ტუნისი

ტუნისიშ რესპუბლიკა
ტუნისიშ რესპუბლიკა الجمهورية التونسية‎; ტუნისი
	ჰიმნი: Himat Al Hima;
	ტუნისიშ ორენი
ნანანოღა; (დო უკაბეტაში ნოღა)	ტუნისი; 36°50′ ოორ. გ. 10°09′ ბჟად. გ. /
ოფიციალური ნინა(ეფი)	არაბული
რელიგია	ისლამი (სუნიტური გეჸვენჯობაშ)
თარობა	საპრეზიდენტო რესპუბლიკა
ფართობი
მახორობა
ედპ (ჸუპ)	2010 ფასებათ
აგი (2013)	0,712 (მაღალი) (94-ა)
ვალუტა	ტუნისური დინარი (TND)
ბორჯიშ ორტყაფუ	CET (UTC +1სთ.)
ქიანაშ კოდი	TUN
Internet TLD	.tn
ოტელეფონე კოდი	+216

ტუნისი ((არაბ. تونس‎‎), ოფიციალური ჯოხოდვალა — ტუნისიშ რესპუბლიკა^[3] (არაბ. الجمهورية التونسية‎‎, ალ-ჯუმჰურიია ატ-ტუნისიია)) — სახენწჷფო ოორუე აფრიკას, სქირონაშქა ზუღაშ ობჟათე წყარპიჯის. ომძღჷ ალჟირი დო ლიბია.

ჯოხოდვალა

ოფიციალური: ტუნისიშ რესპუბლიკა.
ერუანული: تونس; Al Jumhuriyah at Tunisiyah.
ეტიმოლოგია: ჯოხო მოურს ნანანოღაშე - ტუნისიშე, ნამუთ ანტიკური კართაგენიშ ხოლოსიე აკოგაფილი.

გეოგრაფია

ტუნისიშ ტერიტორია ოორუეშე ობჟათეშა დოხოლაფირო 800 კმ-ს იდვალუაფუ. წყარპიჯიშ ღოზიშ სიგჷრძა დოხოლ. 1200 კმ. დიდი ჸურეეფიე: ტუნისი, ჰამამათი, გაბესი. წყარპიჯიშ მანგას მიარე კოკიე (ჯერბა, კერკენიშ კოკეფი დო შხვა).

რელიეფი უმენტაშო გუზუბამი ვაკე რე. ტერიტორიაშ დოხოლაფირო 1/3 ატლასიშ გვალეფს დო გვალონაშქა პლატოს უკებჷ. ტუნისიშ ქჷნდჷრიშ ბჟადალ ნორთის ეპონილიე გვალა შამბი (1544 მ - ქიანაშ უმაღალაში კონკა). ტერიტორიას დოსქილადირი ნორთი უკებჷ ტუნისიშ რზენეფს დო ტუნისიშ საჰელს. უკიდაშ ობჟათეს რე ქვიშამი ტიოზი რმელ-ალ-აბიოდი.

სასარგებელო დინოხურიშეფი რე რკინაშ მადანი, ფოსფორიტეფი, ნაფთობი, ორთაშური გაზი, ტყვიაშ, თუთიაშ, ვარჩხილიშწყარიშ, მანგანუმიშ მადანი, ფლუორიტი, ბარიტი, კალიუმიშ ჯიმუეფი.

ჰავა უმენტაშო სუბტროპიკული სქირონაშქა ზუღაშიე, უკიდაშ ობჟთეს - ტროპიკული ტიოზიში. ოორუეს ღურთუთაშ ოშქაშე ტემპერატურა რე 10°C, კვირკვეში - 26°C; ობჟათეს, მეჸუნელო, 21°C დო 33°C. ნოლექეფი გვალონაშქა პლატოშ ოორუე ნორთის 1000-შე 1500 მმ-შახიე წანმოწანას, დოსქილადირ ნორთის - 400-შე 600 მმ-შახ, ტუნისიშ ქჷნდჷრიშ ობჟათეს - 100 - 200 მმ.

წყარმალუეფიშ დიდი ნორთი ორხველჷ უადიშ ტიპის. უდიდაში წყარმალუ რე მეჯერდა. ქიანაშ ოორუე ნორთის რე ტობეფი ბიზერტა დო გარაით-აშქელი. ოორუეს უმენტაშო რე ბურნათი კარბონატული დიხეფი, ატლასიშ გვალეფს - ტყაშ ჸომრალი; ობჟათეთ გვერდოტიოზეფს შქირუ-ბურნათი (აკან-აკან ჯიმოლერი) დო ტიოზიშ პრიმიტიული დიხეფიე. ორთაშობური ჩანარობა ძალამო დეგრადირაფილიე. გვალეფს ფურცელმაცჷმე დო იროწვანე ტყალეფი დო მაკვისიშ ტიპიშ ქვერჩხონი რე. დიდი ეკონომიკური შანულობა უღჷ კორპიშ ჭყონიშ მასივეფს.

სახენწჷფო

სახენწჷფო სისტემა: საპრეზიდენტო რესპუბლიკა.
სახენწჷფოშ მადუდე: პრეზიდენტი.
კანონმადვალუ ორგანო: ჟირპალატიანი პარლამენტი: ჟიდონი (წჷმმარინაფალეფიშ) პალატა (126 მაკათური), გიმენი (დეპუტატეფიშ) პალატა (189 მაკათური).
ადმინისტრაციული დორთუალა: 24 გუბერნია (Governorate).

დემოგრაფია

მახორობა - 10,074,951 (2005), თინეფს შქას 97,2% ტუნისარი არაბი, 1,1% ბერბერი.
სახენწჷფო ნინა: არაბული. შხვა ნინეფი - ფრანგული (ბიზნესი დო დიპლომატია).
რელიგია: ისლამი.
ნანანოღა: ტუნისი (700 ვითოში).
ნოღეფი: სფაქსი (270), არიანა (217), ტადამან დავარ ჰიშარი (189), სუსი (156).

ეკონომიკა

რესურსეფი: ნავთი, ფოსფატეფი, რკინაშ მადანი, ტყვია, თუთია, ჯიმუ.
ექსპორტი: ნაფთობი, ფოსფატეფი, საფეიქრო ნაწარმი, ხილი, ჩხომეულობა.
ერუანული შემოსალი ართ შურშო: 2.000 $.
ვალუტა: ტუნისიშს დინარი (TND);

ისტორია

კართაგენიშ კონტროლირებადი ტერიტორია ჯვ. წ. III ოშწანურას

ტუნისიშ ტერიტორიას ადამიერი უჯვეშაში ბორჯიშე ოხორანდჷ. ჯვ. წ. 825 წანას ფინიკიარეფქ თაქ აკოქიმინეს ჭკორმაღვენჯე ნოღა-სახენწჷფო კართაგენი, ნამუქჷთ ჯვ. წ. II ო-შახ არსებენდჷ. პუნიკური ლჷმეფიშ შედეგო კართაგენქ აკოცუ, ტუნისიქ რომიშ აფრიკული საღვენჯოეფიშ აკოდგინალუაშა გენშართჷ. ახ. წ. I ოშწანურას ტუნისის ქირსიანობაშ გოფაჩუაქ ქჷდიჭყჷ. 439 წანას ვანდალეფქ გეჭოფეს, დო 534 წანას ბიზანტიაშ ღვენჯობაშა გეგნორთჷ. VII ოშწანურაშ ეკონიას ტუნისი არაბეფქ გეჭოფეს დო ომაიანეფიშ სახალიფოშ აკოდგინალუაშა გემიშეჸონეს. VII ოშწანურაშ ეკონიას დო VIII ოშწანურაშ ეკონიას, ტუნისიშ მახორუ მახორობაშ უდიდაშ ნორთიქ ისლამი მიღჷ. 800 წანას ტუნისიქ აბასიანეფიშ სახალიფოშე გეგიშართჷ დო ზოხორინელ სახენწჷფოთ გინირთჷ არაბული დინასტიაშ აღლაბიდეფიშ (800-909 წწ) დუდალათ. 909 წანას შიიტი ბერბერეფიშ არყებაშ შედეგო აღლაბიდეფიშ დინასტიაქ ქჷდანთხჷ დო ქიანაშ ოდუდეშა ფატიმიდეფიშ ისმაილისტური დინასტიაქ ქჷმორთჷ. ფატიმიდეფიშ ტირანიათ გჷმოწვაფილი უბაღებულობათ გჷმირინუ ზირიდეფიშ ბერბერულ დინასტიაქ დო 1048 წანას აკოქიმინჷ ზოხორინელი სუნიტური სახენწჷფო (ცენტრი - კაირუანი). 1160 წანას ტუნისიქ გენშართჷ ალმოჰადეფიშ სახენწჷფოშ აკოდგინალუაშა, ნამუშ აკოცჷმაშ უკული ჰაფსიდეფიშ სახენწჷფოს (1229-1574 წწ) დემორჩილჷ. 1574 წანას ტუნისი თურქეფქ გეჭოფეს დო ოსმალეთიშ იმპერიაშ პროვინციათ გინართინეს, მარა სულთანიშ ხეშუულება ტუნისის ნომინალური რდჷ. 1591 წანაშე ქიანას ტუნისარი დეეფი, უკული ხოლო მურადიდეფიშ დინასტიაშ (1612-1702 წწ) ბეეფი მართჷნდეს. თე ბორჯიშე ტუნისის ქჷდიჭყჷ სახენწჷფობური დო პოლიტიკური რინაშ აბანობური ტრადიციეფიშ აკოპონუა. 1705 წანას ჰუსაინიდეფიშ დინასტიაშ ბეეფქ ტუნისიშ ზოხორინელი სახენწჷფო ქჷდარსხუეს. ოსმალეთიშ სულთანიშ სიუზერენიტეტიშ აღიარაფაშ უმკუჯინალო, ჰუსაინიდეფი ცადენდეს ზოხორინელი გალენი დო დინოხოლენი პოლიტიკაშ გატარებას; თინეფქ გატარესჷ სოციალური გჷნოქიმინუეფი. XIX ოშწანურაშ 40-იან წანეფს გეუქვჷ ჭკოლარობაქ, აკიქიმინჷ რეგულარული არმია და ფლოტიქ. 1861 წანას გჷმიბჟინუ ტუნისიშ მაართა კონსტიტუციაქ („დუსთური“). XVIII ოშწანურაშე ევროპულ სახენწჷფოეფქ გემიშართეს ტუნისიშა. XVIII ოშწანურაშ მაჟია ნორთიშე ქჷდირსხუ მუსხირენ ფრანგულ კოლონიაქ. 1881 წანას საფრანგეთიშ ჯარქ ტუნისიშა გემიშეჭკირჷ დო ტუნისარეფიშ აწმარენჯობაშ უმკუჯინალო ბეის აპიჯალა ქჷდადვალაფუ პროტექტორატიშენი. ტუნისიქ საფრანგეთიშ კოლონიათ გჷნირთჷ.

არძაშე რჩქინელი ბეეფი:

ჰუსეინ ბენ ალი (1705-შე)
ალი-ბეი (1759 —1782)
ჰამუდა-ფაშა (1782—1814)
აჰმედი (1837 —1855)
მუჰამედ ეს-სადოკი (1881)
მონსეფი (1942 —1943)
მუჰამად VIII ალ-ამინი (1943—1957)

მაჟირა მოსოფელიშ ლჷმაშ მალობას, ტუნისის დიო „ვიშიშ“ თარობა მართუნდჷ (1940-1942 წწ), უკული - იტალია-გერმანიაშ ოკუპაციაშ (1942 წანაშ გერგობათუთა - 1943 წანაშ მესი) გიმე რდჷ. 1954 წანაშ 31 კვირკვეს საფრანგეთიქ ტუნისის დინოხოლენი ავტონომია ქიმეჩჷ. 1955 წანაშ 3 მანგის ხემოჭარილი საფრანგეთ-ტუნისიშ კონვენციათ ქიანაშ მართუალაქ ერუანული თარობაშ ხეშა გეგნორთჷ. 1956 წანაშ 20 მელახის ტუნისიქ ზოხორინალა გეგმაცხადჷ. 1957 წანაშ 25 კვირკვეს მონარქიაქ გეუქვჷ დო რესპუბლიკა გეგმაცხადჷ.

1934-87 წანეფს ქიანას მართუნდჷ ჰაბიბ ბურგიბა. თინა საერო იდეოლოგიას ატარენდჷ (ოსურეფიშ ემანსიპაცია, მიარეჩილობაშ გოუქვაფა, უფასო გონათუა) დო ისლამურ ფუნდამენტალიზმის მოვარიენდჷ. თეწკჷმა ართო ჭიეჭიეთ ამანგარენდჷ მუშ ხეშუულებას, მუთ დიქტატორულ მართუალაშა გეგნართჷ. 1987 წანას თინა სირჩინუეშ გეშა გეგნარნეს. ახალი პრეზიდენტი თიში წიმი პრეზიდენტიშ მართუალაშ სტილს ინარჩუნენდჷ 2011 წანაშახ.

ტრანსპორტი

თარი სტატია: ტრანსპორტი ტუნისის.

ქიანას ბრუო ოერეფშქაშე აეროპორტი რე, აეროპორტეფიშ ედომუშამი მუდანობა რე 29 (2013 წანაშ მუნაჩემეფით).^[4] ქიანაშ უდიდაში აეროპორტეფიე: ენფიდა, ტუნის-კართაგენი, ჰაბიბ ბუგრიბიშ ჯოხობუაშ აეროპოერი მონასტირი დო შხვ.

ქიანაშ რკინაშშარაშ რშვილიშ სიგჷრძა, ნამუსჷთ მართენს კომპანია SNCFT (ფრანგ. Société Nationale des Chemins de Fer Tunisiens), 1900 კმ.-შე მეტიე, თაურჷშე ლიანდაგი 1435 მმ სიფართეთიე — 473 კმ^[5] დო 1674 კმ 1000 მმ სიფართეშ ლიანდაგეფით.

ოერეფშქაშე ოღალიე გინოღალუეფი იხორციელებუაფუ ოზუღე ტრანსპორტეფით. ქიანაშ თარი პორტეფიე: ჰალკ-ელ-უედი, სფაქსი, ბიზერტა, სეჰირა, სუსი^[5].

მონძეობა

კართაგენიშ აკნაცჷმეფი, ტუნისიშ დო სუსიშ მედინა, პუნიკური ნოღეფი კერკუანი დო აკროპოლი, ელ-ჯემიშ ამფითეატრი.

სქოლიო

↑ Census.gov (2013). Country Rank. Countries and Areas Ranked by Population: 2013. U.S. Department of Commerce. დოარქივაფილი რე ორიგინალშე 2013-05-09-ს. კითხირიშ თარიღი: 2013-05-09.
↑ Human Development Report 2013. United Nations Development Programme (2013). დოარქივაფილი რე ორიგინალშე 2013-08-13-ს.
↑ მოსოფელიშ ატლასი. Роскартография, 2010. ISBN 978-5-85120-295-7
↑ The World Factbook Archived 2012-10-14 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine.
↑ ^5.0 ^5.1 Большая советская энциклопедия. Гл. ред. А. М. Прохоров, 3-е изд. Т. 26. Тихорецк — Ульяново. 1977. 624 стр., илл.; 46 л. илл. и карт.

ლიტერატურა

ქორთული სხუნუეფიშ ენციკლოპედია, ტ. 10, ხს. 72-75, ქართი, 1986 წანა.

[1] Census.gov (2013). Country Rank. Countries and Areas Ranked by Population: 2013. U.S. Department of Commerce. დოარქივაფილი რე ორიგინალშე 2013-05-09-ს. კითხირიშ თარიღი: 2013-05-09.

[HDI-2] Human Development Report 2013. United Nations Development Programme (2013). დოარქივაფილი რე ორიგინალშე 2013-08-13-ს.

[3] მოსოფელიშ ატლასი. Роскартография, 2010. ISBN 978-5-85120-295-7

[4] The World Factbook Archived 2012-10-14 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine.

[bse26-5] 5.0 ^5.1 Большая советская энциклопедия. Гл. ред. А. М. Прохоров, 3-е изд. Т. 26. Тихорецк — Ульяново. 1977. 624 стр., илл.; 46 л. илл. и карт.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]