახ. მაქსიმალურ სიმაღალას ოჭირინდუანს ბჟაეიოლ ნორთის (კრე-დე ლა-ნეჟი — 1725 მ). ქჷნდჷრი ბჟადალშე იდაბალებუ, მარა გვალაშჯინჯიწკჷმა დვალირ ჟინ სონაშ აუზიშ რზენს იშენი ემაღალაფირი რე.

იური გეოლოგიურო, წესიერო ეგაფილი ჭიროკილი გვალეფიშ კლასიკური მუხური რე, სოდეთ ტექტონიკა ედომუშამო გოთანჯჷნს რელიეფიშ ფორმეფს, მუში ანტიკლინური ტიპიშ თარი ქჷნდჷრეფით დო სინკლინურ მულდეფს დვალირ თარი ლეხერეფით, იურიშ გვალეფი გინოწონილი რე ბჟადალჸურე. თინა ეშმეკინანდჷ ჭიე-ჭიეთ, წყარმალუეფი მიშეს სინკლინეფს დო თე ბორჯის მიშეს გვალაშ ჯინჯიწკჷმა დვალირ რზენშა, მუშოთ გჷმირინუანდეს ნოჭიროკეფიშ ლირეს დოკინელ აბანეფს დო ჭკირჷნდეს თინეფს ინწრო განივ ლეხერეფს — კლუზეფს. თაშ წჷმიქიმინჷ იურაშ დო ზოგადო, ახალგორჩქინაშ ჭიროკილ გვალეფშო ტიპური ლეხერეფიშ გისოსიშობურ სისტემაქ. თე ბორჯის წყარმალური ეროზია ავითარენდჷ ანტიკლინური ქჷნდჷრეფიშ ხასჷლეფშა მიშაჭკირილ ნადუეფიშ განივ ლეხერეფს დო თინეფწკჷმა მერსხუაფილ ჟინ მანგიშ ლეხერეფს (combes) თი ანტიკლინეფიშ ჟი, ნამუეფიშ ორგალეფს გინმორჩხჷნდჷ. თეწკჷმა წჷმიქიმინუდუ ნოჭიროკეფიშ ფსუალეფიშ სიმეტრიული კუნწულეფი, ნამუეფით ქჷნდჷრეფიშ უმაღალაშ ნორთეფს (cretes) აკმადგინანდჷ.

იური ჯინჯიერო ეგაფილი რე იურული ნოლექეფიშ ფალეფშე, იურაშ გეოლოგიურ სისტემაქ მუში ჯოხოდვალა გვალო თე ჯოხოდვალაშ გვალეფშე მიღჷ, ნამუთ დახე ედომუშამო თიშე რე ეგაფილი. ხვალე სინკლინეფს მიპალუაფუ ცარცული დო მასუმური ფალეფი. თუდონი იურა წჷმორინაფილი რე ლჷბუ მერეგელამი ფალეფიშ წკაპეფით, ჟინი იური — ძალიერი მასიური კირუალეფით. ანტიკლინური ქჷნდჷრეფიშ გინორჩხუალაშ გოძალიარაფა იჭყაფუ თექ, სოდეთ წყარმალუეფი მერგელამ ფაშა ინმიჭკირუ, მუთ ხეს უნწყჷნს ნოჭიროკეფიშ ბერჯეკი ფსუალეფიშ გჷშართუალას მონოკლინური კუნწულეფიშ სახეთ. პლიოცენს ფორმირაფილ ახალგორჩქინაშ იურიშ გვალეფს თე პროცესის დიო ხოლო ვაჭიშუ შორშა ულაქ. თიშ უმკუჯინუო, ნამდა მანგიშ, უმოს მაღალს დვალირი ჟინი ნადუეფიშ ანტიკლინური ლეხერეფი — „კომბეფი“, თარ სინკლინურ ლეხერეფწკჷმა ართო, დიდ როლს ლაჸაფენა გვალეფიშ რელიეფიშ დორთუალას.

იურიშ გვალეფიშ ობჟათე გვერდის დო მუშ ოორუე-ბჟაეიოლ ზოლს წჷმორინაფილი რე ჭიროკილი გვალეფიშ კლასიკური წესიერი რელიეფი. გვალეფიშ ოორუე-ბჟადალი ნორთიშ რელიეფი შხვა ტიპიშ რე, თინა იშხვავებუ „ქჷნდჷრამ იურაშე“, მუჭოთ „პლატოშობური იურა“. თაქ რელიეფი უმოს ართფერუან, მოსარსალერ ანგარიას ღებულენს, ლეხერეფიშ რშვილი უმოსი ვანაფერი რე, უმოსო რე ფირჩა პლატოეფი, ნამუეფსჷთ კარსტული ფორმეფი რე გოვითარაფილი დო ნამუეფსჷთ მინ აბანს ინწრო კანიონიშობურ ლეხერეფს წყარმალუეფი კვათჷნა. პლატოეფი 1000-800 მ-შე 500 მ-შ სიმაღალაშა იდვალუაფუნა დო ოორუე-ბჟადალშე გიმურს თელი რანწკი ოკუჩხეეფიშ სახეთ. „პლატოშობური იურიშ“ გოჭყაფა ნოჭიროკეფიშ გინოწონილობათ ეინწყჷმუ დო თაშნეშე თით, ნამდა თე რაიონს, ტექტონიკური პროცესეფიშ ნორკე ინტენსივობაწკჷმა ართო, გინორჩხუალაქ ბრელით უმოს შორშა მიდართჷ — გაპენეპლენშახ. თეშ უკული მოხვადჷ იურიშ თელი განიშ ეშაკინაქ, მუში ბჟადალჸურე გინოწონუათ დო ეროზიაშ გოახალაფათ. თეწკჷმა ართო წჷმიქიმინჷ შანულამ განივ აკოხუალეფქ, მიშახოხუეფქ დო ნოსხილოტეფქ, ნამუეფქჷთ ძალამო გართულეს რელიეფიშ ტექტონიკა დო ოართე სურათი, მარა ჭიროკილი გვალეფიშ დუდ ტიპის მუში კლასიკურო კვათჷრი გჷმოხანტილობაქ ედომუშამო ქასქიდჷ.

იურიშ გვალეფიშ პანორამა. კრე-დიუ-ვანი

იურიშ გვალეფიშ უძგაშაშ ოორუე-ბჟადალ ნორთის გჷშერთუ მორჩილი სიმაღალაშ „ტაბაკიშობური“ იურიშ გჷშაკერძაფილი რაიონი, სოდეთ იურული ქანეფიშ თუდო დვალირი რე ჰერცინული კრისტალური მასივეფი დიხაშთუდონი გჷშაციკინაფილეფი (შვერილები), თეშენი თინა ვადოჭირაკე, დორთილი რე აკოხუალეფით, თეშ მოხ — ედომუშამო ეშაკინელი რე დო ონდეთ გინოწონილი რე ობჟათეჸურე.

ალპეფშე რონაშ ლეხერშა დოშქუმალირი ქვერსემი ჯიშთი, მაქსიმალური აკოჸინალუაშ ბორჯის (რისულ დო მინდელურ აკოჸინალუაშ ფარანეფს) გინმიშჷ აკოჸინალუაშ იურიშ ობჟათე ნორთიშა, ფორჷნდჷ მუს დო თის მორენულ ნოლექეფს ტებულენდჷ. თე მორენული ჭუბერეფი შანულამ როლს ლაჸაფენდეს ობჟათე იურიშ გრუნტეფს დო ნერჩეფს, მინ აბანს თინეფი ფორჷნა წყარუგუტარჷ კირქუალეფს, სილამიეშ მუკოტებას დო უმოს ოჸოფარე ნერჩეფიშ დო დიდარი ჩანარეფიშ გოვითარაფს უნწყჷნა ხეს. ოორუე-ბჟადალი ნორთი იურიშ ქუალამი კირქუაშ კარსტული პლატოეფი თეშე უმოსი ღარიბი რე ნორკეთ ოჸოფარე რე.

შვეიცარიაშ გაბარი

შვეიცარიაშ გაბარიშ ართ-ართი მუნაკვათა. სურათის გჷმოსახილი რე შვეიცარიაშ გაბარიშ უმაღალაში ჭურჭული, ზუღაშ დონეშე, გვალა ნაპფი (1408 მ), ნამუთ უმეტაშო ეგაფილი რე კონგლომერატეფით. ეიოშანალი რე, ნამდა ნაპფი იფაჩუ ბერნიშ დო ლუცერნიშ კანტონეფიშ თანჯას.

ალპეფიშ გვალაშ ჯინჯის, ოორუეშე იურიშ გვალეფიშ ფარგათ გოხურგილი დახე დო მუში ფორილუაშ თუდო მარინჯი შვეიცარიაშ გაბარი იდვალუაფუ. მუში სიგინძა დოხოლაფირო 250 კილომეტრი რე, სიგანა 50 კილომეტრიშახ. ოშქაშე სიმაღალა 400-600 მ-შახ. ოორუე-ბჟაეიოლშე დო ობჟათე-ბჟადალშე თინა ითამ ინოკილერი რე ჟირი დიდი — ბოდენიშ დო ჟენევაშ ტობეფით. გაბარი უმეტაშო ეგაფილი რე მორჩილო დისლოცირაფილი მასუმურ მოლასეშე, ნამუეფით ფორილი რე მორენული დო ფლუვიოგლაციალური ნოლექეფით — რეყეთ, ქვიშათ, ქვიშაქუათ დო ჭუბერეფით. გინოწონილი რე ოორუე-ბჟადალჸურე დო თე გეზათ მიარე წყარმალუ კვათჷნს თის, კანკალე ალპეფშე გჷმიხარჩალჷ, თეცალეფი რე მაგალითო: აარე, რაისი, ლიმატი დო კანკალე მუნეფიშ ნადუ. არძა თინეფი იურიშ გვალაშჯინჯის დვალირ მანგიშ ძგაშ ღარტაფის აკმიკათუნა დო წყარმალუ აარეთ მიხარჩალჷნა რაინჸურე, ნამუწკჷმათ აკოართაფილი რე თაშნეშე ღარტაფის გეხვილირი ნევშატელიშ დო ბილიშ გინძე ტობეფი. გაბარიშ შქას, უმოსო ალპეფში ძგაწკჷმა ხოლოს, ებიჯილი რე მოლასეფშე ეგაფილი გვალა ნაპფი (1408 მ), ნამუშ კონკაშეთ ჩხორიაშობურო გჷმიხარჩალჷ მორჩილი წყარმალუეფი; თე სუკის გოფაჩილი რე ეკონია აკოჸინალუა. მუში ობჟათე-ბჟადალი რაიონი ართფერუან პლატოს წჷმარინუანს, ოორუე-ბჟაეიოლი უმოსი დოსვარილი რე ფართო (ჯიშთეფიშ გჷმომუშებული) ლეხერეფით, ნამუეფსჷთ წყარგჷმართუ ქჷნდჷრეფი რთჷნს; კანკალე ლეხერს იდვალუაფუ ტობეფი, ნამუეფშეთ შანულამი რე ტომბა ციურიხიშ ტობა.

შვეიცარიაშ გაბარიშ ჰავა ობჟათეშე გიგანტური კიდალაშ მაგურო ეპონილი ალპეფიშ გოლინაშ თუდო რე დო ოართეთ, დიდი სილამიეთ დო სირგილეთ იხასიათებუ. ატმოსფერული ნოლექეფიშ ოშქაშე წანამოწანური ჯამი რე 800-1000 მმ. ალპეფიშ გოხოლუას ნოლექამობა ირდუ 1400 მმ-შახ.

ბავარიაშ გაბარი

ბოდენიშ ტობაშ ბჟაეიოლჸურე გინოზინდილი რე მაჟირა, უმოსი ფართო წოხოლენალპიშ შვაბია — ბავარიაშ პლატო. ოორუეშე მუს შვაბიაშ დო ფრანკონიაშ იურიშ დო ბოჰემიაშ მასივიშ ობჟათე ძგალეფი გარტყჷ. შქა ნორთის თინა მაქსიმალურო განიერი რე, ბჟადალი დო ბჟაეიოლი ნორთეფი უმოსო იინწროებუ, ობჟათეშე პლატოს უხურგანს დახე თინღოზამი ბავარიაშ დო ზალცბურგიშ ალპეფიშ კიდალა. პლატოს თელი ოორუე ძგაშ მანგის, უმოსო ფართო ლეხერს, მეურსჷ ჟინი დუნაი. მუს აკათუნა წყარმალუეფი, ნამუეფით გინმოკვათჷნა პლატოს, თინეფ შქას არძაშე უდიდაშეფი (ილერი, ლეხი, იზარი, ინი) ალპეფს რჩქინდუნა, მუნეფიშ ნადუეფი დო რალეფი პლატოშ გალამ სუკეფს ეჭოფუნა ოდუდეს.

ეგაფილობაშ დო რელიეფიშ ხასიათით ბავარიაშ პლატოს ბრელი მუდგარენი უღუ ოართე შვეიცარიაშ გაბარწკჷმა. თინეფი ხოლო უმოსო მოლასეფშე რე ეგაფილი, ნამუთ გუშულირი რე რაიონიშ ოორუე ზოლშა ეროზიაშე გოტარკალაფირ წყარგჷმართუ ქჷნდჷრეფს. რაიონიშ ობჟათე დო ბჟადალი ნორთეფიშ რელიეფის ხოლო თაშნეშე დიდ როლს ლაჸაფენა ალპეფშე აკოჸინალუაშ ბორჯის გიმარალირი ბოლომორენული ფარგაშობური სერეფი დო ფლუვიოგლაციალური რეყეეფიშ ფართო მაღალი ტერასეფი, ნამუეფშათ წყარმალუეფიშ ლეხერეფი რე მიშაჭკირილი. თე ტერასეფს შქა უჯვეშაშეფი ფორილი რენა ლიოსიშობური ჭუბერეფით. უმეტაშ გოვითარაფს მორენული ლანდშაფტი ოჭირინდუანს ბჟადალ ნორთის, ბოდენიშ ტობაწკჷმა, სოდეთ ქვერსემი რაინიშ ჯიშთი პლატოშ ოორუე ძგაშახ გიმეშჷ. თე აბანიშ ბჟაეიოლშე ჯიშთეფს რაიონიშ ხვალე ობჟათე ზოლი უკინებუდეს.

ბავარიაშ გაბარს ტობეფი უმოსი ჭიჭე მუდანობათ რე, ვინდარო შვეიცარიაშ გაბარს. ბრელი რინელი ტობა უკვე დოჩოლეს დო კინე გინორთენა ნორთობურო დოლენჭყელ, ბოლომორენათ ამფითეატრით მუკოხურგილ ალუვიურ დოდაბალაფათ. ასქილადირი რე რელიეფიშ კინ თი პიჯალეფს დვალირი მუდგაზმარენი მორჩილი ტობა, მაგალითო: ამერიშ, ვურმიშ დო ხიმიშ ტობეფი. თაქ ბრელი რე ტორფობი, წყარმალუეფი პლატოშ ბჟადალ გვერდის მეულა ოორუეჸურე, წჷმოქიმინჷნა უმოს ვანაფერ რშვილს, ფართო ლიოსით ფორილი ტერასეფით.

ფლორა

ნაღველაშ ართ-ართი ბუნა

Dianthus alpinus

მაჩიტა დო ბაია

ნაღველა

ჩანარულობა ალპეფს

ალპეფიშ ფლორა ვართფერი დიდარი დო მუშობური რე, მუჭოთ მალებერი რე თეცალ ფირჩა, მიარენერი გეოლოგური ეგაფილობაშ, რელიეფიშ დო ჰავაშ მაღვენ აბანს. ალპეფიშ ფლორაშ ალაზიმაფათ სიღარიბე დო ნორკე ორიგინალობა ძალიერი მაოთხური აკოჸინალუათ ეინწყჷმუ, ნამუეფით დახე ედომუშამო ფორჷნდეს გვალონას, მუშ გეშათ მორჩილი მუთუნიშ გინოსქილადა შილებედჷ მუშ წოხოლეიან ფლორაშე. ალპეფიშ ეჭოფუაქ ალმახანურ ჩანარიშ ოფორუეფშე ხვალე ეკონია აკოჸინალუაშ თებაშ უკული დიჭყჷ, თი მორჩილ "დუდიშმითაფორაფალეფშე" გვალეფს დო მუშ ელჷ-მოლეფს, ნამუთ ვა რდჷ ჸინით ფორილი დო სოდეთ შილებედჷ წოხოლეიანი ფლორაშ ნოსქილედეფიშ გინოსქილადა, უმოსო — მეძობელ ოლქეფშე.

დუდშე, ეიოშანალი რე თი ფაქტი, ნამდა პლეისტოცენიშ მალობას ალპეფი ართ-ართ ავანტპოსტის წმარინუანდჷ ოორუე აზიაშე ევროპაშა მუშაჭკირილ ტაიგაშ ფლორაშ ლირსამ ტყალეფშო, ნამუეფსჷთ მოხუჯურ კლიმატურ პიჯალეფქ დოხვადეს ალპეფს. თაქ ჩანდჷ ტაიგაშ ფლორაშო დჷმახასიათაფალი კომპლექსი მუში თარი წჷმმარინაფალეფით, მუჭომეფით რე ფიჭვი, ნოჯი, გიგიბი, ლარიქსი, ციმბირიშ ფიჭვი. თე ჩანარეფიშ ევროპული ბუნეფი ვარა მუნეფიშ გვარეფიშ სახეშხვაობეფი, უნირზოთ ოორუე აზიაშ უმოს ჯვეშ ფორმეფშე რე გოჭყაფილი, ნამუეფშეთ თინეფი მორჩილო რენა გინორთელი (გოშხვავაფილი). ტაიგაშ ლირსამი ჩანარეფიშ კომპლექსეფწკჷმა ართო თაქ გინილჷ დო გიფაჩჷ მუშ ტაიგაშ ოდიარეეფშე დო ბართვეფშე აკოდგინელ გიმენტყაქ (ქვეტყე ქორთ.) დო თეშ მოხ — ციმბირიშ ფაუნაშ კომპლექსიქ: თუნთიქ, ჩე ყურდგელქ, ტურტურუექ, კვათარქ დო სუმკითამ კოდალაქ.

გვალეფიშ კართეეფიშ შანულამი ნორთი (უთარაშო, მუნეფიშ თუდონი დო შქა ნორთი) ეჭოფუ ბჟადალ ევროპაშ ფლორაშო დჷმახასიათაფალ ფართოფურცელამ ფურცელმაციმე ტყალეფქ — ჭყონიშ (ზოთონჯიშ დო ზარხულიშ ჭყონეფიშ) დო წიფურიშ ბუნეფქ. მუნეფშო გჷშაკერძაფილო მოხუჯური პიჯალეფი რე ალპეფიშ უმოს ტიბუ ობჟათე კართეეფს, სოდეთ წიფურიშ ტყა მაღალ გვალეფშა ოჭირინდუანს, თუდო დო ნორთობურო შქა კართეეფს ჭყონიშ დო წიფურიშ ტყალეფი რე უმოსო. ლირსამი ტყა თაქი უკოხოლე იკინანს, მანგიორი ალპეფიშ უმოს ფართო, ოორუე კართეეფს თინა ირ დიხას ჩანს დო გოპატჷნაფილი რე ჟინ ტყაშ ზოლს დო ბრელ აბანს ოორუე წოხოლენგვალეფშა ხოლო გიმურს. ობჟათე ალპეფიშ წოხოლენგვალაშ ზოლს, კანკალე ჩხანამ კართეეფს, ძალამო ეკე ოჭირინდუანს გვალო შხვანერი — სქირონაშქა ზუღაშ ფლორა. თინა ნორთობურო კჷნოტებული რე ობჟათე გვალეფიშ უმოს თხილერ რაიონეფს, უთარაშო გოფაჩილი დო გვალეფშა შორშა მიშაჭკირილი რდჷ ტიბუ დო სქირე პოსტგლაციალურ ფარანს. თუდო, ობჟათე წოხოლენგვალეფს ჩანს ქუაშ ჭყონიშ ტყალეფი დო მაკვისი, ნამუეფსჷთ ფშხირას „გარიგაშ“ დო ბურდღამი ჭყონიშ მოფანტილი ბართვეფი დო მიარე შხვა, სქირონაშქა ზუღაშ წყარპიჯიშო დჷმახასიათაფალი ბართვი დო ოდიარე თირანს.

ალპეფს მეტი ორიგინალობა ახასიათენს მაღალი გვალაშ დოლოეფს, ნოსვიმონარეფიშ დო კჷრდეეფიშ „ალპურ“ ფლორას, მარა ენდემური ბუნეფი თე ფლორას ხოლო მორჩილი მუდანობათ რე. თე ფლორა მეჭედას რე მერსხუაფილი მეძობელო დვალირი გვალამი მუხურეფიშ — აპენინეფიშ, პირენეეფიშ, კარპატეფიშ, უკული უმოს შორეული არქტიკაშ მუხურეფიშ, კავკაციონიშ, ურალიშ, ალთაიშ დო ჰიმალაიშ ფლორაწკჷმა.

ალპეფიშ მაღალი გვალაშ ფლორაშ დუდ ბირთვიქ იფორმირჷ უგადაროთ თი ჩანარეფშე, ნამუეფქჷთ აზიაშე მუშართეს ჟირ შარათ. თარი შარა გინმიშჷ გვალეფიშ უჭყვიდ ქჷნდჷრეფს, ნამუეფით პლეისტოცენშახ აკმართანდჷ ალპეფს ბალკანეთიშ ჩქონს დო ეგეიდაშ მუკულათ, ბჟადალ დო ცენტრალურ აზიაშ გვალეფწკჷმა. მაჟირა რდჷ ოორუეშ შარა, ნამუთჷთ იფაჩუდუ ურალიშ დო არქტიკაშ ჩანარეფი; თე შარა რდჷ ბჟადალ ევროპაშ აკოჸინლუაშ ფარანეფს, ჰავაშ ძალიერი გორგილაფაშ დო ტუნდრაშ დო ტყა-ტუნდრაშ ფართას გოფაჩუაშ ბორჯის.

ალპეფიშ მაღალ გვალაშ ლანდშაფტეფშო ძალიერო დჷმახასიათაფაილი რე ჭიჭე, სქვამპეულამი ფშქერიშ ბართვიშ ჟირი ბუნა — Rhododendron ferrugineum დო Rh. hirsutum. ალპური ნოხეფიშ დო კჷრდეეფიშ დაბალ ოდიარეეფშე ტიპიური რე აზიური გორჩქინაშ ბუნეფი — Saxifraga, Pedicularis, Androsace. მაჟირა სახეობეფიშ ბუნა — Crosuc, Colchieum, Campanula, Helianthemum, Anthyllis, Sempervivum — მუში გენეზისით სქირონაშქა ზუღაშ ფლორას ორხველჷ.

ალპეფიშ მაღალგვალამ ჩანარეფიშ ფორმაციეფს ორხველჷ ალპური დოლოეფი ანუ "მატეფი", ნამუეფით ჭიჭეთო, ბრელითო ფშხირი ისჷრიშ დო კაკალამეფიშ კორდეფით იხასიათებუ. კერძოთ, ფართას გოფაჩილი რე ისჷრამი დოლოეფი, თაშნეშე კაკალამი დოლოეფი. მაჟირა ტიპიურ ფორმაციეფიშ ბუნას აკმადგინანს ალპური კორდეფი, ანუ „ნოხეფი“, მინიატურული ჩანარეფით, ნამუეფით დიდი, ბარჩხალას აკოფერადელი პეულეფით რენა გოქუნილი. თეცალეფი რე ნაღველეფი, ფურისულეფი, ბაიები, ზაფანეფი, მაჩიტაშობურეფი, ასტრეფი დო ბრელი შხვა. გჷშეგორუ უმოსი ლამე, დოკინელი "თირამი ღარტაფეფი, სოდეთ თირი უმოს ბრელ ხანს სქიდუ. თეცალ აბანეფშო დჷმახასიათაფალი რე მორჩილი ჯიჭონიშ რაყეფი დო ალპური დოლოეფიშ თიცალი ბუნეფი, მუჭომეფით რე Soldanella pusilla, Ranumculus alpestris, Cardamine alpina, Sibbalda procumbens, Veronica alpina დო შხვა. ქუალამ ნოსვიმონარეფს დო კჷრდეეფს გოვითარაილი რე გჷშაკერძაფილი ალპური ფორმაცია, ნამუშ ჩანარეფი ფშხირას დაბალი ორთუმელიშ მაგური რე ვარა მორჩილ როზეტის ქიმინჷნს. თენეფს ორხველჷ ბრელი სქვამპეულამი ჩანარეფი. კერძოთ, გურს გიჩანს ლურჯი გენციანეფიშ ორთუმელეფიშ სქვამი ფერეფიშ აკოხამება. დიდ სიმაღალეეფს ქუალამ აბანეფშო ტიპიური რე ჯიშთიშპიჯიშ ბაია.

ალპეფს ჩანარეფიშ თარი ტიპეფიშ დო ფორმაციეფიშ ბუნაშ გოფაჩუა ვერტიკალური ზონალობაშ კანონს დოჸუნს. ჩანარეფი ჩანა სიმაღალაშ გარკვეულ ორტყაფუს, ოგინაფალო იშხვავებუ ალპეფიშ ოორუე დო ობჟათე კართეეფიშ დო თაშნეშე შხვადოშხვა რაიონიშ ფლორა, ირ რაიონს შხვადოშხვა ექსპოზიციაშ კართეეფიშ ჩანარეფი ხოლო გოშხვავაფილეფი რენა. ფორმაციაშ ირ ბუნას გიოხე სიმაღალაშ ზონეფიშ თელი ორთაშობური კომპლექსიშ მუშობურობეფი.

თელობას ალპეფს ამხვადუნა ჩანარეფიშ 2500 ბუნა, ნამუეფშეთ 650 ბუნა პეულამი ჩანარი რე.

• 
  ალპური ციქა ორქიდეა
• 
  ედელვაისი
• 
  ალპური ქუაშ ჟასმინი
• 
  Rhododendron ferrugineum
• 
  სატილიაშ ართ-ართი სახეობა

ფაუნა

ალპური თხა

ჭკუტკვარია

ტობაშ მათირია

ალპეფს შურდგჷმილეფიშ ოქიანუ მიარეფერუანი რე. ფაუნაშ წჷმმარინაფალეფი მერჩქვანელი რე გინმაალ (გარდამავალი ქორთ.) აბანეფს დო ექსტრემალურ პიჯალეფს. თუდონ აბანეფშე დოჭყაფილი მაღალგვამი ზონათ თებული თაქიანი ველური ორთა სიმაღალაშ მეჯინათ მათირე რე. ალპიშ გვალეფი, ნამუთ ცენტრალურ ევროპას იფაჩუ დო თეწკჷმა ევროპაშ ართ-ართი უმაღალაში გვალეფიშ სისტემა რემ გჷშაგორილი რე ბიომიარეფერუანობათ.

ფაუნაშ კანკალე წჷმმარინაფალი ჯგირო რე მენწყილი ალპურ რეგიონს. ალპური თხა დო ერსქემი ხენა კჷრდეამ ლანდშაფტეფს. ართი პერიოდი ალპური თხაშ გოფაჩუაშ არეალი ხვალე გრან-პარადიზოშ ნაციონალური პარკით აკმიხურგუდუ, ბოლო ბორჯის მუდგაზმარენ მეძობელო დვალირ რეგიონეფს ხოლო გიფაჩჷ. ზაზუნა გჷთიზოთუანს დიხაშთუდო. მუდგაზმარენი ნაციონალური პარკი დორცხუაფილი რე აბანობური ფაუნაშ ოთხილარო. ალპურ რეგიონეფს გოვითარაფილი სირთულეეფიშ გეშა გეშალჷ ფაუნაშ ანდა წჷმმარინაფალქ, მარა მუდგაზმარენი ძვირფასი შურდგჷმილეფიშ ბუნა, თინეფ შქას ფორცხოლი, შქირუ თუნთი დო ბატკანძერი წჷმოძინელო რენა კინე გომიარაფილი ალპეფს.

ზუღაშ დონეშე 800-1900 მეტრაშახ ფოლოამეფშე თაქ ხე სქვერი, შქაევროპული ირემი, ტყარი ღეჯი, მახვამილაფარეფშე — გერი, მელა, ტყარი კატუ, კვინორი, ყარყუმი, არღია; ვანაფერო ფხვადუნა შქირუ თუნთი დო ფორცხოლი. მაგჷრგოლარეფშე ხენა: ადიაღი, შქირუ დო ჩე ყურდგელი, ჭუკინშერი შუდგჷმილეფი, ორნითოფაუნას ქიმინჷნა: ყვრია, კოდალა, წიწკანა, გჷ, კვათარი, მათხირია, მარშვინია, ტობაშ მათირია დო შხვა.

სუბალპურ ორტყაფუს ე.ი. 2000 მეტრაშე ჟი, აფხვადუნა ძალიერო დორთილი რელიეფი. შურდგჷმილეფშე უმეტაშო ამხვადუნა ერსქემი, ალპური თხა, ალპური ზაზუნა; მაფურინჯეეფშე ალპური ჟკა, ჭოლოკვარია დო შხვა.

ჭანდეფშე (თაქ "მწერი") შანულამი რე ალპური ბაზი (Rosalia alpina), ნამუთ აფხვადუნა ზუღაშ დონეშე მეტრაშახ, ჯვეში გვალაშ ტყალეფს.

• 
  ალპური აპოლო
• 
  ალპური სალამანდრა
• 
  ალპური ჭვინტაკა
• 
  ჭკუტკვარია
• 
  ჩე ყურდგელი

ადამიერიშ გოლინა ალპურ გარემოშე

ალპეფს ნარინა ორდიანი მეშარეეფი აჸონებულეფი რდეს ალპეფიშ გვალეფიშ სისქვამათ დო გვალე თინეფიშ ჭყოლოფათ გინირჷ ალპურ რეგიონქ პოპულარულო. თეწკჷმა ართო დიჭყჷ რეგიონიშ აწოკინაქ დო გოვითარაფაქ. მიარე ადამიერიშ მოქმენდალაქ გჷმიჭანუ ტკიცე დეგრადაცია ალპურ გარემოს, ნამუქჷთ დიჭყჷ XX ოშწანურაშ შქა წანეფშე. თექ გჷმიჭანუ ჰაერიშ, წყარმალუეფიშ დო ტობეფიშ გოწიმდორაფა; ბერჯეკი დო ორგანული ასაგასაშ ხარჯაფაშ დემპინგი; კარიერული კიდანჯალაშ გჷმომუშებული ქუალეფიშ, ქვიშაშ დო ხრეშიშ ეროზია; ხასჷლაშ ეროზია, ნამუთ გჷმიჭანუ შარეფიშ დო ოთხილამურე კონსტრუქციეფიშ დოკიდუაქ; ანთროპოგენური გორჩქინაშ გჷმაღიზიანაფალი ხონარიშ გჷმოჭანაფა; დო ბოლოს, ტყალეფს ჭვახე წყარეფიშ დეფიციტი.

ალპეფიშ უნიკალური ფლორა დო ლანდშაფტეფი, ნამუთ თაში აკვირენდჷ მეშარეეფს, ჭიე-ჭიეთ დითირჷ. თეწკჷმა, არძაშე უმოსო გეგნიქიმინეს ლანდშაფტეფქ. წყარმალუეფიშ თარ ლეხერეფქ გინირთჷ ბეტონიშ დო ასფალტიშ ღოზამ აგლომერაციეფო. რდუალა-გოვითარაფაქ გჷმიჭანუ თაშნეშე ატმოსფეროშ სერიოზული დოწიმდორაფა. გჷშაკერძაფილო თექ გჷმიხანტჷ ქარხანეფიშ, ჸუდეშ ოტიბაფალეფიშ დო ავტომანქანეფიშ გჷმნაბოლქვეფიშ სახეთ. მიარე შხუ ალპური ნოღაშ ჰაერი იწიმდორებუ ძალიერო.

ისტორია

კჷრდეშ ხანტუობა კამონიკაშ ლეხერს

„ეცტიშ“ მემორიალი

ალპეფს ადამიერქ დიხორჷ პალეოლითის, 60,000-50,000 წანაშ წოხოლე. ასქილადირო რე ექსპონატეფი, ნამუთ გჷმოხანტილი რე საფრანგეთიშ დო ავსტრიაშ შხვადოშხვა აბანეფს. ალპეფიშ ჯიშთეფიშ უკოხოლე დოკინაშ გეშა, დოხოლაფირო 4,000-3,000 წანაშ წოხოლე ლეხერეფს ინიხორეს ნეოლითიშ ხანას კათაქ, ნამუეფით ოხორანდეს ფაქვეფს დო ჭიჭე დოხორელ პუნქტეფს; კანკალე დოხორალა დოკიდილი რდჷ ალპურ ტობეფწკჷმა. ექსპონატეფშა მეგორაფილი რე ანესიშ ტობაშ რაიონს, ჟენევაშ ტობაშ წყარპიჯის, ავსტრიაშ გვალეფს დო იტალიას, აოსტიშ დო კამონიკაშ ლეხერეფს. თე ეკონია ლეხერს ნაძირეფი რე დოხლაფირო 300,000 პეტროგლიფი.

ალპეფს ენეოლითიშ ხანაშ ადამიერიშ ჸინუამ მუმიას მიოგორეს 1991 წანას ეცტალიშ ალპეფს, ავსტრიაშ დო იტალიაშ თანჯას დო გიოდვეს „ეცტიშ ჸინიშ კოჩი“. თინა ოხორანდჷ დოხოლაფირო 5,300 წანაშ წოხოლე. მუმია გეგნიღეს ინსბრუკიშ უნივერსიტეტშა, სოდეთ თინა გაკირჩქინეს, მუჭოთ მაართაჸოფილი ადამიერი.

კელტეფქ დიხორეს საფრანგეთის, შვეიცარიაშ დო იტალიაშ აკართუს დო გემშეჭკირეს ბჟაეიოლ შვეიცარიაშა, კერძოთ, გრაუბიუნდენიშ ლეხერშა. ჰალშტატის მიოგორეს კელტური კულტურაშ არძაშე შხუ აბანს. ჩქინი წანეფიშეკოროცხუაშ 35 დო 36 წანეფს ალპურ რეგიონს ჭიე-ჭიეთ კუჩხის იკინდუანს რომიშ იმპერია, ნამუქჷთ გაფართუ კელტეფიშ ჯვეშო ოფუტეეფი დო დოკიდჷ მიარე ახალი ნოღა. რომალეფქ გაუჯგუშეს წყარიშ აკონაზირუაშ სისტემა, დოკიდეს არენეფი დო თეატრეფი.

რომანიზაფილი კელტეფიშ დიხეფი დეკინეს ჯვეშ გერმანულ ტომეფქ, ნამუეფით აკმიკათუანდეს ბურგუნდეფს, ალემანეფს დო ლანგობარდეფს. VIII-IX ოშწანურეფს ალპურ დიხეფქ მიშელჷ კარლოს დიდიშ საღორონთო რომიშ იმპერიააშ აკოდგინლუაშა. ვერდენიშ აპიჯაფათ კარლოს დიდიშ იმპერია ართიანშქას აკირთეს მუშ მოთალეფქ. კათეფიშ, კელტეფიშ, რომალეფიშ დო ბარბაროსეფიშ აკოართაფაქ დიფაჩჷ შქა ოშწანურეფს. ლეხერეფი იზოლირაფილი რდჷ გოხოლუას დვალირ ლეხერეფშე, დიდ ნორთის ირ ლეხერს მახორობა ზოხო-ზოხო ოხორანდჷ.

ალპეფს მახორუ მახორობაშ იზოლაციაქ გეთუ ინდუსტრიული რევოლუციათ დო რკინაშშარაშ მიშაჸონაფათ.

ნინეფი

ფრანგულ ნინაშა იჩიებუნა ბჟადალ ალპეფს, თენეფ შქას შვეიცარიაშ კანტონეფს ვოს დო ვალეს დო იტალიაშ ოორუე-ბჟადალ რეგიონეფს — ვალე-დ-აოსტას, მარა ვალე-დ-აოსტას იჩიებუნა მუჭოთ ფრანგულო, თეში იტალიურო. აბანობური მახორობა იჩიებუ ფრანგულ-პროვანსულ დიალექტშა. ფრანგულ ნინას თაქ ვაუღუ ოფიციალური სტატუსი. იტალიურ ნინაშა იჩიებუნა ცენტრალურ დო ბჟაეიოლ ალპეფს, კერძოთ, იტალიას დო შვეიცარიაშ ტიჩინოშ კანტონს. გერმანულო იჩიებუნა შვეიცარიაშ ალპეფიშ ცენტრალურ დო ბჟაეიოლ მუხურეფს, გერმანიას დო ავსტრიას. გერმანულ ნინაშა იჩიებუნა თაშნეშე იტალიაშ ოორუეშე დვალირ ავტონომიურ პროვინცია — ბოლცანოს. თაქ მახორობაშ დიდი ნორთი გერმანული ნინაშ ბავარიულ დიალექტშა იჩიებუ, 4% — ლადინურო.

ალპეფიშ თარი რელიგია რე კათოლიციზმი, მარა რე მუდგაზმარენი რეგიონი, სოდეთ გოპატჷნაფილი პროტესტანტიზმი. თეცალეფი რე შვეიცარიაშ კანტონეფი ვო დო ბერნი. შვეიცარიაშ კანტონი გრაუბიუნდენი ალპეფს გჷშაგორილი რე ლინგვისტური დო რელიგიური მიარეგვარალათ, სოდეთ მახორობაშ დოხოლაფირო 45% პროტესტანტი რე, 50% კათოლიკე. 60% იჩიებუ გერმანულ ნინაშა, დოხოლაფირო 15% იტალიურო, 20% იჩიებუ რეტორომანულო.

ეკონომიკა

ოფუტეშ მეურნობა

XIX ოშწანურაშ შქა წანეფშახ ალპეფიშ ეკონომიკაშ ოსხირს წჷმარინუანდჷ ოფუტეშ მეურნობა. საფრანგეთის, იტალიაშ დო ბჟადალ ავსტრიაშ ლეხერეფს ასქილადირი რე ოფუტეშ მეურნობაშ დარგი, ნამუთ გოფაჩილი რე პრივილეგიურ აბანეფს, თარ დო ხასჷლაშ ლეხერეფს. შვეიცარიაშ სქირე დო ჩხე რონაშ ლეხერი წჷმარინუანს ხილიშ დო ორტვინული კულტურეფიშ ინტენსიურ გოფაჩუაშ ტერიტორიას, თეწკჷმა რე ბინეხიშ პლანტაციეფი.

ვალეშ კანტონს ვისპიშ დუდის რე მოსოფელს ართ-ართი არძაშე მაღალ აბანს დვალირი ბინეხეფი, ნამუთ იფაჩუ ზურაშ დონეშე 4250 მეტრას. ბინეხეფიშ დო შხვა პლანტაციეფშე ეიოშანალი რე ოორუე იტალიას დვალირი ალტო-ადიჯეშ რეგიონი, შვეიცარიაშ ობჟათეშე დვალირი ტიჩინოშ კანტონი დო ალპეფიშ ობჟათე რეგიონეფი.

ოგვალე ხერეჭუა დო წარმება

ალპეფიშ ალმახანური ეკონომიკა წჷმორინაფილი რე მარგენჯი დინოხურიშიშ ხერეჭუათ, წარმებათ დო გოვითარაფილი ტურიზმით. დინოხურიშეფშე ეიოშანალი რე: რკინაშ მადანი, ტყვია-თუთია, ლინჯი, ქუანოშქერი, მანგანუმი, რუმე ნოშქერი დო შხვა. ოგვალე ხერეჭუა მოურს ნეოლითიშ ბორჯიშე. რკინაშ მოპალაფაშ თარი ცენტრი რე ერცბერგი, სოდეთ დინოხურიშიშ მოპალაფა წარმენს შქა ოშწანურეფშე. დიდი ფოლანდიშ ქარხანეფი რე აოსტას დო მურიშ დო მიურციშ ლეხერეფს. ცელულოზა-ქარღადიშ კომბინატეფი დირცხუ ავსტრიას, ბჟაეიოლ ალპეფს, ეიოშაბალი რე თაშნეშე ტექსტილიშ დო სპორტული მეკონ-მოკონეფიშ წარმება, ავსტრიას რაინიშ ლეხერს დო საფრანგეთის ანესიშ აკანს.

აკოგურაფაშ ისტორია

შვეიცარიალი არისტოკრატი, ფიზიკოსი დო ალპინისტი ორას ბენედიქტ დე სოსიური (1740—1799).

ალპეფს გვალაშ კონეკიშ ჸურე ინტერესიქ გორჩქინდჷ XVIII-XIX ოშწანურეფს. ორას ბენედიქტ დე სოსიურქ XVIII ოშწანურას ბოტანიკური გჷმორკვიაფეფიშ ღანკით იშარჷ ალპეფშა. თინა რდჷ შვეიცარიალი ფიზიკოსი დო ალპინიზმიშ დჷმარსხუაფალი. 1773 წანაშე ალპეფს ატარენდჷ გეოლოგიურ გჷმორკვიაფეფს. მუქ აკიგურუ რელიეფის მუშობურობეფი. 1760 წანას მაართათ მიძირუ საფრანგეთიშ კურორტი შამონი. მუში ინიციატივათ 1786 წანაშ 8 მარაშინათუთას ყაზახ ჟაკ ბალმაქ დო ექიმ მიშელ პაკარქ მაართათ ეშართეს ალპეფიშ უმაღალაშ კონკა მონბლანშა (4808 მ). სოსიურქ დუდშე ეშართჷ ანდაშა ალპიშ გვალაშ კონკეფშა. ირკვიენდჷ თაშნეშე ჯიშთეფშე, 1779-1796 წანეფს ნოხანდიშ „ალპეფშა შარალუაშ“ გჷშულაშ უკული დირცხუ გლაციოლოგიაქ. სოსიურქ ალპეფს ატარჷ მეტეოროლოგიური, გეოლოგიური დო გლაციოლოგიური დოკვირაფეფი.

შვეიცარიას რკვიეფს ატარენდჷ ჯეიმზ დევიდ ფორბზი. შანულამი გეოლოგიური დაკვირებეფი აწარმეს არნოლდ ეშერქ დო ალბერტ ჰეიმქ.

1811 წანას კონკა იუნგფრაუშა (4158 მ) ეშართეს ჯიმალეფ რუდოლფ დო იერონიმ მაიერეფქ. ართი წანაშ უკული ეშულაქ მინწყუ ფინსტერაარჰორნშა. შანულამი რდჷ თაშნეშე გოტლიბ სამუელ სტადერიშ დო პიერ-ჟან ედუარდ დესორიშ პიონერული დოკვირაფეფი ალპეფს. მაართა ჩინებული ინგლისარი ალპინისტი, ნამუთ შარენდჷ ალპეფს, რდჷ მარკ ბიუფოი, ნამუქჷთ მაოთხაშა ეჭოფუ კონკა მონბლანი.

ბჟაეიოლ ალპეფს შანულამ რკვიეფქ დიჭყჷ თიშ უკული, მუთ ეშულაქ იხორციალჷ კონკა გროსგლოკნორშა, 1800 წანას. 1855 წანაშ 1 მარაშინათუთას ინგლისარ ჩარლზ ჰადსონქ ეშართმჷ დიუფურის პიკშა.

ალპინიზმიქ დირსხუ ალპეფიშ გვალეფს, მუჟამსჷთ ეშულაქ იხორციალჷ მონბლანშა. ალპინიზმის დუდშე ქიმიაჩჷ ჟირ გეზაქ — წიმინდე სპორტული დო მენცარული, გჷმორინაფაშ ღანკით. ჟაკ ბალმიშ დო მიშელ პაკარიშ მონბლანშა ეშულაშ უკული ალპინიზმიქ ფეიკარას გევითარჷ, დირცხუ ალპინისტეფიშ საგანგებო აკოართაფეფქ — ალპური კლუბეფქ.

ტურიზმი

კენიგზეე, ბავარია.

ზოთონჯიშ ტურიზმი ალპეფს.

ალპეფი ტურიზმიშ პოპულარული აბანი რე. გოპატჷნაფილი რე ზარხულიშ დო ზოთონჯიშ ტურიზმი. ქირსეთუთაშე პირელიშ მეკოროცხუათ გოვითარაფილი რე ზოთონჯიშ სახეობეფიშ სპორტი (თხილამურეფი, სნოუბორდი, მარხილეფი დო შხვა). ზარხულს ალპეფს პოპულარული რე ველოსიპედეფით რულა, პარაპლანი დო შხვა; ტობეფს აქტუალური რე სერფინგი.

დოხორელ პუნქტეფშე ეიოშანალი რე შვეიცარიაშ ართ-ართი არძაშე ჩინებული კურორტი ცერმატი, სოდეთ გოვითარაფილი რე გჷშაკერძაფილო თხილამურეფით კატაობა. ჩინებული ოგვალე-ოთხილამურე კურორტი რე დავოსი, ნამუთ ზუღაშ დონეშე 1560 მეტრაშ სიმაღალას იდვალუაფუ. ანდა ჩინებული კურორტი რე იტალიაშ ალპეფს.

ტობეფშე არძაშე შანულამეფი რე: კომოშ ტობა, გარდაშ ტობა, ჟენევაშ ტობა, ბოდენზეე დო შხვეფი, ნამუეფით შანულამი ოკურორტე აბანეფი რენა. ჟენევაშ ტობაშ ოორუე ღოზის პირობითო უძახჷნა შვეიცარიაშ რივიერას.

ტრანსპორტი

მონბლანიშ გვირაბი, იტალიაშ განშე

ალპეფიშ ოლარჭაია დო ქჷრქე ფერდეფი წჷმარინუანდჷ ტრანსპორტიზაციაშ დიდი ხანიშ ბარიერს. კელტეფიშ ბორჯიშე დოჭყაფილი ამდღარშახ ალპეფიშ ჸალაიბონეფი იზოლირაფილი ლეხერეფიშ მიმარსხუაფალ არხეფს წჷმარინუანდეს. გინაულარეფქ ევოლუცია განიცადეს, წოხოლე უბრალო შარეფს ქართჷდეს და, ამდღარშო თინეფი წჷმორინაფილი რენა ბერჯეკი ოფორუთ დო მიარერიცხუანი მაგისტრალეფით. თიცალი პუნქტეფი, მუჭომეფით რე მაგალითო კური ბჟაეიოლ შვეიცარიას, წჷმარინუანდჷ რეგიონს კოორდინაციულ ცენტრის მიარერიცხუან გინაულარეფშო, დოხორელი რდჷ დიო ხოლო 5000 წანაშ წოხოლე. ცენტრალურ შვეიცარიაშ კურორტ ანდერმატიქ ხოლო თეშ მაგურ სიტუაციას იფორმირჷ.

რკინაშშარეფიშ დო მოგვიანაფათ ურელსო ტრანსპორტიშ ფორმირაფათ ითუ ალპეფიშ დიდი რეგიონეფიშ გჷშართუალაქ. ალპეფს გოჸონაფილი რე ორკინაშშარე დო ოავტომობილე შარა. შვეიცარიაშ ალპეფს ეიოშანალი რე: სიმპლონიშ გვირაბი, ალბულაშ გვირაბი, გოტარდიშ ობაზისე გვირაბი დო გოტარდიშ ორკინაშშარე გვირაბი.

ჸალაიბონეფი

ალპეფს ოშობათ ჸალაიბონი (უღელტეხილი ქორთ.) რე. მიარე გინაულარიშ თუდო გოონაფილი რე ოავტომობილე დო ორკინაშშარე გვირაბეფი.

ალპეფიშ არძაშე ჩინებული ჸალაიბონეფიშ ერკებული

ჯოხო	სიმაღალა	ქჷნდჷრი	ჯოხო	სიმაღალა	ქჷნდჷრი
დიდი სენ-ბერნარი	2469 მ	პენინიშ ალპეფი	მორჩილი სენ-ბერნარი	2188 მ	გრაიშ ალპეფი
სიმპლონი	2005 მ	პენინიშ ალპეფი	სენ-გოტარდი	2108 მ	ლეპონტინიშ ალპეფი
სან-ბერნარდინო	2065 მ	ლეპონტინიშ ალპეფი	ბრენერი	1371 მ	ეცტალიშ ალპეფი
მონ-სენი	2083 მ	კოტიშ ალპეფი/გრაიშ ალპეფი	ტენდა	1870 მ	ზუღაშპიჯიშ ალპეფი
ფრეჟიუსი	2538 მ	კოტიშ ალპეფი	ბერნინა	2328 მ	ბერნინიშ ქჷნდჷრი
გრიმზელი	2165 მ	ბერნიშ ალპეფი	გროსე-შაიდეგი	1962 მ	ბერნიშ ალპეფი
სელა	2244 მ	დოლომიტეფი	კლაუზენი	1948 მ	შვეიცარიაშ ალპეფი
უმბრაილი	2501 მ	ორტლერიშ მასივი	სეპტიმერი	2310 მ	შვეიცარიაშ ალპეფი
იუნგფრაუიოხი	3471 მ	ბერნიშ ალპეფი	პანიქსი	2407 მ	გლარნიშ ალპეფი

ოშარე გვირაბეფი

თარი ქჷნდჷრი, ბჟადალშე ბჟაეიოლჸურე:

ჯოხოდვალა	აბანდვალა	ქიანეფი	სიგინძა (კმ)
კოლ-დე-ტენდეშ ოშარე გვირაბი	ტენდე — კუნეო	საფრანგეთი, იტალია	3.2
ფრეიუსიშ ოშარე გვირაბი	მოდანი — სუზა	საფრანგეთი, იტალია	12.9
მონბლანიშ გვირაბი	შამონი — კურმაიორი	საფრანგეთი, იტალია	11.6
დიდი სენ-ბერნარიშ გვირაბი	მარტინი — აოსტა	შვეიცარია, იტალია	5.9
გოტარდიშ ოშარე გვირაბი	გეშენენი — აიროლო	შვეიცარია	17
სან-ბერნარდინოშ გვირაბი	შპლიუგენი — ბელინცონა	შვეიცარია	7.7
ფელბერტაუერნიშ გვირაბი	მიტერზილი — ლიენცი	ავსტრია	5.3
ტაუერნიშ ოშარე გვირაბი	ებენი — სანქტ-მიხელი	ავსტრია	6.4

ორკინაშშარე გინაულარეფი დო გვირაბეფი

თარი ქჷნდჷრი, ბჟადალშე ბჟაეიოლჸურე:

ჯოხოდვალა	აბანდვალა	ქიანეფი	სიგინძა (კმ)
კოლე დი კადიბონა	ჸალაიბონი	სავონა — ჩევა	იტალია		436
დე ტენდეშ გვირაბი	გვირაბი	ტენდე — კუნეო	საფრანგეთი, იტალია	8.1
ფრეიუსიშ ორკინაშშარე გვირაბი	გვირაბი	მოდანე — სუზა	საფრანგეთი, იტალია	13.7
სიმპლონიშ გვირაბი	გვირაბი	ბრიგი — დომოდოსოლა	შვეიცარია, იტალია	19.8
ობერალპიშ ჸალაიბონი	ჸალაიბონი	ანდერმატი — დისენტისი	შვეიცარია		2044
გოტარდიშ ორკინაშშარე გვირაბი	გვირაბი	გეშენენი — აიროლო	შვეიცარია	15
ბერნინიშ ჸალაიბონი	ჸალაიბონი	პონტრეზინა — ტირანო	შვეიცარია		2323
ბრენერიშ ჸალაიბონი	ჸალაიბონი	ინსბრუკი — შტერცინგი	ავსტრია, იტალია		1370
ტაუერნიშ გვირაბი	გვირაბი	ბად-გაშტაინი — ობერფელახი	ავსტრია	8.6
შობერიშ ჸალაიბონი	ჸალაიბონი	ლიცენი — ლეობენი	ავსტრია		849
პრებიჩლიშ ჸალაიბონი	ჸალაიბონი	აიზენერცი — ლეობენი	ავსტრია		1204
ზემერინგიშ ჸალაიბონი	გვირაბი	გლოგნიცი — მიურცუშლაგი	ავსტრია	1.5	965

გალერეა

• 
  მონტე-როზა, 4634 მ
• 
  მატერჰორნი, 4478 მ
• 
  დიდი სენ-ბერნარიშ ჸალაიბონი
• 
  ალეჩიშ ჯიშთი
• 
  კომოშ ტბა
• 
  წყარმალუ ადიჯე
• 
  ალპური მიხაკი
• 
  ჭკუტკვარია
• 
  ალპური ხარაბუზა
• 
  ალპური ზაზუნა

ქოძირით თაშნეშე

• ალპინარიუმი
• ალპინიადა
• ალპინიზმი
• ალპინოტიპური დოჭიროკუა
• ალპური ორტყაფუ
• ალპური კლუბი
• ალპური დოლო
• ალპური მეურნობა
• ალპური მაჸოთამალეფი
• ალპური რასა
• ალპური ტიპიშ რელიეფი
• ალპეფიშ პრეისტორიული ნოხორეფი

რესურსეფი ინტერნეტის

ვიკიოწკარუეს^? რე ხასჷლა თემაშენ:

ალპები

• ალპეფი — ენციკლოპედია ბრიტანიკა (ინგლისური)
• ალპეფი — დიდი სხუნუეფიშ ენციკლოპედია Archived 2014-07-07 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine.

1. კოროცხუაფონი ერკებულიშ ელემენტი

{{ქიანაშ მუნაჩემეფი {{{1}}} | country flaglink2 | variant = | size = | name = | altlink = მორაგბეეფიშ ერუანული ნაკორობა | altvar = rugby }}

• Satellite photo of the Alps, taken on 31 August 2005 by MODIS aboard Terra (ინგლ.)
• Artistic landscapes of the Western Alps Archived 2011-09-02 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine. (ინგლ.)
• A virtual visit of Western Alps with 360° panoramic images Archived 2008-12-28 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine. (ინგლ.)
• A online picture collection of the Alps Archived 2014-01-03 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine. More than 2000 pictures of climbing, backcountry skiing, hiking, landscape
• Photos and paintings of the Alps (ინგლ.)
• Official website of the Alpine Space Programme This EU co-funded programme co-finances transnational projects in the Alpine region (ინგლ.)

ლიტერატურა

• Penck A., Brückner E., Die Alpen im Eiszeitalter, Bd 1 — 3, Lpz.,1909;
• Machatschek, F., Die Alpen, Leipzig, 1916;
• Heim A., Geologie der Schweiz, Bd 1 — 2, Lpz., 1921 — 22;
• Kober L., Bau und Entstehung der Alpen, Berlin., 1923;
• Penck A., Das Antlitz der Alpen (Die Naturwissenschaft) 1924;
• Staub R., Der Bau der Alpen., 1924;
• Sölch J., Das Formenbild der Alpen., 1925;
• Martonne E. de, Les Alpes, P., 1926;
• Richter M., Morphologie und junge Bewegungen beiderseits vom nördlichen Alpenrand., 1932;
• Blanchard R., Les Alpes occidentales, t. 1 — 7, P., 1938 — 56;
• Vanili M., Le Alpi, Torino, 1946;
• Godefroy R., La nature alpine. Exposé de géographic physique, 2 ed. P., 1948;
• Kraus E., Die Baugeschichte der Alpen, Bd 1 — 2, B., 1951.
• Мартонн Э., Центральная Европа, пер. с франц., М., 1938;
• Добрынин Б. Ф., физическая география Западной Европы, М., 1948;
• Белоусов В. В., Гзовский М. В., Горячев А. В., О структуре Восточных Альп в связи с некоторыми общими тектоническими представлениями, "Бюлл. * Московского общества испытателей природы. Новая серия", 1951, т. 26, в. 1;
• Хуттенлохер Х. Ф., Оруденение Западных Альп, его временная и пространственная классификация, в сб.: Рудные регенерированные месторождения, пер. с нем., франц., польск., М., 1957;
• Тектоника Европы. Объяснительная записка к Международной тектонической карте Европы, М., 1964;
• Трюмпи Р., Тектоническое развитие Центральных и Западных Альп, в сб.: Тектоника Альпийской области, М., 1965;

სქოლიო