დანია

დანიაშ ომაფე
დანიაშ ომაფე დან. Kongeriget Danmark; დანია
შილა
	დევიზი: Guds hjælp, Folkets kærlighed, Danmarks styrke; (ღორონთიშ მოხვარა, ერიშ ჸოროფა, დანიაშ ჭყანა)
	ჰიმნი: ; (თე უსქვამაში დიხა);
	დანიაშ ორენი
ნანანოღა; (დო უკაბეტაში ნოღა)	კოპენჰაგენი; 55°47′ ოორ. გ. 9°47′ ელ. გ. /
ოფიციალური ნინა(ეფი)	დანიური
რელიგია	ლუთერანობა
თარობა	უნიტარული საპარლამენტო კონსტიტუციური მონარქია
ფართობი
მახორობა
ედპ (ჸუპ)	2025 ფასებათ
აგი (2023)	0.962 (4-ა)
ვალუტა	დანიური კრონი (kr.) (DKK)
ბორჯიშ ორტყაფუ	UTC+1
ქიანაშ კოდი	DK
Internet TLD	.dk
ოტელეფონე კოდი	+45
	დანიაშ რუკა

დანია (დან. Danmark^ⓘ) — სუვერენული სკანდინავიური სახენწჷფო ოორუე ევროპას. ქიანა რე დანიაშ ომაფეშ (დან. Kongeriget Danmark^ⓘ) მეტროპოლია^{[ნ 1]} დო არძაშე დოხორელ აკმადგინალ ნორთი, თაშნეშე ჩინებულ რე მუჭოთ დანიაშ ომაფე, კონსტიტუციურო უნიტარულ სახენწჷფოთ, ნამუშ ტერიტორიულ აკოდგინალაუშა მიშმურს ატლანტიშ ოკიანეშ ოორუეშე მადვალი ფარერიშ კოკეფიშ დო გრენლანდიაშ ავტონომიურ ტერიტორიეფი.^[5] დანიაშ მეტროპოლია,^{[ნ 1]} თაშნეშე ჯოხოდვალირი „კონტინენტური დანია“ ვარ-და „დორხველო დანია“,^[6] აკმოდირთუ იუტლანდიაშ ჩქონიშ ოორუეშე დო 406 კოკშე აკოქიმინელ არქიპელაგშე.^[7] დანია არძაშე ობჟათეშე მდავალუ სკანდინავიური ქიანა რე, ნამუთ შვედეთიშ ობჟათე-ბჟადალშე იდვალაუფუ, ნორვეგიაშ — ობჟათეშე დო გერმანიაშ — ოორუეშე, ნამუწკჷმათ უღჷ კუნტა ხურგი. დორხველო დანია იდვალუაფუ ბჟადალშე ოორუეშ ზუღაშ დო ბჟაეიოლშე ბალტიაშ ზუღაშ ოშქაშეთ.^{[ნ 2]}

დანიაშ ომაფეს, ფარერიშ კოკეფიშამო დო გიბრალტარიშამო, 100 მ²-შე უმოსი ფართობიშ მეხოლაფირო 1400 კოკი იდვალაუფუ; თინეფშე 443 კოკის უღჷ ჯოხოდვალა დო თინეფშე 78 რე დოხორელი.^[8] დანიაშ მახორობაშ მუდანობა 6 მილიონშე უმოსის აკმადგინანს (1 მესი, 2025), ნამუეფიშ მეხოლაფირო 40% ოხორანს კოკი ზელანდიას (Sjælland), დორხველო დანიაშ უკაბეტაშ დო არძაშე დოხორელ კოკის; კოპენჰაგენი, (København) დანიაშ ომაფეშ ნანანოღა დო უკაბეტაში ნოღა, იდვალაუფუ ზელანდიაშ, ამაგერიშ დო სლოტჰოლმენიშ კოკეფს.^[9] დანიაშო, ნამუთ თარო აკმოდირთუ რზენეფშე დო დობერაზენეფშე, დჷმახასიათებელ რე ქვიშამ წყარპიჯიშ ღოზი, დაბალ სიმაღალა ზუღაშ დონეშე დო ზჷმიერი კლიმატი. დანია მანჯენს ჰეგემონურ გაულას დანიაშ ომაფეს, შხვა სუბიექტეფს გინმოჩანს ხემანჭუაფას თინეფიშ დინოხოლენი საქვარეფიშ გინოჭყვიდუაშის. Home rule-ქ ფარეფიშ კოკეფშა მიშაღალირქ იჸუ 1948 წანას; გრენლანდიაშა — 1979 წანას დო გეძინელი ავტონომიაქ — 2009 წანას.^[10]

აკოკათელ დანიაშ ომაფექ გიჭყჷ VIII ოშწანურას მუჭოთ ოზუღე ჟისახენწფოქ ბალტიაშ ზუღაშა გამაგალაშო ბურჯაფის ბორჯის.^[11] 1397 წანას გოჭყაფილქ იჸუ კალმარიშ უნიაქ ნორვეგია დო შვედეთწკჷმა. თერსხუს შურ უდგუდჷ 1523 წანას შვედეთიშ უნიაშე გიშულაშახ. დოსქილადირ სდანია-ნორვეგიაშ ომაფექ XVII ოშწანურას რანწკ ლჷმეფი მიშჷ, ნამუქჷთ ტერიტორიული ეღალა გჷმიჭანუ. XIX ოშწანურას, ნაციონალისტური ყარაფიშ ძინაქ მონჩალირქ იჸუ 1848 წანაშ შლეზვიგიშ პირველი ლჷმათ. 1849 წანაშ 5 მანგის მეღებული დანიაშ კონსტიტუციაქ მაბოლჷ აბსოლუტურ მონარქია. დანიაქ შლეზვიგიშ მაჟირა ლჷმა მიოდინჷ შლეზვიგ-გოლშტეინი, ნამუქჷთ გჷმიჭანუ თირუეფი დანაიშ პოლიტიკას, ანწიანწიმი გურს გუთმუჩანდჷ სოციალურ ართობას დაჭიჭარებულ ომაფეს, თაშნეშე იუტლანდიაშ ფალაზონიშ ქვარქვაშუას ოფუტეშ მეურნობაშო, ახალ ქირსიანულ ყარაფეფქ დირთეს ინდრე მისიათ დო გრუნდტვინგო, მარა ართამო, კათას უმოსი ჸონიერი დუდიშ სმებაქ გურჩქინდჷ ართამი ქიანაშა დო სახენწჷფოშა დორხველუაშოთ. 1920 წანას, ოორუე შლეზვიგიქ დანიაშ აკოდგინალაუშა გენშართჷ.

დანიაქ ინდუსტრიალიზაცია მა-19 ოშწანურაშ შქა წანეფს დიჭყჷ დო ოფუტეშ მეურნობაშ კაბეტ ექსპორტიორო გჷნირთუ. მა-20 ოშწანურაშ დაჭყაფუს, ქიანაშა მიშაღალირქ იჸუ სოციალურ დო ხანდაშ ბაზარიშ რეფორმეფქ, ნამუქჷთ ოსხირ გუჭყჷ ასეიან სოციალურ სახენწჷფოშ მოდელს დო წუმოძინელ ესვარილ ეკონომიკას. დანია ნეიტრალურ რდჷ პირველ მოსოფელიშ ლჷმაშ ბორჯის; დანიაშ ნეიტრალიტეტიქ აკირცჷ მაჟირა მოსოფელიშ ლჷმას 1940 წანაშ პირელს, გერმანიაშ უწაია მინოკათაფათ. ოკუპაციაშის, 1943 წანას აწორინალაშ უარაფიქ გიჭყჷ, თეწკჷმა 1944 წანას, ისლანდიაქ ზოხორინალა გეგმაცხადჷ; დანიაქ გედუდიშულჷ ლჷმაშ თებაშ უკული, 1945 წანაშ მესის. 1973 წანას, დანიაქ, გრენლანდიაწკჷმა, მარა ფარერიშ კოკეფიშ უმუშო, გჷნირთუ ასეიანი ევროპაშ რსხუშ მაკათურო; მარა, დანიაქ მორაგადეეფ მანჯჷ გამორსხეფშენ, მუჭომით რდჷ დორხველ ვალუტაშ, კრონიშ ასქილიდაფაშენ.

დანია წუმოძინელ ქიანა რე, ნამუსჷთ უღჷ წუმოძინელ მაღალმიშნაველამ ეკონომიკა, რინაშ მაღალ დონე დო ჸონიერი სოციალურ უნარღელჸუაშ პოლიტიკა. დანიური კულტურა დო ჯარალუა ფართოთ პროგრესულ, ეგალიტარულ დო სოციალურო ლიბერალურ რე; დანია რდჷ პირველი ქიანა, ნამუჷთ იურიდიულო აღიარჷ ართსქესამეფიშ პარტნიორალა. ქიანა რე ნატო-შ, სკანდინავიურ სხუნუშ, ეკონომიკურ წოროხანდაშ დო წუმოძინაშ ორგანიზაციაშ, ეუწო-შ, ევროპაშ სხუნუშ დო გოეროშ დჷმარსხუაფალი მაკათური დო შენგენიშ ზონაშ ნორთი რე. დანია ისქილიდუანს მეჭედელ პოლიტიკურ, კულტურულ დო ნინაშურ რსხუეფს სკანდინავიალ მეძობელეფწკჷმა. ამერიკალი პოლიტოლოგი ფრენსის ფუკუიამა დანიაშ პოლიტიკურ სისტემას, ნამუთ გიშმართჷნს ფართო კონსენსუსის, გჷმირინუანს დახე წკანტილ გამაგალაშ საორიენტაციო ჭურჭულო; თიშ ფრაზა „დანიას მოხვალამა“ ოწაწუ ქიანაშ სტატუსის, მუჭოტ სტაბილურ სოციალურ დო პოლიტიკურ ინსტიტუტეფიშ გლობალური მოდელს.^[12]^[13]

ეტიმოლოგია

ოფიციალურო: დანიაშ ომაფე
ოდაბადურო: Kongeriget Danmark

გეოგრაფია

ქიანა იდვალუაფუ ოორუე ევროპას, უკჷნებუ იუტლანდიაშ ჩქონი დო გოხოლუაშ კოკეფი. ოსქირონე სანძღო უღჷ გერმანიაწკჷმა.

ფართობი: 43.069 კვ.კმ
ორთა: უმაღალაში კონკა — იდინგ-სკოვი 173 მ; უგ. წყარმალუ (კმ) — გუდენა 158; თ. ტობეფი — ნისუმ-ფიორდი, არესი; თ. კოკეფი (კვ.კმ) — ზელანდია 7.450, ფიუნი 3.485, ლოლანი 1.244, ბორნჰოლმი 588; კლიმატი - ოკიანური.

სახენწჷფო

პოლიტიკური სისტემა — კონსტიტუციური მონარქია.
სახენწჷფოშ მადუდე — დანიაშ მაფეფი შლეზვიგ-ჰოლშტაინ-ზონდერბურგ-გლიუქსბურგეფიშ დინასტიაშე რენა. მა-20 ოშწანურას მაფენდეს: კრისტიან IX (1863-1906), ფრედერიკ VIII (1906-1912), კრისტიან X (1912-1947), ფრედერიკ IX (1947-1972), დიაფალ მარგრეტე II (MARGRETHE II) (1972-2024); მა-21 ოშწანურას მაფენდეს: ფრედერიკ X (2024-ასეშა).
თარობაშ მანჯღვერი პრემიერ-მინისტრი.
კანონიშდუმადვალუ ორგანო — ართპალატამი პარლამენტი — ფოლკეტინგი (179 მაკათური).
ადმინისტრაციული გორთუალა —14 კომუნა (amt), 2 ნოღა (amtskomunes - კოპენჰაგენი დო ფრიდერიკსბერგი) დო 2 ავტონომიური ტერიტორია (ფარერიშ კოკეფი, გრენლანდია).

დემოგრაფია

მახორობა — 5,511 ვითოში (2009), თენეფშე 97% დანიარეფი.
ნინეფი — დანიური, ფარერული, გრენლანდიური (ინუიტური დიალექტი). ინგლისური დომინირენს, მუჭოთ მაჟირა ნინა.
რელიგია — ევანგელურ-ლუთერანული, პროტესტანტიზმი.
ნოღეფი (ვითოში) — კოპენჰაგენი (1.094), ორჰუსი (221), ოდენსე (145), ოლბორგი (121), ესბიერგი (77).

ისტორია

დანიაშ სახენწჷფოქ დირსხუ IX-X ოშწანურეფს. 1849 წანაშე რე კონსტიტუციური მონარქია. 1940 წანას გეჭოფჷ გერმანიაქ. 1992 წანაშ რეფერენდუმს გინოვარაფილქ იჸუ მაასტრიხტიშ აპიჯაფაქ. თარობას აჸუ კანკალე თირუეფქ მიშაღალარქ, თეშ უკული კათაქ ხუჯი ქოდუკჷნ მაჟირა რეფერენდუმს. 1949 წანაშე რე ნატოშ მაკათური, 1973 წანაშე ევროპაშ რსხუშ მაკათური.

ჩინებული დანიარეფი

ასტრონომი - ტიხო ბრაჰე;
ფიზიკოსი - ნილს ბორი;
ჭარუ - ჰანს ქრისტიან ანდერსენი;
კომპოზიტორი - დიტრიხ ბუქსტეჰუდე
ლინგვისტი - ოტო იესპერსენი;
მეშარე - ვიტუს ბერინგი;
მოჭადრაკე - ბენტ ლარსენი;
მობურთეეფი - მიხაელ დო ბრაიან ლაუდრუპეფი, პეტერ შმაიხელი.

რესურსეფი ინტერნეტის

Denmark.dk
Denmark entry at Encyclopædia Britannica
A guide to Danish Culture Archived 2013-08-19 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine.
Facts about Denmark and a brief tour through the country
A list of Danish companies
Expat Living in Denmark Archived 2012-03-01 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine.
Denmark Archived 2008-07-05 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine.
DanishHeritage.dk
Ministry of Foreign Affairs of Denmark Archived 2017-11-22 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine.
Study in Denmark
Chief of State and Cabinet Members Archived 2013-09-21 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine.
Google news Denmark

სქოლიო

↑ Hendes Majestæt Dronning Margrethe II. Kongehuset. დოარქივაფილი რე ორიგინალშე 2013-05-10-ს. კითხირიშ თარიღი: 2013-05-01.
↑ თაშნეშე გრენლანდიური გრენლანდიას დო ფარერული ფარერიშ კოკეფს, დანიაშ ობჟათეშე — გერმანული.
↑ Development in the number of inhabitants month by month. Statistics Denmark. კითხირიშ თარიღი: 27 October 2024.
↑ Administrative divisions – Denmark Archived 25 March 2021 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine. The World Factbook. Access date: 16 September 2021
↑
*
Benedikter, Thomas (19 June 2006). The working autonomies in Europe. Society for Threatened Peoples. ციტატა: „Denmark has established very specific territorial autonomies with its two island territories“ კითხირიშ თარიღი: 8 June 2012.
- Ackrén, Maria (November 2017). Greenland. Autonomy Arrangements in the World. ციტატა: „Faroese and Greenlandic are seen as official regional languages in the self-governing territories belonging to Denmark.“ კითხირიშ თარიღი: 30 August 2019.
- Greenland (en). European Commission (3 June 2013). ციტატა: „Greenland [...] is an autonomous territory within the Kingdom of Denmark“ კითხირიშ თარიღი: 27 August 2019.
↑ Denmark | History, Geography, Map, & Culture | Britannica (en) (2024-12-13). კითხირიშ თარიღი: 2024-12-15.
↑ Denmark in numbers 2010. Statistics Denmark. კითხირიშ თარიღი: 2 May 2013.
↑ About Denmark. კითხირიშ თარიღი: 27 December 2022.
↑ Statistikbanken. კითხირიშ თარიღი: 27 December 2022.
↑ Greenland and the Faroe Islands. კითხირიშ თარიღი: 18 December 2023.
↑ Stone et al. (2008), ხს. 31.
↑ "{{{დუდჯოხო}}}".
↑ O'Sullivan, Mike. Has Europe Turned The Corner On Immigration?.

ენწყუმური გეძახინეფი

↑ ^1.0 ^1.1 დანიაშ ომაფეშ ტერიტორია კონტინენტურ ევროპას შანენს „დანიაშ მეტროპოლიას“,^[4] „დანია დორხველო“ (დან. egentlig Danmark), ვარ-და უბრალოთ „დანიას“. თე სტატიას, ტერმინ „დანაიშა“ ვენშმულა ფარერიშ კოკეფი დო გრენლანდია.
↑ კოკი ბორნჰოლმი იდვალუაფუ ედომუშამ ქიანაშ უკიდაშ ბჟაეიოლ მუხურს, ბალტიაშ ზუღას.

ათე სტატია მერკე რე.
თქვა შეგილებუნა ქიმეხვარათ ვიკიპედიას დო გაგშათინათ დო გახვეიანათინ.

[motto-1] Hendes Majestæt Dronning Margrethe II. Kongehuset. დოარქივაფილი რე ორიგინალშე 2013-05-10-ს. კითხირიშ თარიღი: 2013-05-01.

[lang-2] თაშნეშე გრენლანდიური გრენლანდიას დო ფარერული ფარერიშ კოკეფს, დანიაშ ობჟათეშე — გერმანული.

[Pop.Denmark-3] Development in the number of inhabitants month by month. Statistics Denmark. კითხირიშ თარიღი: 27 October 2024.

[Administrative_divisions_–_Denmark-4] Administrative divisions – Denmark Archived 25 March 2021 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine. The World Factbook. Access date: 16 September 2021

[territory-6] *Benedikter, Thomas (19 June 2006). The working autonomies in Europe. Society for Threatened Peoples. ციტატა: „Denmark has established very specific territorial autonomies with its two island territories“ კითხირიშ თარიღი: 8 June 2012.
Ackrén, Maria (November 2017). Greenland. Autonomy Arrangements in the World. ციტატა: „Faroese and Greenlandic are seen as official regional languages in the self-governing territories belonging to Denmark.“ კითხირიშ თარიღი: 30 August 2019.

Greenland (en). European Commission (3 June 2013). ციტატა: „Greenland [...] is an autonomous territory within the Kingdom of Denmark“ კითხირიშ თარიღი: 27 August 2019.

[6] Ackrén, Maria (November 2017). Greenland. Autonomy Arrangements in the World. ციტატა: „Faroese and Greenlandic are seen as official regional languages in the self-governing territories belonging to Denmark.“ კითხირიშ თარიღი: 30 August 2019.

[7] Greenland (en). European Commission (3 June 2013). ციტატა: „Greenland [...] is an autonomous territory within the Kingdom of Denmark“ კითხირიშ თარიღი: 27 August 2019.

[7] Denmark | History, Geography, Map, & Culture | Britannica (en) (2024-12-13). კითხირიშ თარიღი: 2024-12-15.

[islands-8] Denmark in numbers 2010. Statistics Denmark. კითხირიშ თარიღი: 2 May 2013.

[10] About Denmark. კითხირიშ თარიღი: 27 December 2022.

[11] Statistikbanken. კითხირიშ თარიღი: 27 December 2022.

[12] Greenland and the Faroe Islands. კითხირიშ თარიღი: 18 December 2023.

[FOOTNOTEStoneBainBoothParnell200831-13] Stone et al. (2008), ხს. 31.

[14] "{{{დუდჯოხო}}}".

[15] O'Sullivan, Mike. Has Europe Turned The Corner On Immigration?.

[proper-5] 1.0 ^1.1 დანიაშ ომაფეშ ტერიტორია კონტინენტურ ევროპას შანენს „დანიაშ მეტროპოლიას“,^[4] „დანია დორხველო“ (დან. egentlig Danmark), ვარ-და უბრალოთ „დანიას“. თე სტატიას, ტერმინ „დანაიშა“ ვენშმულა ფარერიშ კოკეფი დო გრენლანდია.

[9] კოკი ბორნჰოლმი იდვალუაფუ ედომუშამ ქიანაშ უკიდაშ ბჟაეიოლ მუხურს, ბალტიაშ ზუღას.

[1]

[2]

[3]

[ნ 1]

[5]

[6]

[7]

[ნ 2]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[4]