კირიბატი

კირიბატიშ რესპუბლიკა
კირიბატიშ რესპუბლიკა Ribaberikin Kiribati (კირიბ.); Republic of Kiribati (ინგლ.); კირიბატი
	დევიზი: Te Mauri, Te Raoi ao Te Tabomoa; „ჭყანთელუა, თინჩალა დო ჯგირობუა“
	ჰიმნი: Teirake Kaini Kiribati; ?;
	კირიბატიშ ორენი
ნანანოღა	ობჟათე ტარავა; 1°28′ ოორ. გ. 173°02′ ელ. გ. /
უკაბეტაში ნოღა	ობჟათე ტარავა
ოფიციალური ნინა(ეფი)	კირიბატული, ინგლისური
თარობა	რესპუბლიკა
ფართობი
მახორობა
ედპ (ჸუპ)	2023 ფასებათ
აგი (2022)	0.628 (ოშქაშე) (137-ა)
ვალუტა	ავსტრალიური დოლარი (AUD)
ბორჯიშ ორტყაფუ	+12, +13, +14
ქიანაშ კოდი	KIR
Internet TLD	.ki
ოტელეფონე კოდი	+686

კირიბატიშ რესპუბლიკა (ინგლ. Republic of Kiribati, გჷმირაგადუაფუ IPA: [ˈkiribas]) — რჩქალი ოკიანეშ სახენწჷფო მიკრონეზიას. ქიანას ოორუეშე უხურგანს მარშალიშ კოკეფიშ დო მიკრონეზიაშ ფედერაციული შტატეფიშ ტერიტორიული წყარეფი, ბჟადალშე დო ობჟთე-ბჟადალშე - ნაურუშ, სოლომონიშ კოკეფიშ დო ტუვალუშ ტერიტორიული წყარეფი, ობჟათე დო ობჟათე-ბჟაეიოლშე - ტოკელაუშ, კუკიშ კოკეფიშ დო საფრანგეთიშ პოლინეზიაშ ტერიტორიული წყარფი. ოორუეშე დო ოორუე-ბჟაეიოლშე უხურგანს რჩქალი ოკიანეშ ნეიტრალურ წყარეფს, თაშნეშე ააშ-იშ გოხოლუაშ მორჩილ კოკეფს. ქიანაშ წყარპიჯიშ ღოზიშ სიგჷნძა - 1143 კმ. გიშაკერძაფილი ეკონომიკური ზონა (გეზ) — დოხოლაფირო 3,5 მილიონი კმ². დინოხოლენი წყარეფი - დოხოლ. 22 კმ ჯინჯიერი ღოზიშე. კირიბატიშ რესპუბლიკაშ აკოდგინალუაშა მიშმურს 33 მორჩილი ატოლი, ნამუშეთ 20 უდუხორუ რე. თინეფშე 16 კოკი დო ატოლი გილბერტიშ კოკეფს რე, 8 კოკი ფენიქსიშ კოკეფს დო 8 კოკი - ლაინიშ კოკეფს. კირიბატიშ ორხველჷ ზოხო მადვალუ კოკი ბანაბა. ედომუშამი ფართობი რე — 812,34 კმ². კირიბატიშ მახორობა — 103 058 ადამიანი.^[4] (2010, ეჭარუა). ნანანოღა - ტარავა. ქიანაქ ზოხორინალა გოართოიანაფილი ომაფეშე გჷმაცხადჷ 1979 წანაშ 12 კვირკვეს, კინე თიმ წანას თის ოფიციალურო გიადჷ ჯოხოქ - კირიბატიშ რესპუბლიკა. 1983 წანას ნძალაშა მიშართჷ ომაჸალობაშ გეშა აპიჯალათ ააშ-შ დო კირიბატიშ რესპუბლიკაშ შქას, მუშ მეჯინათ ააშ ვარიას აცხადენდჷ ლაინიშ დო ფენიქსიშ კოკეფს მადვალუ 14 კოკიშ პრეტენზიაშე დო აღიარჷ თინეფი კირიბატიშ რესპუბლიკაშ აკმადგინალჷ ნორთო.

კოკეფი ტერიტორია იდვალუაფუ ეკვატორიშ ჟირხოლოჸურე დო 180-ა მერიდიანს, ნამუშით კირიბატი მოსოფელს ოთხოლო გვერდოსფეროს ართბორჯულო მადვალუ აკა ქიანა რე: ოორუე, ობჟათე, ბჟადალ დო ბჟაეიოლ გვერდოსფეროეფს.

ეტიმოლოგია

ქიანაშ თეხანური ჯოხოდვალა მოურს გილბერტიშ კოკეფიშ ინგლისურ ჯოხოშე — „Gilbert Islands“, ნამუთ აბანობურ კირიბატულ ნინაშა გჷმითქუალუ მუჭოთ [k iɾ i ː β ˠ a ː s]^?, მარა დინმიჭარუაფუ მუჭოთ Kiribati.

გეოგრაფია

ქოძირით თაშნეშე: კირიბატიშ კოკეფიშ ერკებული

ართამი გეოგრაფია დო გეოლოგია

კირიბატიშ არძა კოკი — ატოლეფი რე (ბანაბაშ კოკი — ეშაკინელი ატოლი). ჩარლზ დარვინიშ თეორიაშ მეჯინათ, ატოლეფქ გჷმიქიმინეს ვულკანური კოკეფიშ ინონწყუალაშ შედეგო, ნამუეფიშ ჯინპიჯის წორწოთ ირდუდეს მარჯანეფი. დიო მიშჷ გონქირაფილი რაქეფიშ ფორმირება, უკული — ბარიერული რაქეფიშ, ნამუეფთ ჭიე-ჭიერთ აკმიფშაფუდჷ მარჯანით. შედეგო აკმიქიმინუდჷ ატოლიშ სქირონი^[5]. მენცარეფქ, მარშალქ დო იაკობსონქ დუშვეს, ნამჷ-და ატოლი ტარავაქ გჷმიქიმინუ დოხოლაფირო 2500 წანაშ კინოხ^[6]. გილბერტიშ კოკეფქ გჷმიქიმინეს მიკრონეზიული ბუგურიაშ გვალეფიშ წყარგიმენ კონკეფს. ფენიქსიშ კოკეფქ — რჩქალი ოკიანეშ ფილაქანიშ ობჟათეშე გვალაშ ქჷნდჷრეფს, ლაინიშ კოკეფი იდვალუაფჷნა ოკიანეშ ჯინპიჯწკჷმა ეშაკინელ წყარგიმენ გვალაშ ქჷნდჷრეფიშ კონკეფს, ნამუთ ბჟაეიოლშე გუთმოხურგანს რჩქალი ოკიანეშ ცენტრალურ ქვიბილს.

კირიბატიშ რესპუბლიკა აკმოდირთუ 32 დაბალი ატოლშე დო 1 ბანაბაშ ეშაკინელ ატოლშე. სქირონიშ ართამი ფართობი რე 812,34 კმ²^[7]. მეძენა ქიანაშ არძაშე ბჟადალშე მადვალუ კოკი დო არძაშე ბჟაეიოლშე მადვალი კოკეფს შქას აკმადგინანს დოხოლაფირო 4000 კმ-ს.

32 ატოლი დო 1 ბანაბაშ კოკი დორთილი რე კოკეფიშ 4 ბუნათ:

16 კოკი მიშმურს გილბერტიშ კოკეფშა, ატოლ ტარავაშამო;
კოკი ბანაბა (თენა ულაგუნე მარჯანიშ კოკი რე, ნამუთ იდვალუაფუ ატოლ ტარავაშე დოხოლაფირო 400 კმ-ით ბჟადალშე, გილბერტიშ კოკეფწკჷმა მეჭედელი სოციალური დო პოლიტიკური რსხუეფიშ გეშა შხირას ისხუნუაფუ, მუჭოთ თე კოკეფიშ ართ-ართი კოკი.) — კოკი ნაურუწკჷმა ახლოს იდვალუაფუ;
8 კოკი მიშმურს ფენიქსიშ კოკეფშა;
8 კომი მიშმურს ლაინიშ კოკეფშა (ვარ-და ცენტრალური პოლინეზიური სპორადეფი) (რაქა კინგმენი, ჯერვისი დო პალმირაშ ატოლი, თაშნეშე მიშმულა ლაინიშ კოკეფშა, მარა ორხველჷნა ააშ-იშ ტერიტორიას.).

გილბერტიშ კოკეფი — კოკეფიშ ბუნა მიკრონეზიაშ ობჟათე-ბჟაეიოლშე. ართამი ფართობი რე — დოხოლაფირო 279 კმ². არქიპელაგიშ ხურგეფს შილებე გიშერთას სუმი გიმენბუნაქ, ნამუეფსჷთ გინორთი უღჷნა ნოლექეფიშ მუდანობათ: გილბერტშ კოკეფიშ ოორუე კოკეფი (მაკინი დო ბუტარიტარი), გილბერტიშ კოკეფიშ ცენტრალური კოკეფი (არძა ატოლი მარაკეიშე არანუკაშახ) დო გილბერტიშ კოკეფიშ ობჟათე კოკეფი (ნონოუტიშე არორაეშახ)^[8]. თე კოკეფიშ ატოლ ტარავაშ ტერიტორიას იდვალუაფუ სახენწჷფოშ ნანანოღა — ობჟათე ტარავა.

გილბერტიშ კოკეფის ბჟაეიოლშე დოხოლაფირო 1480 კმ-ს იდვალუაფუ ფენიქსიშ კოკეფი — არქიპელაგი 9 უდუხორუ დო 1 დოხორელი (კანტონი) ატოლეფშე პოლინეზიას. უკული ბჟაეიოლშე იდვალუაფუ ლაინიშ კოკეფი (ვარ-და ცენტრალური პოლინეზიური სპორადეფი), მოსოფელიშ არძაშე იუკაბეტაში ქირსეშ კოკიშ (ვარ-და კირიტიმატი) დო კირიბატიშ უკიდაშ ბჟაეიოლშე მადვალუ კოკი კაროლაინიშამო.

ლაინიშ კოკეფიშ არძა კოკი, კირიტიმატიშ, ტაბუაერანიშ დო ტერაინაშ კოკეფიშ მოხ დო ფენიქსიშ კოკეფიშ არძა კოკი, ატოლ კანტონიშ მოხ, უდუხორუ რე. ატოლეფს, ნბამუეფჷთ ართიანშე გიშართილი რენა ანდა ინწრო საროტეფით, უმენტაშო უღჷნა ოორუეშე ბჟაეიოლჸურე წჷმოგჷნძარებული ფორმა. კირიბატიშ ატოლეფიშ უმენტაშობას რე მორჩილი ჯიმუამი ლაგუნეფი, ვარ-და ედომუშამო გოხურგელი რე სქირონათ (მუჭოთ ატოლ მარაკეის), ვარ-და ნორთობურო (მუჭოთ ატოლეფს ნონოუტი დო ტაბიტეუეა). მარშალიშ კოკეფწკჷმა დო ტუვალუწკჷმა ალაზჷმაფათ, ლაგუნეფი გილბერტიშ კოკეფს ვა რე ტომბა^[9] (ატოლ ტარავაშ ლაგუნაშ მაქსიმალური სიტომბა რე 25 მეტრი)^[10].

ქიანაშ უმაღალაში ჭურული — უდუხორუ აბანი კოკი ბანაბას (81 მეტრი).

1979 წანაშახ კოკი ბანაბას, სოდე რდჷ მოსოფელიშ ართ-ართი არძაშე უმოსი კაბეტი ფოსფორიტეფიშ ოზირჷნ, მიშჷ ფოსფატეფის მოპალუა, ნამუქჷთ შანულამი ეკოლოგიური პრობლემეფი გჷმიჭანუ. შედეგო თე კოკეფიშ მახორობაშ უმენტაშ ნორთიქ გეგნიხორჷ ფიჯიშ კოკი რამბიშა. თაშნეშე საეგებიო რე, ნამჷ-და კირიბატიშ გიშაკერზაფილი ეკონომიკური ზონაშ ოკიანეშ ქვინჯის რე რკინა-მანგანუმიშ კონკრეციაშ, თაშნეშე კობალტიშ შხუ ნაშაყარუ, მარა ასეშო თინეფიშ მოპალუა ეკონომიკური უღანკობაშ გეშა ვემურს^[11].

ლიტერატურა

ქორთული სხუნუეფიშ ენციკლოპედია, ტ. 5, ხს. 529-530, ქართი, 1980 წანა.

რესურსეფი ინტერნეტის

კირიბატიშ ტურიზმიშ სამინისტროშ ოფიციალური ვებ-ხასჷლა (ინგლისური)
კირიბატიშ ოზუღერესურსეფიშ დო ჩხომჭოფუაშ სამინისტროშ ოფიციალური ვებ-ხასჷლა Archived 2016-01-10 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine. (ინგლისური)
კირიბატიშ სტატისტიკაშ ოფიციალური ვებ-ხასჷლა (ინგლისური)
ინფორმაცია ტურისტეფშო კირიბატიშ გეშა (ინგლისური)
Kiribati National Olympic Committee Archived 2017-10-23 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine.
კირიბატიშ ატლასეფიშ ასოციაცია (ინგლისური)
კირიბატიშ ერუანული რადიო Archived 2007-10-12 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine. (ინგლისური)
კირიბატიშ ადმინისტრაციული დორთუალა (ინგლისური)
Небольшое эссе про кирибатийское каноэ со множеством фотографий (ინგლისური)
აკაერუანული ავიაკომპანიაშ "ეა კირიბატიშ" ვებ-ხასჷლა Archived 2012-03-23 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine. (ინგლისური)
კირიბატიშ რესპუბლიკაშ კონსტიტუცია (ინგლისური)

სქოლიო

↑ The World Factbook. CIA. დოარქივაფილი რე ორიგინალშე 2021-02-08-ს. კითხირიშ თარიღი: 2021-06-29.
↑ About Kiribati. Kiribati National Tourism Office, Government of Kiribati. დოარქივაფილი რე ორიგინალშე 2010-06-26-ს. კითხირიშ თარიღი: 2020-11-20.
↑ Annex A5 — List of countries, territories and currencies. Interinstitutional Style Guide (2020-05-26). დოარქივაფილი რე ორიგინალშე 2018-12-25-ს. კითხირიშ თარიღი: 2020-11-20.
↑ მახორობაშ ეჭარუა (2010) Archived 2013-09-30 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine.
↑ Darwin C.The structure and distribution of coral reefs. — London, 1842.
↑ J. F. Marshall and G. Jacobson. Holocene growth of a mid-Pacific atoll: Tarawa, Kiribati. — Australia, Canberra City: Bureau of Mineral Resources, Geology and Geophysics, 1985
↑ Kiribati National Statistics Office.. Kiribati 2005. Census of population and housing: provisional tables. Table 1. Population by Ethnic group and Island with Land Area and Density.. დოარქივაფილი რე ორიგინალშე 2011-08-10-ს. კითხირიშ თარიღი: 06-05-2007.
↑ Catala, R. L. Report on the Gilbert Islands: some aspects of human ecology. — Atoll Research Bulletin, 1957. — № 59. — 1—187 с.
↑ Richmond, B.Reconnaissance geology of the Gilbert group, Western Kiribati // SOPAC, Technical Report №. 77. — Suva, 1993.
↑ Paulay, G.Benthic ecology and biota of Tarawa Lagoon: influence of equatorial upwelling, circulation, and human predation. — Atoll Research Bulletin, 1985.
↑ Teiwaki, R.Management of marine resources in Kiribati. — Institute of Pacific Studies,University of the South Pacific, Suva, 1988. — 119—140 c.

[1] The World Factbook. CIA. დოარქივაფილი რე ორიგინალშე 2021-02-08-ს. კითხირიშ თარიღი: 2021-06-29.

[2] About Kiribati. Kiribati National Tourism Office, Government of Kiribati. დოარქივაფილი რე ორიგინალშე 2010-06-26-ს. კითხირიშ თარიღი: 2020-11-20.

[r1-3] Annex A5 — List of countries, territories and currencies. Interinstitutional Style Guide (2020-05-26). დოარქივაფილი რე ორიგინალშე 2018-12-25-ს. კითხირიშ თარიღი: 2020-11-20.

[4] მახორობაშ ეჭარუა (2010) Archived 2013-09-30 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine.

[5] Darwin C.The structure and distribution of coral reefs. — London, 1842.

[6] J. F. Marshall and G. Jacobson. Holocene growth of a mid-Pacific atoll: Tarawa, Kiribati. — Australia, Canberra City: Bureau of Mineral Resources, Geology and Geophysics, 1985

[ბ-7] Kiribati National Statistics Office.. Kiribati 2005. Census of population and housing: provisional tables. Table 1. Population by Ethnic group and Island with Land Area and Density.. დოარქივაფილი რე ორიგინალშე 2011-08-10-ს. კითხირიშ თარიღი: 06-05-2007.

[8] Catala, R. L. Report on the Gilbert Islands: some aspects of human ecology. — Atoll Research Bulletin, 1957. — № 59. — 1—187 с.

[9] Richmond, B.Reconnaissance geology of the Gilbert group, Western Kiribati // SOPAC, Technical Report №. 77. — Suva, 1993.

[10] Paulay, G.Benthic ecology and biota of Tarawa Lagoon: influence of equatorial upwelling, circulation, and human predation. — Atoll Research Bulletin, 1985.

[11] Teiwaki, R.Management of marine resources in Kiribati. — Institute of Pacific Studies,University of the South Pacific, Suva, 1988. — 119—140 c.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]