ირლანდიაშ რესპუბლიკა
ირლანდიაშ რესპუბლიკა | ||||||
---|---|---|---|---|---|---|
|
||||||
ჰიმნი: ირლანდ. Amhrán na bhFiann მარგ. "ჯარიშკოჩეფიშ ბირა" |
||||||
![]() |
||||||
ნანანოღა (დო უკაბეტაში ნოღა) | დუბლინი / | |||||
ოფიციალური ნინა(ეფი) | ირლანდიური ინგლისური |
|||||
რელიგია |
|
|||||
თარობა | უნიტარული საპარლამენტე რესპუბლიკა | |||||
- | პრეზიდენტი | მაიკლ ჰიგინსი | ||||
- | პრემიერ-მინისტრი | მიხოლ მარტინი | ||||
ფართობი | ||||||
- | გვალო | 70,273 კმ2 (118-ო) | ||||
- | წყარი (%) | 2.0 | ||||
- | მეჭედალა | 76.6 ად/კმ2 (113-ა) | ||||
ედპ (ჸუპ) | 2024 ფასებათ | |||||
- | გვალო | $691.904 მილიარდი (40-ა) | ||||
- | ართ მახორუშე | $127,750 (3-ა) | ||||
აგი (2022) | ![]() |
|||||
ვალუტა | ევრო (EUR ) |
|||||
ბორჯიშ ორტყაფუ | UTC±0 | |||||
- | ზარხულიშ (DST) | UTC+1 (UTC) | ||||
ქიანაშ კოდი | IE | |||||
Internet TLD | .ie | |||||
ოტელეფონე კოდი | +353 |
ირლანდია (ირლანდ. Éire), თაშნეშე ჩინებული რე მუჭოთ ირლანდიაშ რესპუბლიკა (ირლანდ. Poblacht na hÉireann) — სახენწჷფო ოორუე-ბჟადალი ევროპას, ნამუთ კოკი ირლანდიაშ 32 საგრაფოშე 26 იკათუანს, დოხოლაფირო 5.4 მილიონი მახორობათ. ნანანოღა დო უკაბეტაში ნოღა რე დუბლინი, ნამუთ კოკიშ ბჟაეიოლშე იდვალუაფუ, 1.5 მილიონშე უმოსი მახორობათ. სუვერენული სახენწჷფოს აკა ოსქირონე ხურგი უღჷ ოორუე ირლანდიაწკჷმა, ნამუთ გოართოიანაფილი ომაფეშ ნორთის წჷმარინუანს. შხვა არძა დიხაშე გუხე ატლანტიშ ოკიანე, ობჟათეშე ომძღჷ კელტეფიშ ზუღა, ობჟათე-ბჟაეიოლშე — ჯეგე გერგიშ სვირი დო ბჟაეიოლშე — ირლანდიაშ ზუღა. უნიტარული, საპარლამენტო რესპუბლიკა.[1] კანონმადვალუ ორგანო ოირახტასი (ირლანდ. Oireachtas), აკმოდირთუ თუდოლენი პალატა, დოილ ერენიშე (ირლანდ. Dáil Éireann) დო ჟიმოლენი პალატა, შანად ერენიშე (ირლანდ. Seanad Éireann); თაშნეშე გიშაგორილი პრეზიდენტი (Uachtarán/უახტარანი) ნამუსჷთ თარო ცერემონიული სახენწჷფოშ მადუდეშ ფუნქცია უღჷ, მარა მუსხირენი შანულამი ხემანჭუაფათ დო თია-საღალეთ. თარობაშ მადუდე რე ტიშეხი (ირლანდ. Taoiseach) (პრემეირ-მინისტრი, აიწ. 'უნჩაში'), ნამუსჷთ გიშმაგორუნს წჷმმარინაფალეფიშ პალატა (Dáil) დო პოსტის დუთმარინუანს პრეზიდენტი, ნამუთ მუშჸურე დუთმარინუანს სათარობო მინისტრეფს.
1922 წანას, ინგლის-ირლანდიაშ ხეკულუაშ დოდვალაშ უკული, გიჭყჷ ირლანდიაშ დუდიშული სახენწჷფოქ დომინიონიშ სტატუსით. 1937 წანას, მეღებულქ იჸუ ახალი კონსტიტუციაქ, ნამუსჷთ სახენწჷფოშ ჯოხო შინელი რდჷ ჯოხოთ „ირლანდია“ დო ფაქტიურო გჷნირთუ რესპუბლიკათ, გიშაგორუაფონი ვა ემაჸონაფალი პრეზიდენტით. 1948 წანას მეღებული ირლანდიაშ რესპუბლიკაშ აქტით, 1949 წანას, ქიანაქ ოფიციალურო გჷნირთუ რესპუბლიკათ. 1955 წანას ირლანდიაქ გოეროშ მაკათურო გჷნირთუ. 1973 წანას ქაკათჷ ევროპაშ რსხუშ (EU) წიმოხონი ორგანიზაციას — ევროპული ჯარალუეფი (EC). XX ოშწანურაშ უმენტაში წანეფს, სახენწჷფოს ვა უღუდჷ ოფიციალური ურთიართობეფი ოორუე ირლანდიაწკჷმა, მარა 1980-იანი დო 1990-იანი წანეფს, ბრიტანული დო ირლანდიური თარობა ოორუეირლანდიური პარტიეფწკჷმა მუშენდეს კონფლიქტიშ გინაჭყვიდუშო, ნამუთ ჩინებული რე ჯოხოთ ოორუე ირლანდიაშ კონფლიქტი. 1998 წანას, დიდი ობიშხაშ აპიჯალაშე მოჸუნაფილი, ირლანდიაშ თარობა დო ოორუე ირლანდიაშ თარობა წოროხანდენდეს აპიჯალათ გოჭყაფილი ოორუე/ობჟათე მინისტრეფიშ სხუნუშ ფარგანეფს, პოლიტიკაშ ნთელი რანწკი სფეროეფს.
ირლანდია რე გოვითარაფილი ქიანა, ნამუშ რინაშ ხარისხი მოსოფელს ართ-ართი უმაღალაში რე; 2021 წანას, ადამიერიშ გოვითარაფაშ ინდექსიშ უწორწალაშენ მიშათინუეფიშ მიშაღალაშ უკული, მოსოფელს მაამშვა აბანს იკენდჷ.[2] თაშნეშე მაღალი პიზიციეფი უკებჷ ჭყანთხილუაშ, ეკონომიკური დო პრესაშ დუდიშულეფს.[3][4] ქიანა რე ევროპაშ რსხუშ მაკათური, თაშნეშე ევროპაშ სხუნუშ დო ეკონომიკური წოროხანდაშ დო გოვითარაფაშ ორგანიზაციაშ დჷმარსხუაფალი მაკათური. ირლანდიაშ თარობა დიო ხოლო მაჟირა მოსოფელიშ ლჷმაშახ გეჸუნდჷ ოურდუმე ნეიტრალიტეტიშ პოლიტიკას დო თაურეშე გიშნაჸველი ვა რე ნატოშ მაკათური,[5] თეშ უმკუჯინალო ოკათჷ პარტნიორობა თინჩალაშოს დო PESCO-შ კანაკლე ასპექტეფს. ირლანდიაშ ეკონომიკა რე გოვითარებული,[6] სოდე ევროპაშ ართი შანულამი ფინანსური ცენტრი იდვალუაფუ დუბლინს. ედპ-შ დო ართი შური მახორუშა ედპ-შ მეჯინათ მოსოფელს უდინდარაში ქიანეფიშ ხუთულშა მიშმურს.[7][8][9][10] ევრორსხუშა კათაფაშ უკული, ქიანაშ თარობაქ რანწკი ეკონომიკური ზჷმეფი მიღჷ, ნამუეფქჷთ 1995-2007 წანეფიშ პერიოდის ხექუნწყუ ეკონომიკური ძინას, თი პერიოდის, ნამუსჷთ ასე შხირას უძახჷნა „კელტური ჸილო“. კაბეტი რეცესიაშ ბორჯის, მაჸუნუ ეკონომიკური ძინაშ ტემპეფიშ რკებაქ, ნამუქჷთ გაუფრაშუ ირლანდიაშ უყარუ ღვენაშ კრახით.[11] კაბეტი რეცესიაქ 2014 წანაშახ გეგნჷძორუ, ნამუშ უკული ქიდიჭყჷ ჸონიერი ეკონომიკური ძინაშ ახალი პერიოდიქ.[12]
ჯოხოდვალა
[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]- ოფიციალური: ირლანდიაშ რესპუბლიკა.
- ირლანდიური: Eire; Poblacht na h'Eirean;
- ინგლისური: Republic of Ireland.
- ეტიმოლოგია. ჯოხო ირლანდია მერსხუაფილი რე პროტო-კელტურ ზიტყვაწკჷმა — Iweri, მუთ ნოჸოფიერ აბანს შანენს. მუში ლათინური ჯოხო რე Hibernia, უელსური - Iwerddon, ბრეტონული - Iwerzhon. შილებე, ირლანდიაშ ჯოხო მიოწურუანდას ირლანდიარეფიშ კჷნოხონეფიშ რსხუს პირენეშ ჩქონიშ უჯვეშაშ მახორუეფწკჷმა - იბერიალეფწკჷმა. ჯოხოშ ოდაბადური ფორმა Eire გელურ ნინაშა ჯოხო ქიანას.
გეოგრაფია
[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]
გეოგრაფიული თოლონჭაფუთ, ქიანა იდვალუაფუ ლაბრადორიშ ჩქონიშ, ობჟათე ალიასკაშ დო ობჟათე კამჩატკაშ განედის, მარა კოკამი დვალაფაშ დო გოლფსტრიმიშ ტიბუ მალობაშ გოლინათ თაქ რე ზუღური ტიპიშ კლიმატი. წანმოწანური ტემპერატურული ამპლიტუდა ვა რე მაღალი დო 15°-ს აკმადგინანს. ზარხული რგილი რე, ნოლექამი. ოშქარული ტემპერატურა +18 — +20 °C. ზოთონჯი მერკეთ ჸინამი რე, ოშქარული ტემპერატურა — +8 °C. მუჭოთ მეძობელ კაბეტ ბრიტანეთის, ირლანდიას შხირი რე ატმოსფერული ნოლექეფი — უმოსო ჭვემაშ სახეთ. ნოლექეფიშ ოშქარული მუდანობა რე 750-1000.
ირლანდია ვა რე მაღალგვალამი ქიანა. მუში უმაღალაში კონკა კარანტუოჰილი ზუღაშ დონეშე 1041 მ. სიმაღალას იდვალუაფუ. ქიანაშ ტერიტორიაშ უკაბეტაშ ნორთის იკენს რზენეფი დო ხორგეფი, ნამუეფსჷთ მუკი-მუკი გოუძჷ შხვადოშხვა გვალამი სისტემეფი: მაკგილიკადი, უიკლოუ, მორნი, ბლუსტეკი დო შხვეფი.
ქიანაშ დინოხოლენი წყარეფიშ რშვილი ჯგირო რე გოვითარაფილი. წყარმალუეფი ორხველჷნა ატლანტიშ ოკეანეშ დო ირლანდიაშ ზუღაშ ღანჩოეფს. უკაბეტაში წყარმალუ რე შენონი, ნამუშ სიგჷნძა 360 კილომეტრი რე, ინმაკათუ ატლანტიშ ოკიანეს. წყარმალუშ მანგას რე მუდგაზმარენი ტობა — ლოჰ-ალენი,ლოჰ-რი,ლოჰ-დერგი. ირლანდია დინდარი რე ტყალეფით ხოლო, ნამუეფსჷთ თაქი „ლოჰეფს“ (lough) უძახჷნა. უკაბეტაში ტობა რე ლოჰ-კორიბი (ჟიპიჯიშ ფართობი -176 კვ.კმ) დო ლოჰ-დერგი. ირლანდიას ანდა ონტყოლაშე რე. ონტყოლაშეეფს ქიანაშ 1/6 უკებჷ.[13]. ირლანდიაშ ოწყარპიჯე ღოზის ბრელი რე ოპიჯე კოკეფი დო მორჩილი ჩქონეფი.
ირლანდიას უღუ თუთიაშ, ტყვიაშ, ორთაშობური აირიშ, კირქუაშ, თაბაშირიშ, ლინჯიშ, ბარიტიშ, ვარჩხილიშ, დოლომიტიშ, ტორფიშ რესურსეფი.
სახენწჷფო
[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]ირლანდია 1937 წანას მეღებული კონსტიტუციაშ მეჯინათ რე ოპარლამენტე რესპუბლიკა, სოდეთ სახენწჷფოშ მადუდე რე ქიანაშ პრეზიდენტი (ირლ. Uachtarán na hÉireann). პრეზიდენტის ეშაგორჷნა 7 წანაშ ვადათ. კანდიდატიშ წჷმორინაფა შეულებუნა ხვალე კანონიშდუმადვალუ ორგანოშ 20 მაკათურს, ვარა მინიმუმ 4 საგრაფოშ წჷმმარინაფალეფს. პრეზიდენტი რე უმაღალაში თარსარდალი დო დჷთმარინუანს პოსტის პრემიერ-მინისტრის (ირლ. Taoiseach). პრემიერ-მინისტრი იშანუ ქიანაშ კანონიშდუმადვალუ ორგანოშ — ერუანული პარლამენტიშ (Oireachtas) წჷმორინაფათ. პრემიერ-მინისტრი უმოსო წჷმარინუანს მამართვალი პარტიაშ ლიდერს. პრემიერი აკმადგინანს მინისტრეფიშ კაბინეტის.
კანონიშდუმადვალუ ორგანო
[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]ქიანაშ კანონიშდუმადვალუ ორგანო რე ერუანული პარლამენტი (Oireachtas), ნამუთ ჟირ პალატაშე აკმოდირთუ. ჟიდონ პალატას (Seanad Éireann) რე სუმონეჩი მაკათური, ნამუეფიშ ნორთის დარინუანს პოსტის პრემიერი, ნორთის კანკალე ირლანდიური უნივერსიტეტი დო ნორთის — გიმენ პალატაშე გჷშასხუნილი სპეციალური კომისია. გიმენ პალატას (Dáil Éireann) უმოსი ნძალაალობა უღუ. მუშ 166-ხოლო მაკათურს გიშასხუნუნა ხუთ წანაშე ართიშა.
ადმინისტრაციული დორთუალა
[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]ირლანდიაშ რესპუბლიკა ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული თოლონჭაფუთ ირთუ 4 რეგიონო (მუნსტერი, კონოტი, ლენსტერი, ოლსტერი), ნამუეფით თეხანურო ქიანაშ ისტორიულ პროვინციეფს წჷმარინუანა დო 26 საგრაფოთ (counties).
დემოგრაფია
[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]2009 წანაშ მუნაჩემეფით, ირლანდიაშ მახორობა 4,2 მილიონი კოჩი რე.[14] ნოღეფს ოხორანს მახორობაშ 68,8% (მეხოლაფირო 2,9 მილიონი კოჩი). შხუ ნოღეფი რე დუბლინი (529 ვითოში კოჩი), კორკი (119 ვითოში კოჩი), ლიმერიკი (52,5 ვითოში კოჩი).[15].
ირლანდიური ნინაშ სტატუსი
[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]
ირლანდიაშ ოფიციალური ნინეფი რე ირლანდიური დო ინგლისური. ოშწანურეფიშ მალობას ირლანდიური, მუჭოთ კოლონიზაფილი კათაშ ნინა, თხოზინელი რდჷ ინგლისარეფშე. ირლანდიურნინამ მახორობაქ შანულამო მირკჷ კარტოფილიშ შქირენაშ პერიოდის, 1871 წანაშა ირლანდიური ნინაშ გურაფა დაჭყაფუ სკოლეფს ხოლო აკრძალური რდჷ. თეჟამს ირლანდიური ნინა რესპუბლიკაშ, 2007 წანაშე ევროკავშირიშ ოფიციალური ნინა რე. თე ჟამს თე ნინა უჩქჷ ირლანდიაშ მახორობაშ 40%-ს, მარა ირდღალი ოჩიებელი ნინათ ხვალე ქიანაშ დალიერიშ ბჟადალუ ნორთის თ.შ. (თაშნე გედვალირი), „Gaeltacht-ის“ რე მუწოსქილადირი.[16]
ეკონომიკა
[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]ირლანდია ინდუსტრიულ-აგრარული ქიანა რე, ედომუშამი ერუანული პროდუქტიშ მოცულობათ (65 მლრდ $) მოსოფელიშ მონძალაშ ობიექტეფიშ 44-ა აბანი უკინებუ.
- ედომუშამი ერუანული პროდუქტიშ სტრუქტურა (%): ოფუტეშ მეურნობა 7, რეწუა 39, მოინალობა 54.
- ედომუშამი ერუანული პროდუქტი (1 შურშე) - 17.790 $.
- ექსპორტი ორინჯიშ ხორცი, ბჟაშ პროდუქტეფი, ვისკი, ქიმიკატეფი.
- ბიუჯეტი - 30,700 მლნ $.
- ვალუტა - ევრო (EUR); 2002 წანაშე.
ისტორია
[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]7 ოშწანურაშ მალობას ირლანდია ბრიტანეთიშ კოლონია რდჷ. 1921 წანას ქიმიღჷ დომინიონიშ სტატუსი, 1949 წანას თაქ რესპუბლიკაქ გაგმიხადჷ (ობჟათე ირლანდიაშ ტერიტორიაშ უმუშეთ). 1985 წანას ხე ქუმაჭარეს ანგლო-ირლანდიურ აპიანს.
მონძალა
[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]- დუბლინი — ერუანული მუზეუმი, ჯიხა-ჸორში (XVI ოშწ.), პატრიკიშ ოხვამე (XII ოშწ.).
რესურსეფი ინტერნეტის
[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]- Irish State Archived 2008-11-08 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine.
- Áras an Uachtaráin – პრეზიდენტიშ ოფიციალური საიტი
- Taoiseach – პრემიერ-მინისტრიშ ოფიციალური საიტი
- Tithe an Oireachtais Archived 2008-06-11 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine. – Houses of Parliament, official parliamentary site
- Chief of State and Cabinet Members Archived 2013-09-17 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine.
- Ireland information from the United States Department of State
- Portals to the World from the United States Library of Congress
- Ireland
სქოლიო
[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]- ↑ L. Prakke; C. A. J. M. Kortmann; J. C. E. van den Brandhof (2004), Constitutional Law of 15 EU Member States, Deventer: Kluwer, p. 429, ISBN 9013012558, "Since 1937 Ireland has been a parliamentary republic, in which ministers appointed by the president depend on the confidence of parliament"
- ↑ Inequality-adjusted Human Development Index. კითხირიშ თარიღი: 8 September 2022.
- ↑ Human Development Report 2020 pp. 343. HDRO (Human Development Report Office) United Nations Development Programme. კითხირიშ თარიღი: 29 January 2022.
- ↑ Henry, Mark (2021). In Fact An Optimist's Guide to Ireland at 100.. Dublin: Gill Books. ISBN 978-0-7171-9039-3. OCLC 1276861968.
- ↑ NATO – Member countries. NATO. კითხირიშ თარიღი: 29 December 2014.
- ↑ “Ireland is world's eighth-most 'inclusive' advanced economy“. კითხირიშ თარიღი: 15 February 2023.
- ↑ Country Comparison: GDP – per capita (PPP). The World Factbook. Central Intelligence Agency. კითხირიშ თარიღი: 29 August 2011.
- ↑ “'Leprechaun Economics' Earn Ireland Ridicule, $443 Million Bill“, Bloomberg L.P., 13 July 2016. კითხირიშ თარიღი: 1 January 2021.
- ↑ The Missing Profits of Nations. National Bureau of Economic Research, Working Papers (June 2018). ციტატა: „Appendix Table 2: Tax Havens“ კითხირიშ თარიღი: 1 January 2021.
- ↑ “Ireland is the world's biggest corporate 'tax haven', say academics“, 13 June 2018. კითხირიშ თარიღი: 1 January 2021. „New Gabriel Zucman study claims State shelters more multinational profits than the entire Caribbean“
- ↑ Nicoll, Ruaridh. “Ireland: As the Celtic Tiger roars its last“, The Guardian, 16 May 2009. კითხირიშ თარიღი: 30 March 2010.
- ↑ “Doing the maths: how real is Ireland's economic growth?“, 3 January 2016.
- ↑ http://www.wesleyjohnston.com/users/ireland/geography/bogs.html
- ↑ https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2119rank.html Archived 2011-09-27 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine.
- ↑ http://beyond2020.cso.ie/Census/TableViewer/tableView.aspx?ReportId=75478 Archived 2011-07-25 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine.
- ↑ http://www.gaeltachttravel.com/gaeltacht-regions/statistics-on-the-gaeltacht-and-the-irish-language/ Archived 2009-04-25 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine.
|
|