ალბანეთი
| ალბანეთიშ რესპუბლიკა Republika e Shqipërisë ალბანეთი |
||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
|
||||||
| დევიზი: ალბ. Ti Shqipëri, më jep nder, më jep emrin Shqipëtar „სი, ალბანეთი, პატისბცენქი, მა მუჩი ჯოხო ალბანარი" |
||||||
| ჰიმნი: ალბ. "Himni i Flamurit" „შილაშ ჰიმნი“ |
||||||
 |
||||||
| ნანანოღა (დო უკაბეტაში ნოღა) | ტირანა | |||||
| ოფიციალური ნინა(ეფი) | ალბანური | |||||
| რელიგია |
|
|||||
| თარობა | უნიტარული საპარლამენტო რესპუბლიკა | |||||
| - | პრეზიდენტი | ბაირამ ბეგაი | ||||
| - | პრ.-მინისტრი | ედი რამა | ||||
| ფართობი | ||||||
| - | გვალო | 28,748 კმ2 (140-ა) | ||||
| - | წყარი (%) | 4.7 | ||||
| მახორობა | ||||||
| - | 2023 ფასებათ | 2,402,113[1] | ||||
| - | მეჭედალა | 83.5 ად/კმ2 | ||||
| ედპ (ჸუპ) | 2024 ფასებათ | |||||
| - | გვალო |  $59.099 მლრდ.[2] (118-ო) |
||||
| - | ართ მახორუშე | $20,739[2] (83-ა) |
||||
| აგი (2022) | 0.789 (74-ა) | |||||
| ვალუტა | ლეკი (ALL) |
|||||
| ბორჯიშ ორტყაფუ | UTC+1 | |||||
| - | ზარხულიშ (DST) | +2 (UTC) | ||||
| ქიანაშ კოდი | AL | |||||
| Internet TLD | .al | |||||
| ოტელეფონე კოდი | +355 | |||||
ალბანეთი (ალბ. Shqipëri/Shqipëria),[3] ოფიციალურო ალბანეთიშ რესპუბლიკა (ალბ. Republika e Shqipërisë) — სახენწჷფო ბალკანეთიშ ჩქონიშ ბჟადალშე, ადრიატიკაშ ზუღაშ წყარპიჯის. ქიანაშ ჯოხოდვალა ილირიულშე მოურს (olba), ნამუთ ითანგუ, მუჭოთ ხორუა. ალბანურო ისიმუ მუჭოთ Shqipëria, ნამუთ კიღურეფიშ ქიანას შანენს.
ალბანეთი უხურგანს: ოორუე-ბჟადალშე მონტენეგროს, ოორუე-ბჟაეიოლშე — სერბეთის, ბჟაეიოლშე — ოორუე მაკედონიას, ობჟათეშე დო ობჟათე-ბჟაეიოლშე — საბერძნეთის. წყარპიჯიშ ღოზი უღჷ ბჟადალშე ადრიატიკაშ ზუღაწკჷმა დო ობჟათე-ბჟადალშე იონიაშ ზუღაწკჷმა. ალბანეთი იტალიაშე მოჩილათირი რე 75 კილომეტრიშ სიგანაშ ოტრანტოშ საროტით.
ალბანეთი რე გოართოიანაფილი ერეფიშ ორგანიზაციაშ, ოორუე ატლანტიკური აპიჯაფაშ (ნატო), ევროპაშ უშქურანჯალაშ დო წოროხანდაშ ორგანიზაციაშ, ევროპაშ სხუნუშ დოა მოსოფელიშ სავაჭრო ორგანიზაციაშ მაკათური. ქიანა რე ენერგიაშ ჯარალუაშ დო სქირონაშქა ზუღაშ რსხუშ დჷმარსხუალი მაკათური. თაშნეშე ევროპაშ რსხუშ მაკათურობაშ ოფიციალური კანდიდატი.[4]
ისტორიაშ მეძენას, ალბანეთიშ ასეიანი ტერიტორია მიშმეშჷ რომიშ იმპერიაშ გეჸვენჯი პროვინციეფიშ აკოდგინალუაშა: დალმაცია (ობჟათე ილირიკუმი), მაკედონია (კერზოთ ეპირუს ნოვა) დო მეზია. ასეიანი რესპუბლიკაქ ზოხორინალა ბალკანეთიშ ლჷმეფიშ უკული, ოსმალეთიშ იმპერიაშ აკოცჷმაშ შედეგო მიღჷ.[5] ალბანეთიქ ზოხორინალა 1912 წანას გჷმაცხადუ დო თიმ წანას მიღჷ აღიარება. 1914 წანაშე ალბანეთი რდჷ ალბანეთიშ ომაფე, ალბანეთიშ რესპუბლიკა, ალბანეთიშ ომაფე დო 1939 წანას, იტალიაშ ომაფეშ მინოკათუაშ უკული კაბეტი ალბანეთი ჯოხოდჷ. 1943 წანაშე ალბანეთიქ გეგნორთჷ ნაცისტური გერმანიაშ პროტექტორატიშ გიმე.[6] გეჸვენჯი წანას ენვერ ხოჯაშ დო ალბანეთიშ ხანდაშ პარტიაშ დუდალათ გიჭყჷ ალბანეთიშ ოკათე სოციალისტური რესპუბლიკაქ. 1991 წანას გეუქვუ სოციალისტური რესპუბლიკაქ დო გიჭყჷ ალბანეთიშ რესპუბლიკაქ.
ალბანეთი წჷმარინუანს საპარლამენტო რესპუბლიკას. ქიანაშ ნანანოღა რე ტირანა. ქიანაშ მახორობა, 2023 წანაშ მუნაჩემეფით, აკამდგინანს 2,402,113 ადამიერს, სოიშე 421 286 ადამიერი ნანანოღას ოხორანს.[7] ტირანა, თაშნეშე, ქიანაშ საფინანსო ცენტრსჷთ წჷმარინუანს. დუდიშული ბაზარიშ რეფორმეფქ ქიანა გონწყჷ ერეფოშქაშე ინვესტიციეფშო, გიშაკერზაფილო ენერგეტიკაშო დო ინფრასტრუქტურაშო.[8][9] ალბანეთის უღჷ მაღალი ადამიერიშ გოვითარაფაშ ინდექსი, მახორობა ღებულენს უფასო სამედიცინო ნინალას, პირველურ დო მაჟირულ გონათუას. მოსოფელიშ ბანკიშ დო ერეფოშქაშე სავალუტო ფონდიშ მუნაჩემეფით, ალბანეთი წჷმარინუანს ოშქაშეშე მაღალი მიშნაველეფიშ მოღვენი ქიანას.[10] ქიანაშ ეკონომიკას დომინანტი რე ნინალა, ნამუსჷთ გეჸუნს ინდუსტრია დო ოფუტეშ მეურნობა.
ეტიმოლოგია
[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]ალბანეთი რე შკა ოშწანურეფიშ ლათინური ჯოხო ქიანაში, ნამუსჷთ დორხველი მახორობას შკიპერი (Shqipëri) უჯოხონ. ჯოხოდვალა მოურს შკა ოშწანურეფიშ ბერძენული Ἀλβανία-შე (ალბანია), თეშ, მუჭოთ შხვა ვარიანტეფშე — ალბანიტია-შე დო არბანიტია-შე.
ჯოხო, შილებე, მიშას ილირიული თურიშ, ალბანიშე, ნამუსჯთ მიშინუანს ალექსანდრიალი გეოგრაფი დო ასტრონომი, პტოლემე, ნამუთ 150 წანას გოჭყაფილ რუკას[11] მოღანკილი რე ნოღა ალბანოპოლისი[12] (იდვალუაფუ დურესიშ ოორუე-ბჟაიოლშე).
შინელ ჯოხოს, შილებე, უღჷდას გაგჷნძორება შკა ოშწანურეფიშ ხორუაშ ჯოხოშ სახეთ, ნაუსთ ალბანონო ვარ-და არბანონო მიშინუანდეს, მარა გარკვიული ვა რე თინა თი ბანს იდვალუაფუდჷ დო ვარინ.[13] ბიზანტიალი ისტორიკოსი მიქაელ ატალიატე რდჷ პირველი, ნამუქჷთ 1079-1080 წანეფს მუში ნაჭარა ისტორიას მიოწურჷ ალბანოიშ კათაფაშ გეშა 1043 წანას კონსტანტინოპოლიშ მეხჷ მონწყილი ებურჯაფის დო არბანიტაიშენ, მუჭოთ დირეიკიუმიშ ჰერცოგიშა დოჸუნაფილშენ.[14] შკა ოშწანურეფიშ პერიოდის, ალბანანარეფი მუნეფიშ ქიანას არბერი-ს ვარ-და არბენი-ს უძახჷდეს, მუნეფიშ დუდს — არბერეში-ს ვარ-და არბენეში-ს.[15]
დიო ხოლო XVII ოშწანურას, ტოპონიმქ შკიპერია დო ეთნიკური ჯოხოქ შკიპტარე-ქ ჭიე-ჭიეთ დოთირჷ არბერია დო არბერეში. თე ჟირი ტერმინიშ პოპულარულ გოსხუნუეფს წჷმარინუანს „კიღურეფიშ ქიანა“ დო „კიღურეფიშ სქუალეფი“.[16][17]
გეოგრაფია
[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]ქიანა იდვალუაფუ ევროპას, ბალკანეთიშ ჩქონს. თის უხურგანს ოთხი ქიანა: საბერძნეთი, სერბეთი, ოორუე მაკედონია დო მონტენეგრო.
ადმინისტრაციული დორთუალა
[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]
თარი სტატია: ალბანეთიშ ადმინისტრაციული დორთუალა.ალბანეთი ადმინისტრაციულო ირთუ 12 ოლქო (ალბ. qark), ნამუეფჷთ ირთჷნა 36 რაიონო, რაიონეფი — 309 კომუნათ. (ალბ. komunë) დო 65 ნოღათ (ალბ. bashki). ადრე ოლქებს ეწოდებოდათ პრეფექტურები (ალბ. prefekturë).
| ოლქეფი | რაიონი | მუნიციპალიტეტი | ნოღა | ოფუტე | |
|---|---|---|---|---|---|
| 1 | ბერატიშ ოლქი | ბერატიშ რაიონი კუჩოვიშ რაიონი სკრაპარიშ რაიონი |
2 1 2 |
10 2 8 |
122 18 105 |
| 2 | დიბრიშ ოლქი | ბულკიზიშ რაიონი დიბრიშ რაიონი მატიშ რაიონი |
1 1 2 |
7 14 10 |
63 141 76 |
| 3 | დურესიშ ოლქი | დურესიშ რაიონი კრუჟეშ რაიონი |
4 2 |
6 4 |
62 44 |
| 4 | ელბასანიშ ოლქი | ელბასანიშ რაიონი გრამშიშ რაიონი ლიბრაჟდიშ რაიონი პექინიშ რაიონი |
3 1 2 1 |
20 9 9 5 |
177 95 75 49 |
| 5 | ფიერიშ ოლქი | ფიერიშ რაიონი ლუშნიშ რაიონი მალაკასტიორიშ რაიონი |
3 2 1 |
14 14 8 |
117 121 40 |
| 6 | გიროკასტრაშ ოლქი | გიროკასტრაშ რაიონი პერმოტიშ რაიონი ტეპელინიშ რაიონი |
2 2 2 |
11 7 8 |
96 98 77 |
| 7 | კორჩაშ ოლქი | დევოლიშ რაიონი კოლონიშ რაიონი კორჩაშ რაიონი პოგრადეციშ რაიონი |
1 2 2 1 |
4 6 14 7 |
44 76 153 72 |
| 8 | კუკესიშ ოლქი | ჰაშ რაიონი კუკესიშ რაიონი ტროპოჟეშ რაიონი |
1 1 1 |
3 14 7 |
30 89 68 |
| 9 | ლეჟაშ ოლქი | კურბინიშ რაიონი ლეჟაშ რაიონი მირდიტეშ რაიონი |
3 1 2 |
4 9 5 |
26 62 80 |
| 10 | შკოდერიშ ოლქი | მალესი-ე-მადეშ რაიონი პუკეშ რაიონი შკოდერიშ რაიონი |
1 2 2 |
5 8 15 |
56 75 141 |
| 11 | ტირანაშ ოლქი | კავაჯეშ რაიონი ტირანაშ რაიონი |
2 3 |
8 16 |
65 154 |
| 12 | ვლორაშ ოლქი | დელვინეშ რაიონი სარანდეშ რაიონი ვლორაშ რაიონი |
1 2 4 |
3 7 9 |
38 62 99 |
რესურსეფი ინტერნეტის
[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]- ალბანეთი UCB Libraries GovPubs-შე
- ალბანეთიშ ტურიზმიშ ოფიციალური პორტალი
- ალბანეთიშ გიდი
- თარი გოვითარაფაშ პროგნოზეფი ალბანეთშო International Futures-შე
სქოლიო
[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]- ↑ 1.0 1.1 Population and Housing Census 2023. Instituti i Statistikës (INSTAT).
- ↑ 2.0 2.1 World Economic Outlook Database, October 2023 Edition. (Albania). International Monetary Fund (10 October 2023). კითხირიშ თარიღი: 11 October 2023.
- ↑ Fialuur i voghel Sccyp e ltinisct (Small Dictionary of Albanian and Latin), 1895, შკოდერი
- ↑ “Albania applies for EU membership“, BBC News, 28 April 2009. კითხირიშ თარიღი: 29 April 2009. დოარქივაფილი რე ორიგინალშე 30 აპრილი 2009-ს.
- ↑ The World Factbook: Albania. Central Intelligence Agency. დოარქივაფილი რე ორიგინალშე 24 დეკემბერი 2018-ს. კითხირიშ თარიღი: 21 June 2013.
- ↑ Zolo, D. Invoking Humanity: War, Law and Global Order, Continuum International Publishing Group, 27 Aug 2002, 224 pages. p. 180 [1]
- ↑ Population and Housing Census in Albania. Institute of Statistics of Albania (2011). დოარქივაფილი რე ორიგინალშე 2012-01-12-ს. კითხირიშ თარიღი: 2015-07-01.
- ↑ Reports: Poverty Decreases In Albania After Years Of Growth. Dow Jones Newswires, 201-938-5500 201-938-5500 201-938-5500.Nasdaq.com
- ↑ Albania plans to build three hydropower plants. People's Daily
- ↑ The world bank. დოარქივაფილი რე ორიგინალშე 21 სექტემბერი 2014-ს. კითხირიშ თარიღი: 13 September 2014.
- ↑ Madrugearu A, Gordon M. The wars of the Balkan Peninsula. Rowman & Littlefield, 2007. ხს. 146.
- ↑ Richard Talbert, Barrington Atlas of the Greek and Roman World, (ISBN 0-691-03169-X), Map 49 & notes.
- ↑ The Illyrians by J. J. Wilkes, 1992, ISBN 978-0-631-19807-9, page 279,"We cannot be certain that the Arbanon of Anna Comnena is the same as Albanopolis of the Albani, a place located on the map of Ptolemy (3.12)"
- ↑ Robert Elsei. The Albanian lexicon of Dion Von Kirkman. Earliest reference to the existence of the Albanian language, pp. 113–122.
- ↑ Casanova. Radio-Arberesh.eu. დოარქივაფილი რე ორიგინალშე 2010-04-02-ს. კითხირიშ თარიღი: 13 სექტემბერი, 2014.
- ↑ Kristo Frasheri. History of Albania (A Brief Overview). Tirana, 1964.
- ↑ Lloshi, Xhevat. The Albanian Language. United Nations Development Programme. დოარქივაფილი რე ორიგინალშე 9 ივლისი 2011-ს. კითხირიშ თარიღი: 9 November 2010.
|
ათე სტატია მერკე რე. თქვა შეგილებუნა ქიმეხვარათ ვიკიპედიას დო გაგშათინათ დო გახვეიანათინ. |
| |||||||||||
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
