ყირგიზეთი

ყირგიზეთიშ რესპუბლიკა
ყირგიზეთიშ რესპუბლიკა Кыргыз Республикасы; Кыргызская Республика; ყირგიზეთი
	ჰიმნი: ყირგიზეთიშ რესპუბლიკაშ ერუანული ჰიმნი; (ყირგ. - Кыргыз Республикасынын Мамлекеттик гимни); ;
	ყირგიზეთიშ ორენი
ნანანოღა; (დო უკაბეტაში ნოღა)	ბიშკეკი; 42°52′ ოორ. გ. 74°36′ ელ. გ. /
ოფიციალური ნინა(ეფი)	ყირგიზული (სახენწჷფო); რუსული (ოფიციალური);
რელიგია	90% ისლამი ; 7% ქირსიანობა ; 3% შხვა;
თარობა	უნიტარული საპრეზიდენტო რესპუბლიკა
ფართობი
მახორობა
ედპ (ჸუპ)	2024 ფასებათ
აგი (2023)	0.720 (ოშქაშე) (117-ა)
ვალუტა	ყირგიზული სომი (KGS)
ბორჯიშ ორტყაფუ	(UTC +6სთ.)
ქიანაშ კოდი	KG
Internet TLD	.kg
ოტელეფონე კოდი	+996

ყირგიზეთი (ოფიციალურო ყირგიზეთიშ რესპუბლიკა, (ყირგ. - Кыргызстан, (qyrgyz'stan))^[2]) — ევრაზიაშ ცენტრის მადვალუ სახენწჷფო, ედომუშამო ორხველჷ აზიას. იდვალუაფუ ტიან-შანიშ ბჟადალი დო ცენტრალური ნორთეფიშ დო პამირიშ ოორუე ნორთეფს შქას. სახენწჷფოშ პრეზიდენტი — სადირ ჟაპაროვი.

ჯოხოდვალა

ოფიციალური: ყირგიზეთიშ რესპუბლიკა.
ერუანული: Кыргызстан; Kyrgyz Respublikasy.

გეოგრაფია

ქიანა ცენტრალურ აზიას. მახურგე ქიანეფიე - ჩინეთი, ტაჯიკეთი, უზბეკეთი დო ყაზახეთი. ფართობი - 198.500 კვ.კმ. ორთა - ქიანაშ ტერიტორიაშ 90% ზუღაშ დონეშე 1500 მეტრაშ სიმაღალას იდვალუაფუ. უდიდაში ტობა - ისიკ-ყული. ქიანაშ უდიდაში კონკა რე გომორძგუაშ პიკი - 7439 მ.

სახენწჷფო

სახენწჷფო სისტემა - რესპუბლიკა.
სახენწჷფოშ მადუდე - პრეზიდენტი. 2005 წანაშე ყურმანბეკ ბაკიევი.
კანონდუმადვალუ ორგანო - ჟირპალატიამი პარლამენტი (ჟოგორკუ კენეში - 70 მაკათური, კანონდუმადვალუ ასამბლეა - 35 მაკათური).

ტერიტორიული მონწყუალა

ყირგიზეთი ადმინისტრაციულო ირთუ 7 აკანო (oblasty) დო 2 ნოღათ (shaar), თენეფიე:

ნოღა ბიშკეკი
ნოღა ოში
ბატკენიშ აკანი
ოშიშ აკანი
ჩუიშ აკანი (ცენტრი - ბიშკეკი)
ჯალალაბადიშ აკანი
ნარინიშ აკანი
ტალასიშ აკანი
ისიკ-ყულიშ აკანი (ცენტრი - კარაკოლი)

ადმინისტრაციული დორთუალა

თარი სტატია: ყირგიზეთიშ ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული დორთუალა.

ადმინისტრაციულ-ტერიტორიულ ართულეფო იკოროცხუ ნოღეფი, რაიონეფი, თაშჷნეშე айылные аймаки (აილნიე აიმაკი) (ტერიტორიული გუმნაქიმჷნა, ნამუთ აკმოდირთუ ართი ვარდა მუსხირენ ოფუტეშე)^[3]. ყირგიზეთიშ აკოდგინალუაშა მიშმურს:

498 მუნიციპალური გუმნაქიმჷნა, თაურჷშე:
- 2 ონოღე აკანი,
- 7 ობლასტი,
- 40 მუნიციპალური რაიონი,
- 28 ონოღე,
- 423 ოფუტე აკანი (айыл өкмөтү).

№	აკანი	ადმინისტრაციული ცენტრი	ფართობი, კმ²	მახორობა, ადმ.
1	ჩუიშ აკანი	ნ. ბიშკეკი	20 200	814 900
2	ისიკ-ყულიშ აკანი	ნ. კარაკოლი	43 100	444 500
3	ტალასიშ აკანი	ნ. ტალასი	11 400	231 800
4	ნარინიშ აკანი	ნ. ნარინი	45 200	262 100
5	ჯალალ-აბადიშ აკანი	ნ. ჯალალ-აბადი	33 700	1 036 700
6	ოშიშ აკანი	ნ. ოში	29 200	1 130 900
7	ბატკენიშ აკანი	ნ. ბატკენი	16 995	441 100

დემოგრაფია

მახორობა - 4.892 ვითოში (2003), თინეფს შქას 52% ყირგიზი, 18% რუსი, 13% უზბეკი, 2,5% უკრაინალი, 2,4% გერმანალი.
სახენწჷფო ნინეფი - ყირგიზული დო რუსული.
რელიგია - ისლამი.
ნანანოღა - ბიშკეკი (825 ვითოში). დიდი ნოღეფი - ოში (226), ჯალალ-აბადი (76).

ეკონომიკა

მიუკუჯინალო დონორეფიშ, მაართა რანწკის ოერეფშქაშე სავალუტო ფონდიშ, დიდი მოხვარაში, ზოხორინალაშ უკული ყირგიზეთი ეკონომიკურ სიძნელეეფს გინმიცადენს. თარი ორთაშური რესურსეფი - ჰიდროენერგია, ორქო დო დიხაშ იშვიათი ლითონეფბიშ შანულამი ოზირეეფი, ქუანოშქერიშ, ნავთობიშ დო ორთაშური აირიშ ექსპლუატაცია კინე მუშ მოხვარებაშო; ვარჩხილიშწყარი, ბისმუტი, ტყვია, თუთია. საექსპორტო პროდუქცია - ოჭკომალი პროდუქტეფი, მანქანაეკოგაფაშ პროდუქცია, შალი, ლითონეფი. ერუანული ვალუტა - სომი (KGS);

უახალაში ისტორია

იანაშ ტერიტორია 1855 წანაშე რუსეთიშ იმპერიაშ აკოდგინალუას რდჷ. 1924 წანაშ აკიქიმინჷ ყარა-ყირგიზეთიშ ავტონომიური აკანქ, 1926 წანას - ყირგიზეთიშ ასსრ. 1936 წანას - აკიქიმინჷ ყირგიზეთიშ სსრ. ზოხორინალ გიმაცხადჷ 1991 წანას. 2005 წანაშ მელახის, საპარლამენტო გიშაგორუეფიშ უკული გოვითარაფილ დრამატულ მოლინეფქ გათუ ასკარ აკაევიშ 15 წანამი მართუობა.

სახენწჷფო დღახუეფი

თარი სტატია: ყირგიზეთიშ დღახუეფი.

წყუ^[4]:

თარიღი	ჯოხოდვალა მარგალურო	ჯოხოდვალა ყირგიზულო	ხვილაფეფი
1 ღურთუთა	ახალი წანა	Жаңы жыл	~
7 ღურთუთა	ქირსე	Иса пайгамбардын туулган күнү	რუსეთიშ მართლმადიდებლური ოხვამეშ კალენდარიშ მეჯინათ
23 ფურთუთა	ნანადიხაშ მათხილეშ დღა	Ата-Журтту коргоочунун күнү	~
8 მელახი	ოსურეფიშ ოერეფშქაშე დღა	Эл аралык аялдар күнү	~
21 მელახი	ნოორუზი	Нооруз	აფუნიშ ბუნიობაშ დღა
1 მესი	მაართამაისობა	1-май күнү	~
5 მესი	კონსტიტუციაშ დღა	Конституция күнү	~
9 მესი	გომორძგუაშ დღა	Жеңиш күнү	~
31 მარაშინათუთა	ზოხორინალაშ დღა	Эгемендүүлүк күнү	~
7 ნოემბერი	დიდი ოქტომბერიშ სოციალისტური რევოლუციაშ დღა	Улуу Октябрь Социалисттик революциясынын күнү

კულტურა

არქიტექტურა: მანასიშ მავზოლეუმი (XIV ო,), ჯიხა „ბურანა“ (XI ო.), მავზოლეუმი უზგენეს (XII ო.), შაჰ-ფაზილიშ მავზოლეუმი (XII ო).
ტურიზმი: ყირგიზეთიშ უთარაში ღირსოშინე რე ისიკ-ყულიშ ტობა, ნამუშ ელმოლს ტურისტული ბაზეფი დო მასვანჯაფალი ჸუდეეფიე დვალირი.

რესურსეფი ინტერნეტის

სქოლიო

↑ Kyrgyzstan's Constitution of 2010 with Amendments through 2016. კითხირიშ თარიღი: 2 September 2020.
↑ 2024 წანაშ 6 ფურთუთას, ყირგიზეთიშ პრეზიდენტი ალმაზბეკ ატამბაევქ გიმოთქჷ არზი, ნამჷ-და მონღოლეთიშ ანალოგიურო, в ნამუშ ჯოხოდვალაშ ვა რე დაბოლება „სტანი“, შილებე, რდას თიშ ოხვილურობა, ბორჯიშ განწეობას გიწზუნა ოკითხირექ ჯოხოდვალა ყირგიზ ელი-შა (Кыргыз эл) გინულაშენ — „ყირგიზეფიშ დიხა“, ცენტრალური აზიაშ ქიანეფწკჷმა პარალელიშ ჩათხინაფალო დო თეთ შხვაში თურეფიშ ინტერესიშ ძინა ქიანაშოთ
↑ cite web|url=http://lenta.ru/news/2013/10/03/kyrgyz/%7Ctitle=Парламент Киргизии проголосовал за упразднение областей|author=|date=03.10.2013|work=|publisher=Lenta.ru|accessdate=2013-10-04|lang=ru}}
↑ ყირგიზეთიშ რესპუბლიკაშ ოხანდე კოდექსიშ 113 ბჷრგილი

[1] Kyrgyzstan's Constitution of 2010 with Amendments through 2016. კითხირიშ თარიღი: 2 September 2020.

[2] 2024 წანაშ 6 ფურთუთას, ყირგიზეთიშ პრეზიდენტი ალმაზბეკ ატამბაევქ გიმოთქჷ არზი, ნამჷ-და მონღოლეთიშ ანალოგიურო, в ნამუშ ჯოხოდვალაშ ვა რე დაბოლება „სტანი“, შილებე, რდას თიშ ოხვილურობა, ბორჯიშ განწეობას გიწზუნა ოკითხირექ ჯოხოდვალა ყირგიზ ელი-შა (Кыргыз эл) გინულაშენ — „ყირგიზეფიშ დიხა“, ცენტრალური აზიაშ ქიანეფწკჷმა პარალელიშ ჩათხინაფალო დო თეთ შხვაში თურეფიშ ინტერესიშ ძინა ქიანაშოთ

[3] te web|url=http://lenta.ru/news/2013/10/03/kyrgyz/%7Ctitle=Парламент Киргизии проголосовал за упразднение областей|author=|date=03.10.2013|work=|publisher=Lenta.ru|accessdate=2013-10-04|lang=ru}}

[4] ყირგიზეთიშ რესპუბლიკაშ ოხანდე კოდექსიშ 113 ბჷრგილი

[1]

[2]

[3]

[4]