შვეიცარია

შვეიცარიაშ კონფედერაცია
შვეიცარიაშ კონფედერაცია (შხვა ოფიციალურ დო ლათინურ ნინეფშა) გერმ. Schweizerische Eidgenossenschaft ; ფრანგ. Confédération suisse ; იტალ. Confederazione Svizzera ; რომან. Confederaziun svizra ; ლათ. Confoederatio Helvetica ; ; შვეიცარია
	დევიზი: (ტრადიციული); ლათ. "Unus pro omnibus, omnes pro uno"; "ართი არძაშო, არძა ართიშო"
	ჰიმნი: "შვეიცარიაშ ჰიმნი" ;
	შვეიცარიაშ ორენი
ნანანოღა	ვა რე (დე იურე); ბერნი (დე ფაქტო); 46°57′ ოორ. გ. 7°27′ ელ. გ. /
უკაბეტაში ნოღა	ციურიხი
ოფიციალური ნინა(ეფი)	გერმანული, ფრანგული, იტალიური, რეტორომანული
რელიგია	56.0% ქირსიანობა 30.7% კათოლიციზმი; 19.5% პროტესტანტიზმი; 5.8% შხვა ქირსიანეფი; ; 35.6% ვა რელიგიური; 5.9% ისლამი; 1.6% შხვა რელიგია; 0.9% უგამუ;
თარობა	ფედერალური ანდაპარტიულ დირექტიულ რესპუბლიკა
ფართობი
მახორობა
ედპ (ჸუპ)	2025 ფასებათ
აგი (2023)	0.970 (ძალამი მაღალი) (2-ა)
ვალუტა	შვეიცარიული ფრანკი (CHF)
ბორჯიშ ორტყაფუ	UTC+1
ქიანაშ კოდი	CH
Internet TLD	.ch, .swiss
ოტელეფონე კოდი	+41
	შვეიცარიაშ რუკა

„შვეიცარიაშ კონფედერაცია“ თე სტატიაშა გინმურს. შხვა შანულობაშ გეშა ქძ. შვეიცარიაშ კონფედერაცია (მიარეშანულამი).

შვეიცარია (გერმ. Schweiz^ⓘ, ფრანგ. Suisse^ⓘ, იტალ. Svizzera^ⓘ, რეტორომანული Svizra), ოფიციალურო შვეიცარიაშ კონფედერაცია (ლათ. Confoederatio Helvetica, გერმ. Schweizerische Eidgenossenschaft^ⓘ, ფრანგ. Confédération suisse^ⓘ, იტალ. Confederazione Svizzera) — ზუღაშ კარშა გიშალიშ უღვენ სახენწჷფო, ნამუთ იდვალუაფუ ცენტრალურ, ბჟადალ დო ობჟათე ევროპაშ აკართაფუს.^{[კომ. 2]}^[3]^{[გეძახინი 1]} ოორუეშე უხურგანს გერმანია, ბჟადალშე — საფრანგეთი, ბჟაეიოლშე — ავსტრია დო ლიხტენშტაინი, ობჟათეშე — იტალია. ქიანა გეოგრაფიულო იდვალუაფუ ალპეფიშ, შვეიცარიაშ პლატოშ დო იურაშ გვალეფს შქას; ალპეფს შვეიცარიაშ ტერიტორიაშ უმენატშობა უკებუ, მუჟანსჷთ ქიანაშ 9 მილიონიან მახორობაშე უმენტაშ პლატოს ოხორანს, სოდე იდვალუაფუ ქიანაშ უკაბეტაშ ნოღეფი დო ეკონომიკურ ცენტრეფი, თინეფს შქას: ციურიხი, ჟენევა, ლოზანა, ვინტერთური დო ლუცერნი.^[6]

შვეიცარია რე ფედერაციულ რესპუბლიკა, ნამუთ აკმოდირთუ 26 კანტონშე, ფედერალურ თარობაშ შტაბ-ორენით ფედერალურ ნოღა ბერნს.^{[კომ. 1]}^[2]^[1] ქიანა იკათუანს ოთხ თარ ნინაშობურ დო კულტურულ რეგიონს — გერმანულ, ფრანგულ, იტალიურ დო რეტორომანულ, ნამუთ ოძირანს მულტილინგვიზმიშ დო კულტურულ პლურალიზმიშ განწეხანიშ ტრადიციას. კულტურულ ანდაკორობამობაშ უმკუჯინალო, ერუანულ იდენტობა ძალამ აკოჭოფილო სქიდუ, ნამუეფჷთ გერსხუ თიჯგურა ართამ ისტორიულ ულირს დო ართამ ღებეფს, მუჭომეფით რე ფედერალიზმი, ბონ დემოკარტია,^[7] დო ალპურ სიმბოლიზმი.^[8]^[9] შვეიცარულ იდენტობა ნინაშ, ეთნიკურობაშ დო რელიგიაშ ჟილე გერე, ნამუშ გეშა შვეიცარიაშა უჯოხონა Willensnation („ნებაშ ჸოფაშ ერი“) დო ვართ ტრადიციულ ერუანულ სახენწჷფო.^[10]

შვეიცარია ოდუდეს ეთმეჭოფუნს ჯვეშ შვეიცარიაშ კონფედერაციაშე, ნამუქჷთ გიჭყჷ გვიან შქა ოშწანურეფს მუჭოთ დუდოთხილუე დო სავაჭრე რსხუ; ქიანაშ დჷმარსხუაფალ დოკუმენტო იკოროცხუ 1291 წანაშ ფედერალურ ქარტია. კონფედერაცია ირიათო გითმიძინანდჷ დო აკმიკათუდჷ, გალენურ ოშქურანჯობეფიშ დო დინოხლენ პოლიტიკურ დო რელიგიურ აწორინეფიშ უმკუჯინალო. შვეიცარიაშ ზოხორინალა საღორონთო რომიშ იმპერიაშე ოფიციალურო აღიარაფილქ იჸუ 1648 წანაშ ვესტფალიაშ ზეთ. კონფედერაცია ორდოიან თეხანურ ბორჯიშ მუსხირენ რესპუბლიკაშე ართ-ართ რდჷ დო აკა, სან-მარინოშ მოხ, ნამუქჷთ ნაპოლეონიშ ლჷმეფს გინუსქიდჷნ.^[11] შვეიცარია დუდგამაგე სახენწჷფოეფიშ რშვილო სქიდუდჷ 1798 წანაშახ, მუჟანსჷთ რევოლუციურ საფრანგეთიქ გემნაკათჷ ქიანას დო გენშეღჷ ცენტრალიზებულ ჰელვეციაშ რესპუბლიკა. 1803 წანას ნაპოლეონქ გაუქვუ რესპუბლიკა დო კჷნე დართინუ კონფედერაცია. ნაპოლეონიშ ლჷმეფიშ უკული, შვეიცარიაქ კჷნე დირთინუ მუშ რევოლუციაშახიან სისტემა, მარა 1830 წანას მაძინე აკორთაფაქ დო კონფლიქტიქ აშუ ლიბერალურ დო კონსერვატიულ ყარაფეფს შქას, ნამუქჷთ გეთუ 1848 წანას ახალ კონსტიტუციაშ მეღებათ, თეშნერო მიშაღალირქ იჸუ თეხანურ ფედერალურ სისტემაქ დო თიჯგურა პრინციპეფქ, მუჭომეფით რე ინდივიდუალურ ნებეფი, ხემანჭუაფაშ დორთუალა დო საპარლამენტო ბიკამერალიზმი.

XVI ოშწანურაშე ქიანა გეჸუნს აკოანჯარაფილ ნეიტრალიტეტიშ პოლიტიკას დო 1815 წანაშე ერეფოშქაშე ლჷმეფს ვაკათჷ. 1964 წანას ქიანაქ ქაკათჷ ევროპაშ სხუნუს, 2002 წანას — გოეროს. ქიანა მანჯენს აქტიური გალენურ პოლიტიკას, თინეფს შქას თინჩალურ დო გოლობალურ გამაგალას აქტიურ კათაფათ. შვეიცარია რე ჭითა ჯვარიშ ომასქერე, თაშნეშე თაქ იდვალუაფუ კაბეტ ერეფოშქაშე ორგანიზაციეფიშ უმენტაშობაშ შტაბ-ორენეფ დო ოფისეფი, თინეფს შქას მვო, მჭო, ხეო, ფიფა, მეფ დო გოერო. შვეიცარია რე დუდიშული ვაჭრუაშ ევროპული ასოციაციაშ ართ-ართ დჷმარსხუაფალი, თაშნეშე ოკათუ ევროპაშ ართამ ბაზარს დო შენგენიშ ზონას. შვეიცარია მიშმურს მოსოფელიშ არძაშე წუმოძინელ ქიანეფშა, ნამუსჷთ ართ შურ მახორუშა სიდინდარეშ არძაშე უმაღალაში ნომინალურ დონე უღჷნ^[12] დო ართ შურ მახორუშა ედომუშამი დინოხოლენი პროდუქტიშ (ედპ) მეჯინათ მოსოფელს მაბრუო აბანს რე.^[13]^[14] ქიანა დომინირენს მაღალ შედეგეფით მუზმარენ ერეფოშქაშე მაძირაფალით, თინეფს შქას ეკონომიკურ კონკურენტმოღეობაშ, დემოკრატიულ გამაგალაშ დო პრესაშ დუდიშულაშჸურე. ციურიხი, ჟენევა დო ბაზელი ლიდერ პოზიციეფს იკენა რინაშ ხარისხით,^[15]^[16] მარა რინაშ უმაღალაშ ხარჯეფით.^[17] შვეიცარიას უღჷ ქიახანიშ საბანკო დო ფინანსურ სექტორი, წუმოძინელ ფარმაცევტულ დო ბიოტექნოლოგიურ ინდუსტრიეფი, თაშნეშე სათეფიშ კეთებაშ, ზუსტ ინჟინერიაშ დო ტექნოლოგიეფიშ ჸონიერ ტრადიცია. ქიანა ჩინებულ რე შოკოლათიშ დო ჸვალიშ წარმებათ, ჯგირო წუმოძინელ ტურიზმიშ ინდუსტრიათ დო მაძინე სტარტაპ სექტორით.

სახენწჷფო

სახენწჷფო სისტემა — ფედერაციული ოპარლამენტე რესპუბლიკა.
სახენწჷფოშ მადუდე — პრეზიდენტი.
კანონიშდუმადვალუ ორგანო — ჟირპალატამი პარლამენტი (46+200 მაკათური).

ადმინისტრაციული დორთუალა

შვეიცარია ირთუ 26 კანტონო (canton; cantone; kanton). შვეიცარიაშ კანტონეფი ლინგვისტური არეალეფიშ მეჯინათ:

გერმანული ნინაშ არანი: აარგაუ - აპენცელი - ბაზელი - ბრუნენი - გლარუსი - დისტალი - ზოლოტურნი - ლუცერნი - ნიდვალდენი - ობვალდენი - სანკტ-გალენი - ტურგაუ - უნტერვალდენი - შაფჰაუზენი - შვიცი - ციურიხი - ცუგი - ჰერისაუ
გერმანულ-ფრანგული ნინაშ არანი: ბერნი - ვალე
გერმანულ-რეტორომანული ნინაშ არანი: გრაუბიუნდენი
ფრანგული ნინაშ არანი: ვო - ნოშატელი - ჟენევა - ჟურა - ფრიბური
იტალიური ნინაშ არანი: ტიჩინო

რესურსეფი ინტერნეტის

The Federal Authorities of the Swiss Confederation
Swissworld.org, Switzerland's information portal Archived 2004-06-26 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine.
Swiss Statistics at the Swiss Federal Statistical Office.
Chief of State and Cabinet Members Archived 2009-01-14 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine.

გეოგრაფია

Federal Office of Topography Archived 2014-10-12 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine.
Searchable interactive map (search.ch)

ისტორია

(გერმანული) (ფრანგული) (იტალიური) Historical Dictionary of Switzerland
Swiss American Historical Society Archived 2018-12-19 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine.

ნინეფი

swiss-linguistics.com Archived 2012-04-22 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine. , a portal on current linguistic research in Switzerland.

კომენტარეფი

↑ ^1.0 ^1.1 ბერნი მიშინუაფუ მუჭოთ „ფედერალური ნოღა“ (გერმ. Bundesstadt; ფრანგ. ville fédérale; იტალ. città federale; რომან. citad federala). შვეიცარიაშ კანონდვალუა ვაგჷმოთანჯუნს ნანანოღას მუჭოთ თაშინ, მარა ფედერალურ პარლამენტ დო თარობა იდვალუაფჷნა ნოღა ბერნის, მუჟანსჷთ შხვა ფედერალურ ინსტიტუტეფი, მუჭომეფით რე ფედერალურ სასამართალოეფ იდვალაუფჷნა შხვა ნოღეფს (ბელინცონა, ლოზანა, ლუცერნი, ნევშატელი, სანქტ-გალენი დო თ.უ.).
↑ რე მუსხირენ გოსხუნუა. ქოძირით შვეიცარიაშ გეოგრაფია#ბჟადალი დო ვარინ ცენტრალური ევროპა.

გეძახინი

↑ ტიჩინოშ კანტონს კანკალეშა ობჟათე ევროპას მიორხველანა. კანტონ ოდვალუაფუ უმენტაშო ალპეფიშ ობჟათე კართეს (წყარმალუ პოშ ღანჩოს).^[4]^[5]

სქოლიო

↑ ^1.0 ^1.1 შვეიცარია — სტატია შვეიცარიაშ ისტორიულ ლექსიკონშე(გერ.)(ფრანგ.)(იტა.)
↑ ^2.0 ^2.1 Holenstein, André (2012). „Die Hauptstadt existiert nicht“ (de). UniPress – Forschung und Wissenschaft an der Universität Bern 152 (Sonderfall Hauptstatdtregion): ხს. 16–19. DOI:10.7892/boris.41280. “Als 1848 ein politisch-administratives Zentrum für den neuen Bundesstaat zu bestimmen war, verzichteten die Verfassungsväter darauf, eine Hauptstadt der Schweiz zu bezeichnen und formulierten stattdessen in Artikel 108: "Alles, was sich auf den Sitz der Bundesbehörden bezieht, ist Gegenstand der Bundesgesetzgebung." Die Bundesstadt ist also nicht mehr und nicht weniger als der Sitz der Bundesbehörden.”
↑ (22 April 2012) Global Environment: Water, Air, and Geochemical Cycles – Second Edition (en). Princeton University Press. ISBN 978-1-4008-4276-6.
↑ James Redfern (1971). A Lexical Study of Raeto-Romance and Contiguous Italian Dialect Areas. Mouton Publishers, ხს. 38. ISBN 9783110824841. „ტიჩინოშ კანტონს კანკალეშა ობჟათე ევროპას მიორხველანა. კანტონ ოდვალუაფუ უმენტაშო ალპეფიშ ობჟათე კართეს (წყარმალუ პოშ ღანჩოს).The canton of the Ticino marks the geographic descent from high Alps to plain and is, therefore, a land of climatic as well as linguistic transition, where heat and abundant moisture favor almonds, figs, and all the fruits common to southern Europe, except the olive.“
↑ OECD (2002). OECD Territorial Reviews: Switzerland 2002. OECD Publishing, ხს. 80. ISBN 9789264160651. „The Regio Insubrica spreads over three Italian provinces (Verbano-Cusio Ossola, Varese, Como) and the Swiss canton of Ticino. The national border cuts across a culturally and geographically homogenous territory. The region is peripheral for both countries, but it is an essential pole of communication between Northern and Southern Europe.“
↑ BFS: 9 Millionen Menschen in der Schweiz – 20 Minuten (20 September 2023). კითხირიშ თარიღი: 20 September 2023.
↑ Vatter, Adrian (2014). Das politische System der Schweiz, Studienkurs Politikwissenschaft (de). Baden-Baden: UTB Verlag. ISBN 978-3-8252-4011-0.
↑ Zimmer, Oliver (12 January 2004). „In Search of Natural Identity: Alpine Landscape and the Reconstruction of the Swiss Nation“. Comparative Studies in Society and History 40 (4): ხს. 637–665. DOI:10.1017/S0010417598001686.
↑ Lang, Josef. “Die Alpen als Ideologie“, Tages-Anzeiger, 14 December 2015. კითხირიშ თარიღი: 14 December 2015. (de)
↑ Schmock, Nico (30 January 2019). Die Schweiz als "Willensnation"? Die Kernelemente des Schweizer Selbstverständnisses (de). GRIN Verlag. ISBN 978-3-668-87199-1.
↑ Switzerland - Alps, Neutrality, Confederation | Britannica (en) (2024-12-13). კითხირიშ თარიღი: 2024-12-15.
↑ Global wealth databook 2019. Credit Suisse. კითხირიშ თარიღი: 17 June 2020.Archived . The country data comes from Table 3.1 on page 117. The region data comes from the end of that table on page 120.
↑ Ghosh, Subir (9 October 2010). US is still by far the richest country, China fastest growing. კითხირიშ თარიღი: 14 December 2015.
↑ Bowers, Simon. “Franc's rise puts Swiss top of rich list“, The Guardian, 19 October 2011. კითხირიშ თარიღი: 14 December 2015.
↑ Bachmann, Helena. “Looking for a better quality of life? Try these three Swiss cities“, USA Today, 23 March 2018. კითხირიშ თარიღი: 14 January 2021.
↑ Taylor, Chloe. “These cities offer the best quality of life in the world, according to Deutsche Bank“, CNBC, 20 May 2019. კითხირიშ თარიღი: 14 January 2021.
↑ “Coronavirus: Paris and Zurich become world's most expensive cities to live in because of COVID-19“, Euronews, 18 November 2020. კითხირიშ თარიღი: 14 January 2021.

R

[fedcit-1] 1.0 ^1.1 ბერნი მიშინუაფუ მუჭოთ „ფედერალური ნოღა“ (გერმ. Bundesstadt; ფრანგ. ville fédérale; იტალ. città federale; რომან. citad federala). შვეიცარიაშ კანონდვალუა ვაგჷმოთანჯუნს ნანანოღას მუჭოთ თაშინ, მარა ფედერალურ პარლამენტ დო თარობა იდვალუაფჷნა ნოღა ბერნის, მუჟანსჷთ შხვა ფედერალურ ინსტიტუტეფი, მუჭომეფით რე ფედერალურ სასამართალოეფ იდვალაუფჷნა შხვა ნოღეფს (ბელინცონა, ლოზანა, ლუცერნი, ნევშატელი, სანქტ-გალენი დო თ.უ.).

[CH_definition-4] რე მუსხირენ გოსხუნუა. ქოძირით შვეიცარიაშ გეოგრაფია#ბჟადალი დო ვარინ ცენტრალური ევროპა.

[8] ტიჩინოშ კანტონს კანკალეშა ობჟათე ევროპას მიორხველანა. კანტონ ოდვალუაფუ უმენტაშო ალპეფიშ ობჟათე კართეს (წყარმალუ პოშ ღანჩოს).^[4]^[5]

[Bundesstadt-2] 1.0 ^1.1 შვეიცარია — სტატია შვეიცარიაშ ისტორიულ ლექსიკონშე(გერ.)(ფრანგ.)(იტა.)

[deFacto-3] 2.0 ^2.1 Holenstein, André (2012). „Die Hauptstadt existiert nicht“ (de). UniPress – Forschung und Wissenschaft an der Universität Bern 152 (Sonderfall Hauptstatdtregion): ხს. 16–19. DOI:10.7892/boris.41280. “Als 1848 ein politisch-administratives Zentrum für den neuen Bundesstaat zu bestimmen war, verzichteten die Verfassungsväter darauf, eine Hauptstadt der Schweiz zu bezeichnen und formulierten stattdessen in Artikel 108: "Alles, was sich auf den Sitz der Bundesbehörden bezieht, ist Gegenstand der Bundesgesetzgebung." Die Bundesstadt ist also nicht mehr und nicht weniger als der Sitz der Bundesbehörden.”

[5] (22 April 2012) Global Environment: Water, Air, and Geochemical Cycles – Second Edition (en). Princeton University Press. ISBN 978-1-4008-4276-6.

[6] James Redfern (1971). A Lexical Study of Raeto-Romance and Contiguous Italian Dialect Areas. Mouton Publishers, ხს. 38. ISBN 9783110824841. „ტიჩინოშ კანტონს კანკალეშა ობჟათე ევროპას მიორხველანა. კანტონ ოდვალუაფუ უმენტაშო ალპეფიშ ობჟათე კართეს (წყარმალუ პოშ ღანჩოს).The canton of the Ticino marks the geographic descent from high Alps to plain and is, therefore, a land of climatic as well as linguistic transition, where heat and abundant moisture favor almonds, figs, and all the fruits common to southern Europe, except the olive.“

[7] OECD (2002). OECD Territorial Reviews: Switzerland 2002. OECD Publishing, ხს. 80. ISBN 9789264160651. „The Regio Insubrica spreads over three Italian provinces (Verbano-Cusio Ossola, Varese, Como) and the Swiss canton of Ticino. The national border cuts across a culturally and geographically homogenous territory. The region is peripheral for both countries, but it is an essential pole of communication between Northern and Southern Europe.“

[20min.ch-9] BFS: 9 Millionen Menschen in der Schweiz – 20 Minuten (20 September 2023). კითხირიშ თარიღი: 20 September 2023.

[10] Vatter, Adrian (2014). Das politische System der Schweiz, Studienkurs Politikwissenschaft (de). Baden-Baden: UTB Verlag. ISBN 978-3-8252-4011-0.

[Zimmer-2004-11] Zimmer, Oliver (12 January 2004). „In Search of Natural Identity: Alpine Landscape and the Reconstruction of the Swiss Nation“. Comparative Studies in Society and History 40 (4): ხს. 637–665. DOI:10.1017/S0010417598001686.

[12] Lang, Josef. “Die Alpen als Ideologie“, Tages-Anzeiger, 14 December 2015. კითხირიშ თარიღი: 14 December 2015. (de)

[13] Schmock, Nico (30 January 2019). Die Schweiz als "Willensnation"? Die Kernelemente des Schweizer Selbstverständnisses (de). GRIN Verlag. ISBN 978-3-668-87199-1.

[14] Switzerland - Alps, Neutrality, Confederation | Britannica (en) (2024-12-13). კითხირიშ თარიღი: 2024-12-15.

[15] Global wealth databook 2019. Credit Suisse. კითხირიშ თარიღი: 17 June 2020.Archived . The country data comes from Table 3.1 on page 117. The region data comes from the end of that table on page 120.

[16] Ghosh, Subir (9 October 2010). US is still by far the richest country, China fastest growing. კითხირიშ თარიღი: 14 December 2015.

[17] Bowers, Simon. “Franc's rise puts Swiss top of rich list“, The Guardian, 19 October 2011. კითხირიშ თარიღი: 14 December 2015.

[18] Bachmann, Helena. “Looking for a better quality of life? Try these three Swiss cities“, USA Today, 23 March 2018. კითხირიშ თარიღი: 14 January 2021.

[19] Taylor, Chloe. “These cities offer the best quality of life in the world, according to Deutsche Bank“, CNBC, 20 May 2019. კითხირიშ თარიღი: 14 January 2021.

[20] “Coronavirus: Paris and Zurich become world's most expensive cities to live in because of COVID-19“, Euronews, 18 November 2020. კითხირიშ თარიღი: 14 January 2021.

[კომ. 1]

[1]

[2]

[კომ. 2]

[3]

[გეძახინი 1]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[4]

[5]